Það hefur verið gríð­ar­lega mikil umræða um gæði skóla­mál­tíða und­an­farið og sér­stak­lega að hve miklu leyti inn­leiða eigi græn­met­is­fæði í skól­un­um, með umhverfið að leið­ar­ljósi. Frá­bær umræða en byggir samt á þeirri hug­mynd að skóla­mál­tíðir standi öllum börnum til boða. Svo er hins vegar ekki. Og þá spyr man, hvaða til­gangi eiga skóla­mál­tíðir að þjóna?

Til að taka af allan vafa er auð­vitað grund­vall­ar­at­riði að fyrst boðið er upp á mat í skól­anum séu þessar skóla­mál­tíðir bragð­góðar og vel sam­an­settar (þar sem unnið er með regn­bog­ann af græn­meti, farið er eftir lýð­heilsu­við­miðum í sam­setn­ing­u o.s.frv) og í því sam­bandi er nýja mat­ar­stefnan mikil bót frá því sem áður var. Góður skóla­matur skiptir hins vegar fjöl­skyldur máli á mis­mun­andi hátt, og það er þarna sem stefna borg­ar­innar er göll­uð.

Fyrir meiri­hluta fjöl­skyldna, þar sem fjár­ráð eru næg þannig að börnin fá allt sem þau þurfa og allt er í þokka­lega góðu,  hafa skóla­mál­tíðir þann til­gang að létta álagi. Ef börnin fá vel að borða í hádeg­inu þarf aðeins að pakka græn­meti og ávöxtum fyrir morg­un­naslið, og ef þannig liggur á þarf ekki að hafa sam­visku­bit yfir ein­földum kvöld­mál­tíð­um, a.m.k. við og við.  Að öllu jöfnu ættu skóla­mál­tíðir líka að vera félags­leg­ar, auka fjöl­breytni nær­ing­ar­inn­tök­unnar sem og að bæta mik­il­vægum þáttum inn í mat­ar­menn­ingu barn­anna, sem er auð­vitað bón­us, en það er vinnu­sparn­að­ur­inn fyrir for­eldra sem er aðal­at­rið­ið. Fyrir börnin sjálf skiptir nefni­lega  í sjálfu sér ekki meg­in­máli hvort boðið er upp á skóla­mál­tíðir eða ekki, þar eð það væru for­eldr­arnir sem myndu bera byrð­arnar ef hætt væri að bjóða upp á þessa þjón­ustu. Ef skóla­mál­tíð­irnar væru lagðar af myndi það ein­fald­lega þýða, á þessum heim­il­um, að for­eldr­arnir leggðu auk­inn metnað í nestið sem og í kvöld­mál­tíð­irn­ar. Þessi börn væru sum­sé flest á góðu fæði eftir sem fyr­ir, en álagið á for­eldra væri meira.

Ell­efu pró­sentin

Svo eru það hin börn­in, þau sem koma af heim­ilum þar sem matur er ekki nægur og/eða ekki nógu nær­ing­ar­rík­ur. Fyrir þessi börn er algjört lyk­il­at­riði að fá mat í skól­an­um.  En hann er ekki í boði fyrir þau öll. Nánar til­tekið eru, innan grunn­skóla Reykja­vík­ur, 11% barn­anna ekki í mat­ar­á­skrift. Engar opin­berar upp­lýs­ingar er að finna um þennan hóp en leiða má að því líkum að þó ein­hver hlut­i þess­ara ­barna geti ekki verið í mat­ar­á­skrift vegna fæðu­of­næm­is, -óþols eða af menn­ing­ar­legum ástæð­um, séu að mestum hluta þarna um að ræða börn af fátæk­ari heim­il­u­m. 

Af hverju? Jú, for­eldrar greiða tæp­lega 500 kr á dag fyrir skóla­mál­tíð­ina, eða 9800 kr. á mán­uði, óháð fjár­hags-, atvinnu- og hjú­skap­ar­stöðu og fæst ekki afsláttur af þessu gjaldi nema fleiri en tvö börn á heim­il­inu séu í mat­ar­á­skrift. Fyrir heim­ili með tvö eða fleiri börn í grunn­skóla kostar það því 19600 krónur á mán­uði að hafa þau í mat í skól­anum sem er mikið fyrir margar fjöl­skyld­ur, sér­stak­lega ein­stæðar mæð­ur.

200 millj­ón­irnar

Sam­kvæmt Mat­ar­stefnu Reykja­vík­ur­borgar 2018–22 er áætlað að sá rekstr­ar­kostn­aður sem bæt­ist við vegna stefn­unnar verði að allt að 204 millj­ónir á ári (þar af 130 millj­ónir í 3-5 starfs­manna deild um mat­ar­mál borg­ar­inn­ar). Það er 10 millj­ónum meira en það kostar að gefa 1650 börnum (11% af grunn­skóla­börnum í R­vk) ókeypis mat­ar­á­skrift í heilt ár. Og það tryggja þessum börnum mat­ar­á­skrift er ekki tækni­lega flók­ið, því hægt væri að skil­yrða fríar mat­ar­á­skrift við þá for­sendu að ráð­stöf­un­ar­tekjur heim­il­is­ins væru undir ein­hverju ákveðnu marki og  svo sækja tekju­upp­lýs­ing­arnar til hins opin­bera eins og gert er þegar úrskurðað er um fjár­hags­lega aðstoð og húsa­leigu­bæt­ur.  Þá þarf bara að ákveða hvar mörkin eiga að liggja.

Í öllu falli verður að telj­ast und­ar­legt að fé og orku sé veitt í að hanna bænda­mark­aði og sköpun nýrrar skipu­lags­heildar innan borg­ar­innar á meðan í borg­inni fyr­ir­finn­ast börn sem ekki geta treyst því að fá að borða heima hjá sér og hin frá­bæra lausn, skóla­mál­tíð­ir, eru ekki enn orðnar að þeirri félags­legu aðstoð sem þær ættu klár­lega að ver­a.  En þetta þarf ekki að vera annað hvort –eða. Við getum vel gert bæði.