Framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins steig fram í fréttum Ríkissjónvarpsins á sunnudagskvöld og lýsti því yfir að ASÍ væri „á góðri leið með að stimpla sig út úr vitrænni umræðu um efnahagsmál”. Sennilega eru þessi ummæli til marks um rökþrot, enda hefur forystu atvinnurekenda ekki tekist að sýna fram á það með raungögnum að ráðlegt sé að slíta kjarasamningum til þess eins að knýja fram launafrystingar þvert á atvinnugreinar. Þar virðast pólitískar kenningar ráða mestu og eru fengnir bæði fyrrverandi og núverandi talsmenn SA til að halda þeim á lofti.
Okkur í ASÍ er bæði ljúft og skylt að standa að vitrænni umræðu um efnahagsmál og höfum því tekið saman nokkur atriði sem gæti verið gott fyrir forystu Samtaka atvinnulífsins, þá og nú, að kynna sér.
1. Hagfræði er ekki raunvísindi
Hagfræði telst til félagsvísinda. Hún fjallar um mannlegt samfélag en ekki náttúrulögmál. Þetta á sérstaklega við þegar hagfræðin reynir að spá fyrir um óorðna hluti, enda getur spáin farið að hafa áhrif á framvinduna, ekki síst ef spámennirnir eru í þeirri stöðu að geta haft slík áhrif sjálfir. Að líkja gengis- og verðbólguþróun við þyngdarlögmálið, eins og einn talsmanna sjónarmiða atvinnurekenda hefur gert á opinberum vettvangi, er því fráleitt. Þær breytur sem eru að verki í hagkerfinu verða ekki færðar undir grunnhugtök eðlisfræðinnar.
2. Verðbólga er margþætt fyrirbæri
Verðbólga telst heldur ekki til náttúrulögmála. Helstu áhrifavaldar á verðbólgu eru nú einmitt mannfólkið og það væri hægt að lista margar óðaverðbólguspár sem ekki hafa gengið eftir. Seðlabankar og ákvarðanir um ríkisfjármál hafa áhrif á verðbólgu, líkt og á gengismál, en þar geta fjársterkir aðilar líka haft áhrif. Á alþjóðavettvangi er sífellt verið að þróa áfram kenningarramma um verðbólgu en af hálfu SA er alltaf spiluð sama gamla platan þar sem verðbólguógninni er beitt sem refsivendi gagnvart almenningi og þá sérstaklega láglaunafólki. Hér má til dæmis vitna í nýlega grein í breska tímaritinu the Economist þar sem bent er á að sambandið milli verðbólgu og atvinnuleysis hafi breyst.
3. Kjaraskerðingar munu dýpka kreppuna
Forystumenn SA telja það úrræði henta best á þessum erfiðu tímum að falla frá umsömdum launahækkunum með tilheyrandi hótunum um atvinnuleysi og óðaverðbólgu. Hið rétta er að verði ekki staðið við gerða samninga munu umsvif dragast saman í hagkerfinu og þannig lengja og dýpka kreppuna. Við blasir að samdráttur í útgjöldum almennings mun einnig verða til þess að auka atvinnuleysi og þannig gera kreppuna enn erfiðari en ella. Lækkun launakostnaðar stuðlar ekki sjálfkrafa að framleiðniaukningu, en það er framleiðniaukningin sem ætti að einblína á. Enn fremur verður fyrirtækjum ekki bjargað frá gjaldþroti með því að lækka launakostnað, vandinn til frambúðar er stærri en svo.
4. Hækkun lægstu launa er góð fyrir samfélagið
Hækkun lægstu launa er góð fyrir samfélagið og sérstaklega góð fyrir hagkerfið á erfiðleikatímum. Launahækkanir þeirra sem minnst bera úr býtum renna beint út í hagkerfið og skila sér m.a. í formi meiri umsvifa í verslun og þjónustu og virðisauka til ríkisins. Það er líka réttlætismál að vinnandi fólk fái sanngjarnt endurgjald fyrir vinnu sína. Ef menn vilja lækka laun er nærtækast að byrja á þeim sem mestar áhyggjur af hafa launahækkunum almenns launafólks. Þeir telja laun sín í milljónum og eiga aldrei erfitt með að hækka þau um nokkra hundrað þúsund kalla ef á reynir. Almennt launafólk þarf hins vegar á þúsund köllum að halda til að geta haft efni á sömu matarkörfu áfram.
5. Niðurskurður og samdráttur virkar ekki á krepputímum
Fjölmörg ríki fóru þá leið í kjölfar fjármálahrunsins 2008 að draga saman seglin. Þar réði ekki síst pólitík þeirra sem vildu nýta tækifærið til að minnka hið opinbera og draga úr afkomuöryggi láglaunafólks til að geta náð í ódýrt vinnuafl hvar og hvenær sem er. Afleiðingarnar hafa verið skelfilegar og ríkin sem fetuðu þessa braut hafa orðið verst úti í heimsfaraldrinum, bæði efnahagslega og heilsufarslega. Meira að segja Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn varar nú við því að nota kreppuna til að saxa niður og hvetur öðru fremur til að tryggja afkomuöryggi fólks. Niðurskurður og samdráttur er ótækur með öllu á krepputímum. Um þetta hefur myndast samstaða víðast hvar á Vesturlöndum.
6. Það er ekki allt á vonarvöl
Kreppan vegna heimsfaraldursins hefur sannarlega komið illa við ákveðnar atvinnugreinar og landshluta. Launafólk hefur tekið mikinn skell í gegnum atvinnuleysi, hlutabætur, skert starfshlutfall og minnkaða yfirvinnu. Sum fyrirtæki standa einstaklega illa. En efnahagsþróun hefur engu að síður, enn sem komið er, verið hagfelldari en óttast var í fyrstu, ekki síst þar sem atvinnulífið hefur notið góðs af sterkri fjárhagsstöðu heimila og af sértækum úrræðum stjórnvalda. Góð eiginfjárstaða, vaxtalækkanir og úrræði stjórnvalda hafa gert heimilum kleift að halda lífi í hagkerfinu þrátt fyrir efnahagsáfallið. Með því að beita sértækum aðgerðum til að mæta þeim sértæka vanda sem nú er uppi er hægt að milda áhrifin af kreppunni og tryggja að við komumst í gegnum hana með sem minnstum skaða.
7. Ójöfnuður er vondur fyrir hagkerfið og samfélagið
Sífellt berast upplýsingar um vaxandi ójöfnuð á Íslandi. Nú síðast skýrði Hagstofan frá því að eignir 10% ríkustu Íslendinganna hefðu aukist um 40% á fjórum árum. Á sama tíma berast fréttir af því að 200 fjölskyldur á Suðurnesjum hafi þurft mataraðstoð fyrir helgi. Við þessar aðstæður býður forysta SA fólkinu í landinu upp á þann málflutning að standi samningar um hækkun launa þeirra sem minnst bera úr býtum verði efnahagslífi þjóðarinnar stefnt í áður óþekktan voða. Slíkar staðhæfingar minna einna mest á málflutning eftir hrun fjármálakerfisins 2008 þegar látið var að því liggja að almenningur bæri þar mesta sök vegna kaupa á flatskjám. Sú stofnanavædda brjálsemi sem leiddi til Hrunsins byggðist á hugmyndafræði, sérhagsmunum og siðleysi. Kreppur leiða oft til vaxandi ójöfnuðar og það er hlutverk okkar allra að tryggja að svo fari ekki núna. Þar stendur verkalýðshreyfingin sameinuð gegn sérhagsmunaöflunum.
8. Nýfrjálshyggjan er dauð
Viðbrögð ríkisstjórna á Vesturlöndum við efnahagskreppunni eru öll á þann veg að beita stýritækjum ríkisins af fullum þunga til að lina hamfarirnar sem COVID-faraldurinn veldur. Nýfrjálshyggjan veitir ekki þau svör sem þarf til að mæta vandanum. Stjórnmálamenn sem áður reiddu sig á hana hika nú ekki við að beita inngripum og styrk ríkisins með tilheyrandi fjárútlátum. Þeir sem halda að markaðslausnir nýfrjálshyggjunnar komi nú til bjargar eru í undarlegu sambandsleysi við umheiminn.
Að lokum má taka fram að óttist forysta SA að ASÍ hafi ætlað að láta þeim einum eftir sviðið í umræðum um efnahagsmál þá er það ekki rétt. ASÍ setur almannahag ofar sérhagsmunum í stefnumótun sinni og hlustar á þá hagspekinga sem hafa uppfært þekkingu sína síðustu ár. Kreddur og hugmyndafræði misskiptingar verða aldrei heppilegur grundvöllur fyrir „vitræna umræðu um efnahagsmál“.
