Í grein í Kjarn­anum 6. maí sl., Veiran og við­brögðin, benti ég á að efna­hags­að­gerðir stjórn­valda í kór­ónu­krís­unni felist að veru­legu leyti í því að greiða lög­bundin launa­kostnað fyr­ir­tækja með almanna­fé. Í þessu leyn­ist í reynd eigna­til­færsla frá almenn­ingi til fyr­ir­tækja. Á þetta að nokkru við um svo­kall­aða hluta­bóta­leið en einkum um styrki til að greiða laun í upp­sagn­ar­fresti og styrk­veit­ingar í öðrum til­gangi. Til að koma í veg fyrir slíka eigna­til­færslu ætti að skil­yrða þessa styrki með end­ur­greiðslum sem tengja mætti afkomu eftir að kom­ist er í gegnum brim­skafl­inn eins og nú tíðkast að segja.

Frum­varp um stuðn­ing úr rík­is­sjóði vegna greiðslu hluta launa­kostn­aðar á upp­sagn­ar­fresti sem lagt hefur verið fram sýnir að áhyggjur um eigna­til­færslu voru ekki til­efn­is­laus­ar. Inn­tak frum­varps­ins er að færa 15 til 27 millj­arða úr vösum almenn­ings til eig­enda fyr­ir­tækja og fjár­magns. Það er að vísu látið líta svo út að þetta sé gert til að tryggja hag launa­fólks en það stenst ekki skoð­un. Það missir vinnu sína og fær ekki frek­ari bætur en verið hefði án þess­ara ráð­staf­ana.

Laun á upp­sagn­ar­fresti eru lög­vernduð krafa launa­manns­ins sem fyr­ir­tæk­inu ber að greiða. Sé það ógjald­fært og fari í þrot verða þessi laun for­gangskrafa sem greið­ist af eignum bús­ins á undan almennum kröf­um. Sé búið ekki fært um greiðsl­una fellur krafan á ábyrgð­ar­sjóð launa sem eign­ast þá kröfu á þrota­bú­ið. Með því að ríkið leggi fyr­ir­tæk­inu til fé til að greiða laun á upp­sagn­ar­frest­inum er launa­mað­ur­inn því ekki betur settur fjár­hags­lega en ella hefði ver­ið. Hann kann að fá laun sín greidd eitt­hvað fyrr en við því hefði mátt bregð­ast með öðrum hætti en að gefa fyr­ir­tæk­inu fé til að standa við skuld­bind­ingar sín­ar.

Þær krónur sem varið er í styrki til að greiða laun í upp­sagn­ar­fresti fara ekki í vasa laun­þeg­anna en hverra þá? Tvennt er til í því efni eftir því hvort þessi stuðn­ingur nægir til að bjarga fyr­ir­tæk­inu frá gjald­þroti eða ekki.

Takist ekki sá góði ásetn­ingur að bjarga fyr­ir­tæk­inu og það verði gjald­þrota þrátt fyrir styrk­inn rennur hann inn í þrota­búið og verður sem honum nemur meira í því til skipt­anna en ella hefði ver­ið. Ólík­legt er að fyr­ir­tækið verði gjald­þrota nema tap hafi verið á rekstr­inum og því litlar líkur á að ríkið eign­ist kröfu á þrota­búið vegna “ótekju­færðs” stuðn­ings. Styrk­ur­inn rennur því til almennra kröfu­hafa í þrota­bú­ið, sem eru lík­lega að mestu lána­stofn­anir sem á und­an­förnum árum hafa verið hvatt til fjár­fest­inga og lán­töku.

Standi fyr­ir­tækið af sér storm­inn, sem von­andi verður svo í flestum til­vik­um, mun styrk­ur­inn koma fram í betri eig­in­fjár­stöðu þess eftir að veðrið læg­ir. Verð­mæti fyr­ir­tæk­is­ins er þá orðið því sem nemur styrknum hærra en ella hefði ver­ið. Styrk­ur­inn er gjöf úr rík­is­sjóði til eig­and­ans. 

Ákvæði frum­varps­ins um tekju­færslu stuðn­ings­ins á lík­lega að skilja sem sér­staka kvöð á fyr­ir­tækið en er það ekki í reynd. Sam­kvæmt gild­andi skatta­lög­unum væri styrk­ur­inn skatt­skyldar tekjur sem tekju­færa bæri á því ári sem hann er greiddur fyr­ir­tæk­inu og skattur eftir atvikum greiddur á því næsta. Einu áhrif ákvæð­is­ins eru að fresta tekju­færsl­unni og þar með skatt­greiðsl­unni í allt að 6 ár. Í stað meintrar kvaðar ákvæðið felur ákvæðið í sér íviln­andi skatt­frest­un. 

Þá eru ákvæði frum­varps­ins um hugs­an­lega end­ur­greiðslu styrks­ins til að losna undan skil­yrðum um arð­greiðslur o.fl. sér­stak­lega athygl­is­verð.  Styrk­hafa er boð­ið  að velja milli þess að halda styrknum og borga allt að 20% skatt af stofni þess með góðum gjald­fresti án vaxta og verð­bóta eða greiða greiða styrk­inn til baka með vöxtum og verð­bót­um. Ekki er lík­legt að það vefj­ist mjög fyrir slyngum við­skipta­mönnum hvor leiðin sé þeim hag­felld­ari, auk þess sem þeir eiga kost á ótal leiðum öðrum en arð­greiðslum til að ná fé út úr fyr­ir­tæk­inu velji þeir hana.

Af þeim upp­lýs­ingum sem birtar hafa verið um þau fyr­ir­tæki sem nýtt hafa hluta­bóta­leið­ina má ætla að hún hafi stundum verið notuð til að létta undir með starf­sem­inni af óljósu til­efni. Ástæða þess sem í enn rík­ara mæli á við um stuðn­ing vegna launa í upp­sagn­ar­fresti er að réttur til stuðn­ings­ins er ekki tengdur neinu mati á raun­veru­legri þörf. Er það öfugt við það sem ger­ist í opin­berum vel­ferð­ar­kerfum þar sem milli­færslur til ein­stak­linga eru jafnan byggðar á ein­hvers konar þarfa­grein­ingu sbr. líf­eyri almanna­trygg­inga, örorku­líf­eyri, barna­bæt­ur, vaxta­bætur og atvinnu­leys­is­bæt­ur. Sú regla virð­ist hins vegar ekki eiga að gilda um stuðn­ing við fyr­ir­tæki.

Þeir 27 millj­arðar króna sem áætlað er að stuðn­ingur þessi geti orðið munu ekki renna til laun­þeg­anna, þeir verða í stórum dráttum í sömu sporum eins og ekk­ert væri gert eða stuðn­ing­ur­inn væri í formi lána. Styrk­ur­inn munu að ein­hverju leyti renna til lán­ar­drottna gjald­þrota fyr­ir­tækja og hugs­an­lega að litlu leyti renna til baka til rík­is­sjóðs. Að lang­mestu leyti mun styrk­ur­inn hins vegar renna til fyr­ir­tækja sem ekki fara í gjald­þrot. Ein­hver þeirra bjarg­ast hugs­an­lega með þessum aðgerðum og er það vel en hefði einnig gerst með end­ur­krefj­an­legum stuðn­ingi. Hin eru lík­lega fleiri, stærri og betur fjár­mögnuð sem fá styrk­inn bein­línis sem gjöf frá almenn­ingi. Vegna skorts á vörnum gegn því má gera ráð fyrir að gjöfin endi að ein­hverju marki á reikn­ingum í skatta­skjól­um.

Unnt hefði verið að ná yfir­lýstu mark­miði lag­anna með öðrum hætti t.d. með íviln­andi lánum í stað styrkja eða öðrum áskiln­aði um end­ur­greiðslu í sam­ræmi við afkomu eða fram­legð fyr­ir­tækj­anna á næstu árum. Með því hefði mátt kom­ast hjá því að færa fé úr vösum almenn­ings til fyr­ir­tækja sem ekki þurfa á stuðn­ingi að halda þrátt fyrir að hafa orðið fyrir tíma­bundnu tekju­falli. Reynslan sýnir að til lít­ils er að höfða til nægju­semi eða sam­fé­lags­legrar ábyrgðar þegar um aura er að tefla. Það er eins og að bjóða syk­ur­fíkli súkkulaði­mola.

Höf­undur er hag­fræð­ing­­ur.