Daði Már Kristófersson, varaformaður Viðreisnar og hagfræðiprófessor, brást við skrifum mínum um gjaldeyrismál í gær með grein í Kjarnanum þar sem hann eignar mér sjónarmið sem ég hef hvergi sett fram. Raunar gekk hann svo langt að birta þrjár fullyrðingar – innan gæsalappa! – sem hvergi var að finna í grein minni og svara þeim líkt og um væri að ræða beinar tilvitnanir í mig („athugasemdir Jóhanns“ sem væri „farið yfir”). Þetta eru vinnubrögð sem sæma hvorki varaformanni stjórnmálaflokks né fræðimanni við Háskóla Íslands og Daði hlýtur að biðjast afsökunar á þeim.
Mér sýnist við vera sammála um margt, til dæmis að sveigjanlegur gjaldmiðill hafi bæði kosti og kostnaðarsama galla. Daði nefnir kenningar Roberts Mundell um hagkvæm myntsvæði (e. Optimal Currency Area) og bendir á að samkvæmt skýrslu Seðlabankans um Valkosti Íslands í gjaldmiðils- og gengismálum sé OCA-vísitala Íslands gagnvart evrusvæðinu svipuð vísitölu Spánar og Ítalíu. Þetta eru ekki endilega sterk rök fyrir upptöku evru, enda hafa Miðjarðarhafsþjóðirnar lent í sársaukafullu aðlögunarbasli eftir að gengissveigjanleikanum var fórnað. Fyrst Daði Már vísar til Seðlabankaskýrslunnar og kenninga um hagkvæm myntsvæði í sömu andrá er rétt að geta þess að í sömu skýrslu er fullyrt að með tilliti til OCA-skilyrðanna séu „aðstæður á Íslandi enn þannig að hreinn ábati af aðild er minni en margra annarra Evrópuríkja og hugsanlega neikvæður.“ Þetta er mat Seðlabankans þrátt fyrir margra ára þátttöku Íslands í Evrópska efnahagssvæðinu (sem vissulega stuðlar að auknum hreyfanleika framleiðsluþátta eins og Daði bendir á). Samkvæmt nýlegra plaggi, skýrslu Ásgeirs Jónssonar o.fl. um framtíð íslenskrar peningastefnu sem kom út 2018, er „engum blöðum um það að fletta að Ísland uppfyllir ekki viðmiðin sem kennd eru við hagkvæmt myntsvæði“. Danmörk kemur mun betur út en Ísland í þessu tilliti.
Þýðir þetta endilega að sjálfstæð fljótandi króna sé „nauðsynleg“ fyrir Ísland? Nei. Ókostina þarf einfaldlega að vega og meta með hliðsjón af kostum og göllum núverandi fyrirkomulags. Þá þarf til dæmis að taka með í reikninginn viðskiptakostnað af sjálfstæðri mynt, áhrifin á utanríkisviðskipti og fjárfestingar og það hvernig örmynt getur undir vissum kringumstæðum orðið sjálfstæð uppspretta sveiflna og efnahagslegs óstöðugleika eins og við Íslendingar þekkjum af biturri reynslu. Ég fullyrti ekki að krónan væri „nauðsynleg“ og það var heldur ekki ég sem skrifaði að upptaka evru væri „fjarlægari kostur“ fyrir Ísland og að Evrópusinnar ættu að sætta sig við málamiðlanir – það var varaformaður Viðreisnar sem skrifaði þá grein!
Daði saknar þess að ég nefni þann ágalla sem hann hefur sjálfur mestar áhyggjur af, að „fast gengi gagnvart evru mundi setja mjög stífan ramma fyrir kjarasamninga sem aðilar vinnumarkaðarins yrðu að virða“. Ég tæpti samt á þessu í fyrstu athugasemd greinar minnar og benti á að fastgengisstefnu fylgir sú hætta að aðlögun þjóðarbúskaparins þurfi að eiga sér stað í gegnum atvinnustig og lækkun nafnlauna frekar en með lækkun raunlauna vegna gengisveikingar. Þarna eru afdrif Miðjarðarhafslandanna víti til að varast, áminning um að gengisbinding eða aðild að myntbandalagi knýr ekki sjálfkrafa á um umbætur á vinnumarkaði.
Höfundur er MSc. í sagnfræði og evrópskri stjórnmálahagfræði og starfar nú við ráðgjöf fyrir þingflokk Samfylkingarinnar.
