Þegar bönkum var bjargað einum á fætur öðrum um allan heim árin 2007-2009, þá birt­ist okkur óvenju­leg sjón. Yfir­völd dældu pen­ingum í þá, en gerðu allt sem þau gátu til að hafa enga stjórn á þeim. Víða var þetta yfir­lýst stefna. Þetta þýddi bara eitt: Fólkið sem klessu­keyrði hag­kerfið átti að vera áfram við stýri, en ríkið myndi laga bíl­inn (aftur og aft­ur) og borga bens­ín­ið.

Nú, ára­tug síð­ar, höfum við lært af reynsl­unni, en greini­lega mis­mun­andi lex­í­ur. Rík­is­stjórnin okkar hefur lært að þetta hafi verið mjög snjallt. Gefum fyr­ir­tækjum pen­inga, og leyfum þeim að ákveða hvernig þeir eru not­að­ir. Bank­arnir mega lána með rík­is­á­byrgð, fyr­ir­tækin mega segja upp fólki með rík­is­styrk. Rík­is­end­ur­skoð­andi sagði um banka­á­byrgð­ina að þar „sé í reynd verið að fela einka­að­ilum að fara með til­tekið opin­bert vald“. Ef pen­ingar eru völd, þá mætti gera þetta að slag­orði núver­andi björg­un­ar­að­gerða. 

Það hefði mátt draga annan lær­dóm. Ef fyr­ir­tæki þurfa á rík­is­hjálp að halda, þá ætti stjórnun fyr­ir­tæk­is­ins að sæta ein­hverjum skil­yrð­um.

Einhver slík skil­yrði hefur tek­ist að setja, til dæmis að fyr­ir­tæki borgi ekki út arð á meðan þau eru á önd­un­ar­vél fjár­mála­ráð­herra. En slík skil­yrði eru veik, ekki mikið strang­ari en 2008. Eðli­legra væri að ríkið tæki að sér eign fyr­ir­tækj­anna í hlut­falli við þá aðstoð sem fyr­ir­tæk­inu er veitt.

Hlut­hafarétt­ur­inn þyrfti ekki að vera allur á for­ræði fjár­mála­ráð­herra. Starfs­fólk gæti farið með eitt­hvað af stjórn­un­inni sjálft, til dæmis hvað snertir innri mál fyr­ir­tæk­is­ins. Þetta væri til mik­illa bóta í ferða­þjón­ust­u-, hót­el- og veit­inga­geir­an­um, þar sem óvenju mörg kjara­samn­ings­brot eiga sér stað – helm­ingur til­fella launa­þjófn­aðar er rekj­an­legur þang­að, sam­kvæmt nýlegri rann­sókn ASÍ.

Brotin gegn starfs­fólki fela ekki bara í sér launa­þjófn­að. Eitt hótel braut per­sónu­vernd­ar­lög með því að hengja upp í starfs­manna­rými lista yfir þá sem tóku flesta veik­inda­daga í fyrra. Trún­að­ar­menn á veit­inag­stöðum og hót­elum eru áreittir og jafn­vel reknir til að refsa þeim. Starfs­fólk í þessum geira er ungt, og mörg þeirra koma erlendis frá. Þetta not­færa yfir­menn sér.

Þessi geiri þarf hjálp, en hann þarf líka að haga sér betur þegar hann fer af stað á ný.

Yfir­völd fá nú líka annað tæki­færi til að búa í hag­inn fyrir upp­sveiflu í túris­ma, með því að tryggja að verka­fólk hafi lög­legt og ódýrt hús­næði að búa í. Mikið hefur verið smíðað af íbúðum síð­ustu ár, og heimagist­ing fyrir ferða­menn hefur svo gott sem stopp­að, svo ein­hver slaki er kom­inn á hús­næð­is­mark­að­inn. En nýju íbúð­irnar eru margar of dýrar, og þegar bygg­ing­ar­vinna fer af stað næstu tvö ár og ferða­menn byrja að koma aftur gæti þrengt að á ný. Erlenda verka­fólkið sem smíð­aði inn­viði ferða­þjón­ust­unnar þurfti síð­ustu ár að búa þús­undum saman í ólög­legu hús­næði, jafn­vel í gámum og geymsl­um. Það má ekki ger­ast aft­ur.

Sú braut sem við beygjum inn á núna, vörðuð með opin­berum björg­un­ar­að­gerð­um, gæti stýrt veg­ferð lands­ins til margra ára. Aðgát er nauð­syn­leg, og hún felst í að læra af reynsl­unni.