Fyrir rösku ári tók yfir­dýra­læknir ákvörðun um, að aflífa skyldi á fjórða hund­rað skraut­fugla í ein­angrun hjá gælu­dýra­versl­un. Höfðu þeir verið fluttir til lands­ins og voru í sótt­kví.  Einn fugl­anna tald­ist greindur með Nor­ræna fuglamít­il­inn (Klettamít­il­inn, eins og Nátt­úru­stofnun skil­greinir hann). Það var ástæða ákvörð­unar yfir­dýra­lækn­is. Mít­ill­inn mætti ekki dreifast í búfé né menn sökum hættu á skað­legri dreif­ingu óskil­greindra smit­sjúk­dóma. Málið hlaut mikla umfjöllun einkum af frétta­stofu Stöðvar 2 og heil­brigðir fugl­arnir sam­úð. Að beiðni eig­enda fugl­anna urðu þeir skjól­stæð­ingar mínir í þeim til­gangi að vernda lífi þeirra. Rök fær­ustu fugla­sjúk­dóma­sér­fræð­inga erlendis studdu þá ákvörðun mína.

Síðar kom svo í ljós að fyr­ir­huguð aðför MAST að þessum fuglum hefði verið hand­vömm eins og svo oft áður hjá þeirri stofn­un. Skv. upp­lýs­ingum frá Nátt­úru­fræði­stofnun stafar engin hætta af þessu mítli þvert á full­yrð­ingar MAST. Um það var fjallað í frétta­skýr­inga­þætt­inum Kveik snemma á þessu ári.

Sand­kassa­leikur MAST

Sex mán­aða máls­með­ferð MAST, að und­ir­lagi yfir­dýra­lækn­is, fram­kvæmda­stjóra mark­aðs­stofu stofn­un­ar­innar og lög­fræð­ings henn­ar, var  á köflum langt frá þeim kröf­um, sem gerðar eru til með­ferðar stjórn­sýslu­mála. Stjórn­skip­unar og eft­ir­lits­nefnd Alþingis ætti sann­ar­lega að taka til skoð­unar starfs­hætti MAST því þetta er ekki í fyrsta skiptið sem stofn­unin virðir ekki stjórn­sýslu­lög.

Aukin gagna­öflun og sam­starf við fremstu sér­fræð­inga leiddi til þess að MAST neydd­ist til að fresta aftöku fugl­anna. Óvit­ur­legar ákvarð­anir ósam­rým­an­legar lögum komu á færi­bandi frá fyrr­greindum starfs­mönn­um,  sem brást stöðugt boga­listin í með­ferð máls­ins t.d. með óþol­andi skila­boðum um fyr­ir­huguð inn­grip þegar málið var komið á for­ræði æðsta stjórn­sýslu­stigs, ráð­herra, með kæru. 

Virð­ing­ar­leysi yfir­dýra­læknis

Yfir­dýra­læknir kom af virð­ing­ar­leysi fram við umbjóð­endur mína í þessu stærsta dýra­vernd­ar­máli Íslands­sög­unn­ar. Allan máls­með­ferð­ar­tím­ann var hann aldrei sýni­legur og van­stillt­ur  lög­fræð­ingur stofn­un­ar­innar virt­ist um tíma iða í skinn­inu að farga þessum heil­brigðu fugl­um. Í einni mis­heppn­aðri til­raun til slíks og áður en málið var til lykta leitt af ráðu­neyt­inu var honum og dýra­lækna­hirð hans, með dráp­stólin til­bú­in, vísað með skömm frá sótt­kvínni að fyr­ir­skipan lög­reglu. 

Mál­inu lauk þó aldrei með þeirri nið­ur­stöðu sem ég ætl­aði mér að ná, umbjóð­endur mínir ákváðu að taka aðra stefnu í mál­inu en ég ráð­lagði þeim og voru fugl­arnir að lokum allir aflífaðir m.a. með laga­klækj­um, sem stofn­unin beitt­i. 

Frétta­skýr­inga­þátt­ur­inn Kveikur fjallar um mítla

S.l. vor fjall­aði frétta­skýr­inga­þátt­ur­inn Kveikur um Skóg­armítla(­Klettamítla). Það vakti áhuga minn vegna þessa máls. Starfs­maður Nátt­úru­vernd­ar­stofn­unar upp­lýsti mig um það að engin hætta stafar af þessum mítli hvorki fyrir búfé né menn. - Þvert á full­yrð­ingar yfir­dýra­læknis og sér­fræð­inga á rann­sókn­ar­stofu Háskóla Íslands að Keld­um. Því var aðförin að fugl­unum sví­virði­leg, and­stæð dýra­vernd­ar­lögum og olli umbjóð­endum mínum veru­legu fjár­hags­legu tjóni og óþæg­ind­um.

Ekki tekið mark á þýskri sér­fræði­ráð­gjöf

Í sam­ræmi við rétt aðila til and­mæla og rann­sókn­ar­reglu  stjórn­sýslu­laga var leitað til sér­fræð­ings í fugla­sjúk­dómum við einn virtasta háskóla Þýska­lands í Hanover. Þess sama og yfir­dýra­læknir þáði dýra­lækna­próf­skír­teini sitt frá. Ástæða þótti veru­leg þar sem í ljós kom að færa mátti sterk rök fyrir að ákvörðun MAST byggð­ist ekki á nægri þekk­ingu, hvað síðar kom í ljós,  eins og á undan er get­ið. 

Málið var end­ur­upp­tekið að kröfu umbjóð­enda minna. Hald­inn var fjöl­mennur síma­fundur með starfs­mönnum MAST með sér­fræð­ingn­um, sem höf­undur sat, sem full­trúi eig­enda. Yfir­dýra­læknir sá þó ekki sóma sinn að sitja þennan fund þó vart hafi hann fengið alvar­legra mál á sitt borð að teknu til­liti til þess fjölda dýra, sem ógnað var og full­yrt var af MAST að ógn stæði af.  

Ráð­legg­ing­arnar þýska sér­fræð­ings­ins voru skýrar en hafðar að engu af MAST. Þær voru:

- að mítl­inum væri hægt að eyða, það væri gert reglu­lega á fugla­búum í Þýska­landi, mít­il­inn væri löngu orðin land­lægur á Íslandi með far­fugl­um, dýra­vernd­ar­sjón­ar­mið ætti að virða og ekki að  aflífa heil­brigða fugla.

 - Það var væg­ast sagt ömur­leg­t,  að horfa á yfir­læt­is­leg and­lit full­trúa MAST, stökkva bros á kinnar á fund­in­um,  þegar þýski sér­fræð­ing­ur­inn ítrek­aði til­mæli í lok fund­ar­ins að aflífa ekki heil­brigð dýr þegar við­ur­kenndar aðferðir stæðu til boða að hjálpa þeim. Geðs­hrær­ingu mátti greina í rödd þýska sér­fræð­ings­ins, að vera svo fjarri og geta ekki haft meiri áhrif,  en ég hafði áður und­ir­búið og upp­lýst hann um hvaða mót­læti hann mætti búast við. Það koma á dag­inn. Síma­fund­ur­inn var forms­at­riði og til­gangs­laus sýnd­ar­mennska af hálfu MAST í því skyni að geta sagt að rann­sókn­ar­reglu stjórn­sýslu­laga hefði verið fylgt.

Dýra­læknum bannað að sinna fugl­unum

Þrátt fyrir skýr fyr­ir­mæli í lögum um vel­ferð dýra heim­il­aði MAST ekki að koma dýr­un­um, sem voru undir grun um að hýsa mít­il­inn til hjálpar þó að laga­á­kvæð­ið, sem beitt var ætti við um sjúk dýr, smit­sjúk­dóma.

MAST studdi ákvörðun sína um aflífun fugl­anna auk þess við ákvæði í lögum um inn­flutn­ing dýra, sem gat ekki átt við og er úr lög­um,  sem telja má úreld miðað við nútíma þekk­ingu. Þar er rit­að:

Komi upp alvar­legur smit­sjúk­dómur í sótt­varna- eða ein­angr­un­ar­stöð skal gera hverjar þær ráð­staf­anir sem þurfa þykir til að hefta útbreiðslu hans, m.a. fella dýr, ef nauð­syn kref­ur, og stöðva dreif­ingu erfða­efnis það­an. (15. gr. laga um inn­flutn­ing dýra nr. 54 frá 1990)

Skýr­ing á ákvæð­inu er þessi: Grein­ing mít­ils á fugli sam­svarar ekki að fugl­inn beri smit­sjúk­dóm.  

Ekki var sýnt fram á neina nauð­syn,   að fella dýrin og engar ráð­staf­anir gerð­ar, eins og ákvæðið skyld­ar, til hefta útbreiðslu á meintum grun um til­vist smit­sjúk­dóms.  Þar má nefna, að veita þeim dýra­lækn­is­að­stoð sbr. 7. gr. laga um vel­ferð dýra um skyldur dýra­lækna til að veita sjúkum dýrum lækn­is­að­stoð, sbr. 2. gr. laga um dýra­lækna og heil­brigð­is­þjón­ustu við dýr sem kveður á um sömu skildu.

Miklu fleiri laga­á­kvæði mætti týna til, sem hefðu verndað líf þess­ara fugla og geta leitt til þess að grun­semdum um fram­an­greinda óværu væri útrýmt með við­eig­andi með­ferð. - MAST sýndi enga slíka við­leitni.

Yfir­dýra­læknir var kærður til lög­regl­unnar á Suð­ur­landi fyrir meint brot á tugum laga­á­kvæða í máls­með­ferð­inni og rök­stutt ítar­lega í hverju hin meintu brot fólust. - Slík var spill­ingin í þess­ari máls­með­ferð að mati eig­anda að rík ástæða þótti til þess. Kæru­mál­inu var vísað frá.

MAST vinni sam­kvæmt lögun en ekki þókn­an­leika

Mat­væla­stofnun er stjórn­sýslu­stofn­un, sem á að vinna að fram­kvæmd þeirra laga,  sem henni er falin fram­fylgd á og það skv. stjórn­sýslu­lög­um, mik­il­væg­ustu lög­unum þegar leysa á úr ágrein­ingi á milli ein­stak­linga, lög­að­ila og stjórn­valds um rétt­indi og skyld­ur. MAST hefur enga hent­ug­leika­heim­ild í þeim efn­um. Það er því við­fangs­efni fyrir stjórn­skip­unar og eft­ir­lits­nefnd þings­ins að taka mark á því, sem hér kemur kemur fram og láta sig stjórn­ar­hætti MAST varða. Brýnt til­efni er til. 

Stofn­unin hunds­aði í upp­hafi, rann­sókn­ar­reglu stjórn­sýslu­laga. Fór sínar eigin leiðir og eina ástæðan getur verið þekk­ing­ar­leysi. Það er sam­fé­lag­inu ekki boð­legt af hálfu stjórn­sýslu­stofn­un­ar. Í lögum seg­ir:  Stjórn­vald skal sjá til þess að mál sé nægj­an­lega upp­lýst áður en ákvörðun er tekin í því. 

Málið var ekki nægi­lega vel upp­lýst þegar höf­undur fékk það í hendur og rök­studd and­mæli eig­enda voru í upp­hafi máls­ins virt að vettugi. And­mæla­frestir voru allt of skammir að teknu til­liti til hags­muna og fræði­legs flækju­stigs máls­ins.

Hvorki yfir­dýra­læknir né aðrir innan MAST eru ekki sér­fræð­ingur í hegðun og áhrifum skor­dýra á búfé eða mann­fólk, en settu sig þó skör  hærra en erlendur sér­fræð­ing­ur. Tóku ekk­ert mark á rök­semdum hans byggðum á ára­löngum vís­inda­legum rann­sókn­ar­störfum og árangri.

Margar fleiri meg­in­reglur stjórn­sýslu­laga voru brotnar af hálfu MAST, sem gekk fram af mik­illi hörku, óbil­girni, beitti að því er virð­ist af ásetn­ingi röngum rétt­ar­heim­ildum og virti ekki heldur mik­il­væga meg­in­reglu stjórn­sýslu­laga, regl­una um með­al­hóf. Hún kveður á um: 

Stjórn­vald skal því aðeins taka íþyngj­andi ákvörðun þegar lög­mætu mark­miði, sem að er stefnt, verður ekki náð með öðru og væg­ara móti. Skal þess þá gætt að ekki sé farið strangar í sak­irnar en nauð­syn ber til. 

Fram­kvæmd verði gæða­út­tekt á starfs­háttum MAST

Ég hef oft þurft að eiga sam­skipti við  MAST vegna dýra­vernd­ar­mála og kann frá fl. sögum að segja, sem m.a. varða sjálfan mig per­sónu­lega og sví­virði­legri fram­komu yfir­dýra­lækn­is.

Stjórn­sýsla MAST virð­ist ekki lúta neinu utan­að­kom­andi eft­ir­liti. Í dýra­vernd­ar­málum hagar hún sér hrein­lega heimsku­lega í ýmsum skiln­ing. Mál drag­ast árum saman á lang­inn á kostnað van­líðan dýra - dýra­níðs.  Þar má nefna mál eins og Dals­mynni hunda­rækt­un, svína og Brú­neggja­mál­ið. Þá virð­ist þekk­ing­ar­leysi lög­fræð­inga stofn­un­ar­innar á beit­ingu refsi­á­kvæða laga um vel­ferð dýra af afar skornum skammti. Engin fram­an­greindra aðila var t.d. kærður til lög­reglu með kröfu um útgáfu ákæru og refs­ingu þó lög kveði á um allt að tveggja ára fang­elsi fyrir aðför að dýrum eins og í þessum málum átti sér stað. -  Ég ítreka því, að fullt til­efni er fyrir stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd Alþingis að leggj­ast yfir starfs­hætti MAST varð­andi vel­ferð dýra.

Úrbóta­tæki­færi í innra starfi MAST

Það væri ekki óvit­ur­legt af for­stjóra MAST að rifja upp annan hluta SKÝRSLA UM MAT­VÆLA­STOFNUN frá 27. mars 2017, gefin út af Atvinnu­vega og nýsköp­un­ar­ráðu­neyt­inu eftir Bjarni Snæ­björn Jóns­son og Ólafur Odd­geirs­son og jafn­vel beina því til stjórn­valda með eft­ir­lits­hlut­verk gagn­vart opin­berum stofn­un­um,  að kynna sér efni þeirra skýrslu, sem er henni ekki til sóma. 

Mat­væla­stofnun hefur hlotið mikla gagn­rýni í gegnum tíð­ina og alvar­legan áfell­is­dóm má finna í fyrr­nefndri skýrslu. Engin trygg­ing er þó fyrir því að úr verði bætt enda virð­ist eft­ir­lit með stofn­un­inni ekk­ert. Hún virð­ist ríkja í eigin ríki eins og virtur lög­maður komst að orði í gagn­rýni sinni um ýmiss stjórn­völd nýlega. 

Stofn­unin hefur neyðst til að hverfa frá fyrri ákvörð­unum sín­um, sem hafa oft ein­kennst af mik­illi hand­vömm, sem á ekk­ert skylt við með­ferð stjórn­sýslu­mála. Sér­fræð­ingar stofn­un­ar­inn­ar, sem svo er kall­að­ir, falla í þá gryfju að fást við mál, sem þeir á engan hátt hafa vald á, eru þras­gjarn­ir, eiga erfitt með að hemja skap sitt, nokkuð sem á ekki heima í stofnun á vegum rík­is­ins, sem ætlað er að leiða hið sanna og rétta í ljós ef ágrein­ingur kemur upp, fylgja meg­in­reglum stjórn­sýslu­laga - og í kjöl­farið taka ákvörð­un, byggða á með­al­hófs­reglu lag­anna eða vísa máli til lög­reglu sé um meint refsi­vert brot á lögum að ræða.