Reglu­lega kemur upp umræða um að ófarir íslenskra drengja innan mennta­kerf­is­ins séu áhyggju­efni. Í PISA könnun frá árinu 2018 kemur fram að 34% drengja og 19% stúlkna séu undir öðru hæfnistigi og telj­ist því ólæs. Allt að einn þriðji drengja sem útskrif­ast úr grunn­skóla eru ekki færir um að lesa sér til gagns. Nátt­úru­fræði­greinar fylgja fast á eftir en þar eru um 25% nem­enda undir öðru hæfnistig­i. 

Þá hlýtur að fylgja í kjöl­farið spurn­ingin hvers vegna? Getur verið að mennta­kerfið hrein­lega afskrifi svona stóran hluta nem­enda? Grunn­skólar víð­ast hvar í heim­inum eru ennþá starf­ræktir eftir lík­ani sem var full­komnað í kringum alda­mótin 1900. Þó er þetta ekki algilt og inn á milli eru fram­sýnir vel starf­ræktir skól­ar.

Covid-19 hafði það í för með sér að mennta­stofn­anir lands­ins tóku hrað­nám­skeið í fjar­kennslu, bún­aður hefur víð­ast hvar verið upp­færður og því hefur mennta­kerfið tekið tutt­ugu ára stökk framá­við. Í þessu fel­ast stór­kost­leg tæki­færi til betri árang­urs. Ótví­ræður kostur við nútíma tækni er að nem­endur þurfa ekki að binda sig við sinn skóla ef þeir kjósa ann­að. Tölvu­tæknin gerir okkur kleift að hlýða á fyr­ir­lestra og kennslu­stundir úr öðrum skól­um, þess vegna hinum megin á hnett­in­um. 

Gleði­tíð­indin í nið­ur­stöðum PISA kann­an­anna eru þau að töl­urnar um ófarir drengja í íslenska mennta­kerf­inu sem fjöl­miðlar slá upp í fyr­ir­sögnum reglu­lega, segja ekki alla sög­una og gefa jafn­vel vill­andi mynd. Sam­kvæmt rann­sókn sem gerð var í Kanada árið 2012 kom í ljós að nokkrum árum eftir útskrift úr grunn­skóla, höfðu flestir nem­endur sem þá gátu ekki lesið sér til gagns, náð upp þeim hæfi­leika. Skýr­ingin er lík­lega sú að þeir hrein­lega þurftu þess. Í nið­ur­stöðum rann­sókn­ar­innar kemur fram að ekki allir geta fetað hinn hefð­bundna mennta­veg. Sveigj­an­leiki innan kerf­is­ins skipti sköpum fyrir þá nem­end­ur.

Þá vaknar spurn­ing­in, hvers vegna er verið að þrjóskast við að kenna nem­endum inn­gang­inn að afstæð­is­kenn­ingu Ein­steins í tíunda bekk? Til hvers þarf að ham­ast á nem­endum að læra hluti sem ein­falt mynd­band getur útskýrt í grunn­at­riðum á nokkrum mín­út­um? Hvers vegna þurfa nem­endur að þola sam­an­burð við sam­nem­endur sína sem hafa allt aðra getu og áhuga­svið. Hvernig sam­ræm­ist þetta áherslum mennta­stefnu íslands um mótun heil­brigðar sjálfs­myndar þess­ara nem­enda. Við ættum að fagna fjöl­breyti­leik­an­um.

Í skýrslu nefndar um mennta­stefnu frá 1993 var þessi hug­mynd reifuð og lagt til að nem­endur grunn­skóla fengju greið­ari aðgang að lög­gildu iðn­námi. En síðan hún var skrifuð hefur lítið sem ekk­ert breyst til hins betra. Raunar er nem­endum gert erf­ið­ara fyrir með því að stytta fram­halds­nám en fækka ekki ein­ingum á móti. Námið var því ekki stytt því var bara þjappað sam­an. Það er því blaut tuska í and­litið á þeim nem­endum sem eiga þegar erfitt upp­dráttar í hefð­bundnu bók­legu námi og ein­ungis til þess fallið að brjóta þau enn frekar nið­ur.

Vanda­málið er að stórum hluta að svona hefur þetta alltaf ver­ið. Frá alda­mótum 1900. Allir nem­endur eiga að sitja kyrrir og hlýða á sann­leik­ann sem for­eldrum þeirra var kennd­ur. Hefur ein­hver spurt hvort þau séu til í að læra eitt­hvað ann­að? Nám á að vera ein­stak­lings­miðað og byggt á áhuga­sviði. Það er ekki nóg að setja hug­mynd­ina í aðal­námskrá. Þessu þarf að hrinda í fram­kvæmd.

Því legg ég til að nem­endur eftir átt­unda bekk grunn­skóla fái að velja sér fram­halds­nám. Í stað þess að þvinga nem­endur í enn meira bók­nám sem þeir, sam­kvæmt PISA könn­un­um, eru hvort eð er ekki að læra. Rann­sóknir sýna að þeir nem­endur sem ljúka iðn­námi eða sam­bæri­legri menntun fyrir 24 ára aldur vegnar betur heldur en þeir sem ljúka ein­ungis grunn­skóla eða mennta­skóla. Krakkar sem eru lunknir í hönd­unum eða hafa áhuga­svið utan hefð­bund­inna náms­greina eiga skilið tæki­færi til að móta þessa hæfi­leika og jafn­framt stytta verk­nám. Ég legg til að fyrir hvert ár stundað í grunn­skóla detti út heil önn í sam­svar­andi námi. Aðal­námskrá verði gerð sveigj­an­legri og nem­and­anum gefin kostur á því að stunda nám sem vekur áhuga á sínum for­send­um.

Þetta á ekki ein­göngu við verk­nám þar sem okkar bestu nem­endum er haldið aftur og þeir hlekkj­aðir við jafn­aldra sína. Í grunn­skólum lands­ins er aðstaða til smíða og ann­ars hand­verks. Við erum þegar með inn­við­ina til að kenna fólki í fjar­námi. Tæknin og tólin eru til stað­ar. Kenn­arar hafa sýnt vilja og yfir­burða­getu til aðlög­unar og fram­þró­un­ar. Það eina sem uppá vantar er vilji yfir­valda til þess að gera bet­ur. 

Eins og ein­hver sagði, Ef fiskur er met­inn á hæfi­leikum hans til að klifra þá eyðir hann ævinni í þeirri trú að hann sé vit­laus.

Höf­undur er fram­bjóð­andi í próf­kjöri Pírata í Norð­vest­ur­kjör­dæmi.