Loks­ins tókst Bretum að fara úr ESB (les: annar helm­ing­ur­inn dró hinn nauð­ugan með sér). Eftir mikið japl, jaml og fuður og klofn­ing bresku þjóð­ar­innar í herðar niður hafa Bretar yfir­gef­iið ESB, sam­bandið sem hefur gefið breskum rík­is­borg­urum mesta ferða, athafna og atvinnu­frelsi sem þeir hafa nokkurn tím­ann þekkt. En nú verður breyt­ing þar á, og til hins verra að mati þess sem þetta rit­ar.

Boris John­son, for­sæt­is­ráð­herra, reynir allt hvað hann getur til þess að telja Bretum trú um að þeir séu nú orðnir „frjáls­ir“ og loks­ins lausir undan meintu oki ESB. Samt vill hann vera „besti vinur ESB“ eins og hann segir sjálf­ur, svo liggur við smjaðri.

Gæfu­spor Bret­lands tekið til baka

Stað­reyndin er engu að síður sú að fyrir hinn almenna Breta verður erf­ið­ara en áður að sækja sér vinnu, menntun og að setj­ast að í öðru ESB-­ríki, en áður. Ekki er það aukið frelsi. Hins vegar var samið um að Bretar fengju að njóta áfram ýmissa rétt­inda í öðrum ESB-lönd­um, t.d. heilsu­gæslu, svona til að milda högg­ið. Eng­inn veit hvað átt hefur fyrr en misst hef­ur, segir mál­tæk­ið.

Almennt er við­ur­kennt að aðild Breta að efna­hags­sam­vinnu Evr­ópu­þjóða árið 1973 og síðar því sem varð að ESB dags­ins í dag, sé eitt mesta gæfu­spor sem þeir hafa tek­ið. 

Í krafti aðildar varð breskur efna­hagur mun sam­keppn­is­hæf­ari en hann hafði verið og á mörgum sviðum urðu Bretar leið­andi í Evr­ópu. Og ekki tók ESB af þeim olí­u­na, né önnur verð­mæti.

Aðild Breta að ESB hefur einnig gull­tryggt stöðu London á sviði fjár­mála og við­skipta, en hinn nýi samn­ingur Bret­lands og ESB er í raun mjög þög­ull um það mál og hvernig það þró­ast. Í raun er nán­ast ósamið um öll þjón­ustu­við­skipti, sem eru um 80% af efna­hag Bret­lands.

Klofið land

Brexit hefur í raun klofið Skotland frá rest­inni af bresku þjóð­inni. Eng­inn hluti Skotlands kaus með því að ganga úr ESB. Þess vegna eru taldar mjög auknar líkur á því að Skotar muni á næstu miss­erum krefj­ast atkvæða­greiðslu um sjálf­stæð­i. 

Þá er margt sem bendir til þess að Brexit geti ógnað friði og afkomu almenn­ings á N-Ír­landi og Írlandi. N-Ír­land er hluti af Stóra-Bret­landi, en mun áfram fylgja lögum um Innri markað ESB á næst­unni. N-Ír­land verður eins­konar „inn­gang­ur“ eða „hlið“ Bret­lands inn í ESB. Meira eft­ir­lit verður þó á landa­mærum, en íbúar N-Ír­lands munu áfram geta flutt og unnið innan ESB, næstu árin að minnsta kosti. Sér­stök „við­skipta­landa­mæri“ eru nú í miðju haf­inu á milli Bret­lands og Írlands. Nið­ur­staðan er því í raun sú að Bret­land er ekki að fullu farið úr ESB.

Var ESB vont við Bret­land? Nei, aldeilis ekki. Fá lönd hafa fengið jafn hag­stæðan aðild­ar­samn­ing við ESB og Bret­land, með ríf­legum afslætti af aðild­ar­gjöldum til sam­bands­ins, sem þeim sömdu sér­stak­lega um á sínum tíma. Um var að ræða margra millj­arða punda afslátt á ári. Þetta breytti því þó ekki að Bret­land greiddi meira til ESB en það fékk til baka, en aðild­ar­gjaldið er ákveðin pró­senta af þjóð­ar­fram­leiðslu aðild­ar­land­anna og af tekjur af sölu­skatti. Hvernig menn meta þessa stað­reynd er hins­vegar afstætt, þegar allt dæmið var reikn­að.

Gríð­ar­leg sam­keppn­is­hæfni

Bret­land náði með ESB-að­ild að verða eitt sam­keppn­is­hæf­asta hag­kerfi álf­unnar og aðildin að Innri mark­aðnum kom sér mjög vel fyrir landið og íbúa þess. Fram­leiðni­aukn­ing vegna aðildar að ESB hefur verið mæld í tveggja stafa tölum í fjöl­mörgum greinum bresks atvinnu­lífs. Nú hefur verið samið um nán­ast sömu hluti og fólust í aðild­inni að Innri mark­aðnum og til hvers var þá af stað far­ið?

Fisk­veiðar = 0.18%

Jú, aðal­lega til að ráða fiski­miðum Bret­lands, en breskur sjáv­ar­út­vegur telur um 0.18% af þjóð­ar­fram­leiðslu lands­ins. Heil 0.18%! Bretar flytja inn nán­ast tvö­falt meiri fisk en þeir sjálfir veiða (frá öðrum ESB-­ríkj­u­m). Árið 2019 veiddu þeir um 622.000 tonn, að verð­mæti um 990 millj­ónir punda. Skip yfir 10 metrum að stærð eru aðeins um 4% af flota Breta, sem telur um 5900 skip. Vægi sjáv­ar­út­vegs í Brex­it-um­ræð­unni var því í hróp­legu ósam­ræmi miðað við vægi grein­ar­innar í bresku efna­hags­lífi. Einnig vildu fylg­is­menn Brexit losna unda meintri „kúg­un“ Evr­ópu­dóm­stóls­ins. Þeir telja sig einnig gera miklu betri lög en koma frá ESB, sem samt sem áður hafa valdið og leitt til áður óþekktrar hag­sældar í land­inu. Þetta er svo skrýtið allt sam­an.

Mich­ael Gove, ráð­herra í rík­is­stjórn Bret­lands sagði í við­tali á BBC að „veg­ur­inn framundan yrði hol­ótt­ur.“ Til hvers voru Bretar að fara af beinu braut­inni yfir á holóttan mal­ar­veg? Það er mér fyr­ir­munað að skilja.

Bretar í sam­keppni við ESB?

Bretar segj­ast nú hafa nýtt „frelsi“ til þess að gera fullt, fullt af nýjum við­skipta­samn­ing­um, en samt sem áður er ESB með gríð­ar­legan fjölda við­skipta­samn­inga við fjölda ríkja í nán­ast öllum heims­álf­um. Nú er ESB t.d. í samn­inga­við­ræðum við Kína. Og ætla þá Bretar í sam­keppni við ESB um gerð nýrra við­skipta­samn­inga? Hefði ekki betra að vera sam­an, sem stærri og öfl­ugri heild?

Bent hefur verið á að mögu­lega muni Brexit efla sam­vinnu og mátt Þýska­lands og Frakk­lands, nú þegar Bretar eru farn­ir.

En brott­hvarf Bret­lands skilur líka eftir sig tóma­rúm á vest­ur­-­væng ESB. Gott væri að í fram­tíð­inni myndi Skotland og Ísland fylla upp í það skarð. Gott væri að hafa Noreg með.

Virkið Evr­ópa

Það þarf nefni­lega að byggja raun­veru­legt virki í Evr­ópu, virki, þar sem frjáls­lyndi, virð­ing fyrir mann­rétt­indum og lýð­ræði ræður ríkj­u­m. 

Mik­il­vægi þessa sést einmitt vel þegar póli­tísk stór­slys verða, eins og kjör Don­ald Trumps, frá­far­andi for­seta Banda­ríkj­anna, hefur sýnt sig vera. Það hefur til að mynda þurft að „stað­reynda­tékka“ nán­ast allt sem hann lætur út úr sér. Alls ekki er úti­lokað að í fram­tíð­inni geti van­hæfur ein­stak­lingur aftur hlotið kosn­ingu sem for­seti Banda­ríkj­anna. Aðgerðir Don­ald Trumps eftir tap hans gegn Joe Biden hafa grafið undan banda­rísku lýð­ræði á þann hátt að það tekur mögu­lega fleiri ár, jafn­vel ára­tugi, að bæta þann skaða sem Trump hefur unn­ið. Og atburðir þann 6. Jan­úar síð­ast­lið­inn, þegar trylltur Trump-skríll réð­ist á banda­ríska þing­hús­ið, sýndi umheim­inum að for­seti Banda­ríkj­anna, valda­mesti maður heims, er nán­ast viti sínu fjær. Því þarf sterka Evr­ópu, virki lýð­ræð­is, frjáls­lyndis og almennrar skyn­semi, sem getur staðið gegn rugl­inu og brjál­sem­inn­i. 

And­stæð­ingar og í sumum til­fellum hat­urs­menn ESB hér á landi, hafa nýtt tæki­færið til þess að hefja umræðu um end­ur­skoðun (og jafn­vel upp­sögn) á EES-­samn­ing­un. Sjálf­sagt að skoða samn­ing­inn, upp­færa og betrumbæta, en upp­sögn er algjör firra. Eng­inn samn­ingur sem Íslend­ingar hafa gert sem full­valda ríki hefur gefið landi og þjóð jafn­mik­ið, á nán­ast öllum sviðum þjóð­lífs­ins. Það er almennt við­ur­kennd stað­reynd.

Það er hins­vegar ástæða til þess að fara að ræða aftur mögu­leik­ann á því að taka upp á ný aðild­ar­við­ræður við ESB og huga að þeim mögu­leika, sem var ýtt út af borð­inu vegna sér­hags­muna fárra (sjáv­ar­út­vegs/land­bún­að­ar), á kostnað fjöld­ans og almanna­hags­muna.

Ísland gæti í fram­tíð­inni orðið áhrifa­mikið smá­ríki á vest­ur­jaðri ESB og N-Atl­ants­haf­inu.

Höf­undur er stjórn­mála­fræð­ing­ur.