Í þroska­sál­fræði er oft talað um að erf­ið­leikar ýti undir þróun og breyt­ing­ar. Þetta eru aðstæður sem gera okkur kleift að þroskast, vaxa og styrkj­ast and­lega og læra meira um okkur sjálf. Þannig má segja að þessir for­dæma­lausu tímar kór­ónu­far­ald­urs­ins færi okk­ur, fyrir utan harm og erf­ið­leika, líka mögu­leika til að þroskast og læra af reynsl­unni, sem ein­stak­ling­ar, sam­fé­lag og sem heims­borg­ar­ar. Hvað lærum við í þessum aðstæðum og getur það nýst okkur í sam­bandi við aðra stóra og aðkallandi áskorun mann­kyns, hinar yfir­vof­andi lofts­lags­ham­far­ir? Ber okkur gæfa til þess að svara þessu kalli jarð­ar­innar og gera var­an­legar breyt­ingar á lifn­að­ar­háttum okk­ar? Breyt­ingar sem eru nauð­syn­legar vegna lofts­lags­ham­fara og sjálf­bærrar þró­un­ar.

Hugs­an­legur lær­dómur

Und­an­farnar vikur hafa ýmsir skrifað góðar greinar um lær­dóm­inn sem hægt er að draga af kór­ónu­far­aldr­inum m.t.t. ham­fara­hlýn­un­ar. Ég tek heils­hugar undir þær hug­leið­ing­ar. M.a. lærum við að við þurfum öll að leggja okkar af mörkum og standa sam­an, að þegar við grípum snemma til sam­stilltra aðgerða þá getum við mildað verstu áhrifin og að við getum brugð­ist hratt við ef neyð­ar­á­stand skap­ast. Einnig er oft bent á það að núna erum við að læra hvað það þýðir að „fletja út kúr­f­una“ með breyttri hegðun og athöfnum okk­ar. 

Margt fleira er líkt með kór­ónu­far­aldr­inum og lofts­lags­mál­um. Við verðum að hlusta á vís­inda­menn, við getum ekki stjórnað nátt­úr­unni, við erum hluti af henni og öll tengd og við erum öll saman í liði. Reynslan núna sýnir að við getum auð­veld­lega haldið fundi í gegnum net­ið, ferð­ast minna og gert margt þýð­ing­ar­mik­ið, inni­halds­ríkt og skap­andi sam­an. Þessar breyt­ingar á hegð­un­ar­mynstri okkar hafa ekki ein­ungis minnkað mengun og losun á gróð­ur­húsa­lofts­teg­undum heldur geta þær sýnt okkur hver þau lífs­gildi eru sem við viljum rækta. Lífs­gildi eins og ást, kær­leik­ur, sam­kennd, nægju­semi og þakk­læt­i. 

Í þessu neyð­ar­á­standi kór­ónu­far­ald­urs­ins erum við einnig að átta okkur á að hvaða leyti við erum háð öðrum þjóð­um, t.d. þeim sem fram­leiða lyf, önd­un­ar­vél­ar, grímur og ekki síst mat­inn okk­ar. Nauð­syn þess að skapa meira fæðu­ör­yggi með auk­inni inn­lendri mat­væla­fram­leiðslu er mjög aug­ljós og ákall sem þarf að svara.

Allir þessir þættir gefa von um að við sem ein­stak­lingar og sem sam­fé­lag munum þroskast á þessum erf­ið­leikum kór­ónu­far­ald­urs­ins. Að við end­ur­metum hvaða þarfir við virki­lega höf­um, hvaða lífs­gildi við ætlum að rækta og hvaða lífs­stíl við ætlum að lifa eru ein­ungis lítil skref en mik­il­vægur grunnur að stærri mynd. 

Að kafa dýpra

Er nóg að gera breyt­ingar á eigin lífs­stíl og hugs­un­ar­hætti? Hverju þurfum við að breyta og af hverju? Margir vita það innst inni að núver­andi óheft kap­ít­al­ískt hag­kerfi okkar gengur ekki upp til lengdar þar sem óend­an­legur vöxtur getur ekki rúm­ast á jörð­inni með sínum end­an­legu auð­lind­um. Núver­andi hag­kerfi hefur komið okkur langt áleiðis inn í hrun vist­kerfa, lofts­lags­ham­fara, auk­ins ójafn­aðar og órétt­læt­is. Samt forð­ast flestir að horfast í augun við þá stað­reynd. Við erum of upp­tekin við að snúa tann­hjólum vel­meg­unar okkar hratt og örugg­lega, tann­hjólum sem eru bara hluti af heilu tann­hjóla­kerfi, kap­ít­al­isma. En viljum við í alvör­unni að vel­megun í okkar vest­ræna heimi náist að ein­hverju leyti á kostnað ann­arra landa, íbúa þeirra og nátt­úru­legra auð­linda? Til­gang­ur­inn með alþjóða­væð­ing­unni er m.a. að færa fram­leiðslu til landa þar sem hægt er að fremja nær óhindrað arð­rán á mönn­um, dýrum og náttúru til að hámarka hagn­að, til að fóðra kap­ít­al­ismann. Við höfum byggt upp heim þar sem hið rík­asta 1% fólks á jörð­inni á meiri auð en hin 99% (oxfa­m.org). Heim þar sem fyr­ir­tækið Amazon Inc. er fleiri hund­ruð millj­arða virði, á meðan Amazon-­skóg­ur­inn sjálfur virð­ist varla hafa vernd­ar­gildi. Face­book og Google eru billjóna virði, en við áttum okkur ekki á virði þess sem er grund­völlur til­veru okk­ar, þ.e. lofts, vatns, jarð­vegs, líf­vera og fjöl­breyti­leiki þeirra. Við erum nefni­lega búin að gleyma að við erum hluti af nátt­úr­unni.

Við, hin breiða vest­ræna milli- og yfir­stétt, leyfum öllu þessu að við­gang­ast sem þöglir þátt­tak­endur hnatt­væð­ing­ar­inn­ar. Við höfum byggt upp líf okkar í klóm kap­ít­al­ískra hugs­un­ar­hátta, þ.e. að hámarka inn­kom­una. Kap­ít­al­ism­inn elur m.a. af sér græðgi og nær­ist á henni. Lífs­gildi eins og kær­leik­ur, sam­kennd og þakk­læti dafna ekki nógu vel í kap­ít­al­íska umhverf­inu. Og nægju­semi er meira að segja að ógna kap­ít­al­íska tann­hjóla­kerf­in­u. 

En á neyð­ar­tímum eins og núna, þegar við stígum smá skref út úr okkar „venju­lega“ kerfi, þá áttum við okkur meira á mik­il­vægum lífs­gild­um. Stöldrum við núna og áttum okkur á því í hvernig sam­fé­lagi við viljum lifa. Eiga sam­fé­lögin okkar að vera tann­hjól sem þurfa að stíga hratt áfram og alltaf í sömu átt, eða ættu þau að vera garðar þar sem við getum ræktað lífs­gildin okkar og leyft því góða í okkar að vaxa og dafna? 

Var­an­legar breyt­ingar

Hvort kemur á und­an, hænan eða egg­ið, s.s. breyt­ingar á okkar eigin hugs­un­ar­hætti og hegðun eða breyt­ingar á kerf­inu? Síð­ast­liðna ára­tugi hafa stjórn­völd verið í aft­ur­sæt­inu og látið mark­aðs­kerfið og fyr­ir­tækin stýra og skapa auð. Stjórn­völd grípa ein­ungis inn í til að laga vanda­mál þegar þau koma upp. Kap­ít­al­ism­inn sjálfur hefur verið við stjórn­völ­inn lengi. En núna á tímum kór­ónu­far­ald­urs­ins hafa stjórn­völd gripið í taumana og eru aftur í stjórn­sæt­inu. Og for­gangs­röð­unin er frekar á þann veg að hags­munir almenn­ings eru settir fyrir ofan hagn­að.

Til þess að hindra að kerfið taki aftur við stjórn­ar­taumunum erum við, lýð­ræð­is­þegn­arn­ir, mik­il­væg­ustu hlekkirn­ir. Þar liggur tæki­færið í mínum huga – að við öll notum þetta þroska­skeið og gerum stjórn­völdum ljóst að það er eng­inn val­kostur að fara til baka í „venju­lega“ líf­ið. Látum heyra í okkur um að stíga þurfi skref í nýja átt með rétt­læti, sjálf­bæra þróun og lofts­lags­mál að leið­ar­ljósi. 

Ég neita að trúa því að við mann­kynið getum ekki búið til nýtt og betra kerfi og veit að ýmsar spenn­andi útfærslur hafa nú þegar verið teikn­aðar upp víðs vegar um heim. Við verðum að hugsa út fyrir rammann og kom­ast í gegnum þetta þroska­skeið mann­kyns. Næsta neyð­ar­til­felli, lofts­lags­ham­far­irn­ar, bíða handan við horn­ið. Byrjum á rót­tækum breyt­ingum núna, látum kór­ónu­veiruna vera loka­við­vör­un!

Höf­undur er nátt­úru­fræð­ingur og sér­fræð­ingur í menntun til sjálf­bærni.