Í vik­unni var tekið útvarps­við­tal á Bylgj­unni við Ólaf Hand og lög­mann hans þar sem fjórir karl­menn ræddu saman um það hversu ósann­gjarnt það er að vera fund­inn sekur af dóm­stólum en vera sak­laus þannig að orð­sporið bíður hnekki. Ólafur og lög­maður hans vilja að menn eigi heimt­ingu á skaða­bótum þegar þeir eru dæmdir sekir í hér­aðs­dómi en síðan sýkn­aðir í Lands­rétti, ef mönnum finnst sýknu­dóm­ur­inn ekki full­nægj­andi mála­lok. DV fjall­aði um málið og þar kemur meðal ann­ars fram að Lands­réttur hafi metið það svo að ekki hafi staðið „steinn yfir steini“ í fyrri sak­fell­ingu hér­aðs­dóms. 

Hér má gera nokkrar athuga­semd­ir. Menn eru auð­vitað ekki dæmdir sak­laus­ir. Þeir eru sýkn­aðir af til­teknum ákæru­at­rið­um. Hvers vegna eru menn sýkn­að­ir? Vegna þess að ef sekt er ekki hafin yfir rök­studdan vafa er rétt að sýkna þá. Til­gang­ur­inn með rann­sókn máls er ekki að sak­fella sak­laust fólk, við erum öll sam­mála um það og þess vegna tekur með­ferð saka­mála mið af þess­ari for­send­u. 

• Sýknu­dómur felur ekki nauð­syn­lega í sér að eitt­hvað hafi ekki átt sér stað. 
• Sýknu­dómur yfir ákærðum jafn­gildir heldur alls ekki sak­næmri hátt­semi brota­þola eða ann­arra máls­að­ila. 
• Sýknu­dómur á áfrýj­un­ar­stigi jafn­gildir allra síst spill­ingu innan lög­regl­unn­ar.

Umfjöllun fjöl­miðla um dóm­inn sem gild­is­dóm yfir máls­að­ilum gefur ranga mynd af því hvernig rétt­ar­kerfið starfar. Mann­orð og mann­kostir sýkn­aða voru ekki til ákvörð­unar fyrir dómi, þaðan af síður áfell­is­dómar yfir meintum brota­þol­um, móður og barni. Samt finna fjöl­miðlar til­efni til að fjalla um málið end­ur­tekið líkt og dóms­nið­ur­staða sé gild­is­mat um eitt­hvað ann­að. Fjöl­miðlar ger­ast með­höf­undar sýkn­aða að annarri sögu þar sem ákærði er þol­and­inn. 

Til sam­tak­anna Lífs án ofbeldis leita margar konur sem hafa sætt ásökun barns­feðra í sjón­varpi eða í öðrum fjöl­miðlum um tálm­un, brot á rétti föður til umgengni við börn og oft um ýmis önnur brot. Þeir barns­feður sem fá sviðs­ljósið eru oft valda­miklir og jafn­vel þjóð­þekkt­ir, hafa stórt tengsla­net, við­kunn­an­lega ásýnd út á við og eiga eitt sam­eig­in­legt; börn þeirra og barns­mæður hafa reynt að verja sig gegn yfir­gangi og stjórn­semi þeirra. Leik­ar­ar, athafna­menn í við­skipta­líf­inu og fleiri áber­andi menn sem eiga vin­sæla vini hafa notað félags­legt vald sitt til að skamma barns­mæður sínar opin­ber­lega, rýra sið­ferð­is­gildi þeirra með harka­legri orð­ræðu, nei­kvæðum stað­al­myndum um konur og ásökun um lyg­ar. Þá eru þær iðu­lega sak­aðar sjálfar um ofbeld­i. 

Það er ekki endi­lega raun­hæft val fyrir konu í þessum sporum að verja sig gegn slíkum ásök­unum á opin­berum vett­vangi. Þær halda sinni hlið og barn­anna frá sviðs­ljós­inu til að vernda börn­in, starfs síns vegna og stundum vegna yfir­vof­andi ógnar um frekara ofbeldi. Þögnin getur orðið bjarg­ráð í ómögu­legum aðstæðum og stundum afar­kostur ef móðir setur frið­helgi barna í for­gang. Þögn, ekki vegna þess að þær hafi eitt­hvað að fela heldur vegna þeirrar veiga­miklu ábyrgðar sem þær bera.

Móðir í þess­ari stöðu er að ann­ast börn sem búa við afleið­ingar ofbeldis og reynir allt til að tak­marka það áreiti og álag sem þau verða fyr­ir. Hún vill fyrst og fremst hlúa að vel­ferð þeirra í þeim þrúg­andi aðstæðum sem fjöl­skyldan býr við. Sjálf glímir hún oft við áfallastreitu eftir ofbeldi, bæði í sam­band­inu með barns­föð­urnum en ekki síður vegna fram­komu hans og sam­fé­lags­ins gagn­vart henni eftir skiln­að. Ef minn­ing kviknar um ofbeldið eða eitt­hvað sem teng­ist erf­iðum atvikum getur það kallað fram þung­bæra líð­an. Þegar ofbeldið er alltaf yfir­vof­andi fylgir því ótti, ný árás kveikir ein­kenni doða, hún nær ekki að ein­beita sér, verður ann­ars hugar og við­skila við stað og stund, til­finn­ing­arnar verða yfir­þyrm­andi og hugs­unin flökt­andi. Sumar konur gráta mik­ið, aðrar fá mik­inn kvíða og lík­am­leg ein­kenni. Margar þess­ara kvenna eiga erfitt með að ræða um það sem er að ger­ast, stirðna upp og stama, orðin koma öfugt út úr þeim og þær eins og detta út. Eitt ein­kenni áfallastreitu er að reyna að forð­ast að upp­lifa sárs­auka­fullu minn­ing­arnar og til­finn­ing­arn­ar. Þessar mæður hafa því ekki alltaf and­legt svig­rúm til að ná fylli­lega utan um ofbeldið sem þær verða fyr­ir, áfell­ast sig sjálfar fyrir að vera í aðstæð­unum og geta upp­lifað að þær hafi brugð­ist börn­unum sín­um. Opin­ber smánun á borð við þá sem hér er lýst getur fram­kallað sára og djúp­stæða skömm, sem afleið­ingu af því að vera hafn­að, útskúf­uð, stimpluð og brenni­merkt. Mann­leg við­brögð eru að vilja fara í fel­ur, draga sig í hlé, setja hendur fyrir and­lit, stífna upp og þagna. 

Það sem allar þessar mæður eiga þó sam­eig­in­legt er mikil þraut­seigja. Líðan og ástand barna eftir ofbeldið og langvar­andi ásókn föður er oft mjög alvar­legt. Dæmi eru um að börnin séu lögð í ein­elti í skóla fyrir að eiga „rugl­uðu for­eld­rana“ og að þau þurfi að skipta um skóla. Vin­irnir vilja ekki koma í heim­sókn. Börnin setja sig jafn­vel sjálf í sam­band við föður sinn sem hafnar sam­skiptum við þau en fer þess í stað í fjöl­miðla og tjáir sig um sína erfði­leika þar. Það er nap­ur­legt að segja frá því að nokkur börn á aldr­inum 10-14 ára, sem eru í þessum spor­um, glíma við alvar­leg and­leg veik­indi, eru end­ur­tekið í sjálfs­vígs­hættu, stunda sjálf­skað­andi hegðun og segj­ast vilja deyja. Lífið fyrir þessi börn er stundum óbæri­legt þegar fjöl­skyld­unni er haldið í helj­ar­g­reipum ofbeld­is­manns árum saman og sam­fé­lagið tekur þátt í því. Ekk­ert barn á skilið að vera í þessum aðstæð­um. Þessar fjölskyldur eiga ekki skjól. Skömmin er slík að hún læð­ist alls staðar inn. Vinnu­stað­inn, skól­ann, stór­fjöl­skyld­una. Mæð­urnar geta ekki einu sinni farið í Blóma­val án þess að eiga von á því að ein­hver hitti á þær og helli sér yfir þær. Þær geta ekki borðað í mötu­neyt­inu í vinn­unni eða fengið frið á eigin heim­ili því fólkið í blokk­inni trúir því að þær séu vond­ar. Sam­starfs­kona skellir hurð í and­litið og öskr­ar. Þær fá ekki atvinnu­tæki­færi. Þeim er haldið úti í horni. Fjöl­skylda, vinir og opin­berar per­sónur vilja ekki láta sjá sig á myndum með þeim. Frægu vin­irnir skrifa athuga­semdir undir stöðu­upp­færslur barns­feðr­anna á sam­fé­lags­miðl­um, fyrir allra aug­um, svo að hann fái örugg­lega sinn stuðn­ing. Hún er að reyna að halda sér á floti. Hún er búin að fara í ótal sál­fræði­tíma til að vinna úr þessum áföllum en það stoðar lítið þegar þau hætta ekki að dynja á henn­i.  

Þær eru með önnur börn en þess­ara barns­feðra á heim­il­inu, jafn­vel ung börn. Sumar eru ófrískar eða með barn á brjósti og þola illa streit­una sem fylgir álag­inu. Að minnsta kosti tvö nýleg dæmi eru þar sem konur hafa fengið sam­drætti og hríðar langt fyrir settan dag vegna álags­ins af áfram­hald­andi ásök­unum og meið­andi ummælum sem dynja á þeim opin­ber­lega. Til­hugs­unin um ber­skjöldun frammi fyrir alþjóð til þess eins að skapa ofbeld­is­mann­inum nýtt árás­ar­tæki­færi er þeim of þung­bær.  Það er engin sýni­leg und­an­komu­leið úr þessum aðstæð­um. Þegar hér er komið er þögnin ekki að vernda þær eða börn­in, en hún er lam­andi og að rjúfa hana getur virst óyf­ir­stíg­an­legt. Hvernig byrjar ann­ars frá­sögnin hennar þegar hann er búinn að semja sög­una og í þeirri sögu er hún sekur lyg­ari, hann sak­laust fórn­ar­lamb og börnin auka­at­riði? Á hún að hefja meið­yrða­mál þegar hún ber alla ábyrgð og hann hefur ein­tóman rétt í augum sam­fé­lags­ins?  

Þessir karlar nýta tengsla­net sitt og virð­ast hafa óþrjót­andi orku og stundum fjár­muni til að verja sig og ímynd sína. Á sama tíma skeyta þeir litlu um hvort börnin líði fyrir aðför að heim­ili þeirra og móð­ur­fjöl­skyldu og saka jafn­vel börnin opin­ber­lega um lyg­ar. Þeir virð­ast eiga óheftan aðgang að frjálsri tján­ingu um sínar skoð­anir í fjöl­miðlum en þegar barns­móð­irin í sama máli velur frið­helgi fjöl­skyldu sinnar er hún látin bera hall­ann af því í umfjöllun að hafa ekki tjáð sig. Þetta telst víst innan sið­legra marka í íslenskri blaða­mennsku. Það er vissu­lega rétt sem lög­maður Ólafs Hand seg­ir, það er mjög íþyngj­andi að vera rang­lega sak­aður um eitt­hvað, „sér­stak­lega í þessum gapa­stokks-kommenta­kerf­is­heimi sem við búum í hér á land­i“. En það eru ekki menn með sýknu­dóma og nægt pláss í ljós­vaka­miðlum sem bera þung­ann af þessum áfell­is­dómum sam­fé­lags­ins, er það?  

Gabrí­ela Bryn­dís Ernu­dóttir er starf­andi sál­fræð­ingur og ein talskvenna sam­tak­anna Líf án ofbeld­is.  

Sig­rún Sif Jóels­dóttir starfar við rann­sóknir sem verk­efna­stjóri hjá Mennta­vís­inda­sviði Háskóla Íslands og er ein talskvenna Lífs án ofbeld­is.