Umræða um verndun hafs­ins og nýt­ingu þess hér­lendis hættir til að verða ein­hæf. Góðum árangri við fisk­veiði­stjórn vilja útgerð­ar­menn þakka úthlutun veiði­kvóta sem þeir segja for­sendu þess að það tókst að tak­marka heild­ar­afla á Íslands­mið­um. Nær væri að segja að heild­ar­afla­mark – afla­reglan – í sam­ræmi við ráð­gjöf vís­inda­manna Haf­rann­sókn­ar­stofn­unar hafi verið mik­il­væg­asta for­send­an, en kvóta­kerfið var sú skipt­ing heild­ar­afl­ans sem útgerð­ar­menn gátu sætt sig við. Vel má hugsa sér að ann­ars konar kerfi – byggt á afla­reglu – hefði einnig dregið úr fjölda skipa á Íslands­mið­um, dregið úr olíu­notkun og þar með losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda. Jafn­framt má hugsa sér að þjóðin hefði fengið stærri hluta arðs­ins af auð­lind­inni í sinn hlut.

Dagur hafs­ins

Hug­myndin um sér­stakan dag hafs­ins var fyrst lögð fram á umhverf­is­ráð­stefnu Sam­ein­uðu þjóð­anna í Ríó árið 1992, að fagna skyldi degi hafs­ins um heim allan á vett­vangi Sam­ein­uðu þjóð­anna. Það var ekki fyrr en 2008 að þessi dag­ur, 8. júní, var fyrst hald­inn hátíð­legur á vegum Sam­ein­uðu þjóð­anna ár hvert til áminn­ingar um mik­il­vægi hafs­ins.

Heims­mark­mið Sam­ein­uðu þjóð­anna um sjálf­bæra þróun sýna vel mik­il­vægi hafs­ins. Ekki síst  mark­mið nr. 2 um að útrýma hungri og tryggja fæðu­ör­yggi. Þá má nefna mark­mið nr. 8 um góða atvinnu og hag­vöxt. 

14. heims­mark­miðið snýr að verndun hafs­ins beint. Þar er meðal und­ir­mark­miða að vinna gegn súrnun sjávar og halda skað­legum áhrifum lofts­lags­breyt­inga í skefj­um. Heims­mark­mið nr. 12, að tryggja sjálf­bær neyslu- og fram­leiðslu­mynstur, er afar mik­il­vægt fyrir sam­fé­lög sem byggja afkomu sína á sjáv­ar­út­vegi.

Hið 13. „Að­gerðir í lofts­lags­málum“ – und­ir­strikar einnig nauð­syn þess að vinna gegn súrnun sjáv­ar. Hér verðuir einig að skoða –  þótt það sé ekki nefnt fullum fetum í sjálf­bærni­mark­miðum Sam­ein­uðu þjóð­anna, vax­andi súr­efn­iskort vegna meng­unar af völdum nær­ing­ar­efna, og vegna þess að þegar hafið hlýnar minnkar súr­efni.

Hafið verndar

Plöntu­svif í haf­inu bindur gríð­ar­legt magn af kolefni úr and­rúms­loft­inu og dregur þannig úr gróð­ur­húsa­á­hrif­um. Jafn­framt fram­leiðir hafið um 70% alls súr­efnis í and­rúms­loft­inu. Vís­inda­rann­sóknir um það hvernig hafið getur hjálpað okkur í bar­átt­unni við lofts­lags­breyt­ingar verða æ mik­il­væg­ari.

Nýleg grein í Kjarn­an­um.is um stöðuga hnignun eða fölnun Kór­al­rifs­ins mikla undan norð­vest­ur­strönd Ástr­alíu minnir okkur á þessa stað­reynd. Hafið hlýnar og líf­ríki Kór­al­rifs­ins mikla er í æ meiri hættu.

Stefna í mál­efnum hafs­ins?

Til að ein­falda málið nokkuð gæti stefna Íslands í mál­efnum hafs­ins falist í að fram­fylgja ofan­nefndum heims­mark­miðum Sam­ein­uðu þjóð­anna um sjálf­bæra þró­un. Sumt hefur gengið vel hér heima, annað síð­ur, en umræðan er alþjóð­leg og rödd Íslands þarf að verða miklu skýr­ari. Við eigum að þessu leyti kost á góðu sam­starfi við aðrar þjóð­ir, svo sem aðrar Norð­ur­landa­þjóðir eða smá eyríki sem eiga eftir að finna hvað mest fyrir áhrifum breyt­inga á lofts­lagi, og eru nú þegar komin í vanda.

Í vetur leið var lögð fram á Alþingi þings­á­lykt­un­ar­til­laga um mótun stefnu Íslands um mál­efni hafs­ins. Þar seg­ir: 

„Al­þingi ályktar að fela for­sæt­is­ráð­herra í sam­ráði við sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­ráð­herra, umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra og utan­rík­is­ráð­herra að setja á fót starfs­hóp um mótun stefnu Íslands um mál­efni hafs­ins, með það að leið­ar­ljósi að Ísland marki sér stöðu sem fram­sækið ríki þegar kemur að lofts­lags­breyt­ingum og verndun og sjálf­bærri nýt­ingu líf­fræði­legs fjöl­breyti­leika sjáv­ar, bæði hér á landi og á alþjóða­vett­vangi. Starfs­hóp­ur­inn skili skýrslu með nið­ur­stöðum eigi síðar en 15. apríl 2020.“

Hugs­an­lega dag­aði þessa til­lögu uppi í kóf­inu en því miður verður að ætla lík­legra að rík­is­stjórn­ar­flokk­arnir hafi lít­inn áhuga á að ræða þessi mál. Hefðin er að umræða um stefnu­mótun um mál­efni hafs­ins fari fram á bak við luktar dyr og sam­ráð tak­mark­ist við full­trúa SFS.

Svart­olía

Fyrsti flutn­ings­maður til­lög­unn­ar, Guð­mundur Andri Thors­son, nefndi sér­stak­lega svartol­íu­notkun í flutn­ings­ræðu sinni:

„Ís­land beiti sér fyrir því á vett­vangi Alþjóða­sigl­inga­mála­stofn­un­ar­inn­ar, IMO, að bruni svartolíu sem elds­neytis fyrir skip og flutn­ingur olíu á norð­ur­slóðum verði bann­aður líkt og IMO hefur sam­þykkt við suð­ur­heim­skaut­ið, þ.e. sunnan 66. breidd­argráðu.“

Og Guð­mundur Andri bætti við:

„Þá ber að hafa í huga í þessu sam­bandi að svart­olía er gríð­ar­lega eitrað og seig­fljót­andi skipa­elds­neyti sem brotnar afar hægt niður í líf­ríki sjávar og alveg sér­stak­lega á kald­ari slóð­um, í Norð­ur­höf­um. Verði skips­skaði eða sjó­slys gæti það orsakað óbæt­an­legan skaða á fiski­miðum okkar enda er nán­ast von­laust að hreinsa svartolíu úr haf­inu. Bruni svartolíu veldur auknum gróð­ur­húsa­á­hrifum þegar sótagnir sem mynd­ast setj­ast á ís og jökla og dekkja yfir­borð­ið.“

Það liggur nán­ast í augum uppi að ef til væri heild­ræn stefna um mál­efni hafs­ins – stefna sem stenst sjálf­bærni­mark­mið Sam­ein­uðu þjóð­anna, þá væri þegar búið að banna bruna og flutn­inga á svartolíu innan íslenskrar land­helg­i. 

Höf­undur er for­­maður Nátt­úru­vernd­­ar­­sam­­taka Íslands.