Flest­ir Ís­lend­ingar hafa nóg að borða af hollum og góðum mat. Það á samt ekki við um alla. Sam­kvæmt Hag­stof­unni búa á bil­inu 18-35 þús­und við fátækt hverju sinn­i, eða 5-10% lands­manna. Af þeim eru sjö til tíu þús­und í mik­illi neyð og búa við sára­fá­tækt. Stærstur hluti þeirra eru ein­stæðir for­eldr­ar, líf­eyr­is­þegar og inn­flytj­end­ur. Fátækt tak­markar mögu­leika fólks með ýmsum hætti. Margir láta ­sér nægja fábreytt­an, óhollan mat.

Í febr­úar 2021 kom út skýrslan Fæðu­ör­yggi á Íslandi unnin af sér­fræð­ing­um Land­bún­að­ar­há­skóla Íslands (LB­HÍ). Þar er útskýrt hvað þarf til að tryggja öflugt fæðu­fram­boð en ekki nefnt að margir geta ekki keypt sér fjöl­breytta og holla fæðu.

Skýrslan er unnin af LBHÍ fyrir land­bún­að­ar­ráðu­neytið sem ef til vill skýrir að horft er á málið út frá fram­leið­enda­hlið­inni en neyt­enda­hlið­inni sleppt.

Skýrslan sýn­ir ­mik­il­vægi frjálsra og opinna við­skipta milli landa sem er vel. Við á Íslandi þurf­um að flytja ýmis­legt inn sem ekki hentar að fram­leiða hér, til dæmis ávext­i, græn­meti, korn­vörur og einnig aðföng til mat­væla­fram­leiðslu eins og elds­neyt­i, ­vél­ar, tæki, áburð og dýra­fóð­ur. Á móti flytjum við út fisk og fleira og erum „nettó ­út­flytj­end­ur“ mat­væla.

Holl mat­væli kosta ­gjarnan meira en óholl. Fátækt fólk neytir því hlut­falls­lega mik­ils af ódýrum ­mat svo sem núðl­um, hrís­grjónum og syk­ur­bættum mat. Um 20% barna telj­ast of þung og um 60% full­orð­inna eru yfir kjör­þyngd. Ástæð­urnar eru of­neysla orku­ríkrar fæðu og ónóg hreyf­ing. Afleið­ing­arnar eru lífstíls­sjúk­dóm­ar ­sem stytta með­al­ævi fólks og kosta þjóð­ina yfir 10 millj­arða á ári var­lega ­á­ætl­að.

Hvað á að gera við afa?

Í gamla daga var fæðu­ör­yggi spurn­ing um líf eða dauða. Börn voru borin út eða hent í foss til að létta á heim­il­unum og aldr­aðir gengu jafn­vel fyr­ir­ ætt­ern­is­stapa í sama til­gangi. En nú eru aðrir og betri tímar og hægt að bæta fæðu­ör­ygg­i allra. Það þarf ekki að skilja neina út und­an.

Við þurfum líka að breyta neyslu­venjum fyrir okkur og umhverf­ið. Núver­and­i ­styrkja­kerfi land­bún­að­ar­ins ræður ekki við þessar áskor­anir og þarfnast ­upp­færslu.

Leiðin fram á við

Til að bæta fæðu­ör­yggi fátækra þurf­um við að lækka mat­ar­verð, sér­stak­lega hollrar fæðu. Það má gera með gagn­kvæmri ­nið­ur­fell­ingu mat­ar­tolla við aðrar Evr­ópu­þjóðir eins og þær hafa fyrir löngu gert sín á milli.

Við þetta eykst fram­boð hollrar fæðu, vöru­verð lækkar og hagur fátækra neyt­enda og lands­ins ­sem ferða­manna­lands vænkast.

Um leið þarf að bæta hag bænda með því að koma á grunn­stuðn­ingi við virka bændur óháð því hvaða grein land­bún­aðar þeir stunda og nýta kosti mark­að­ar­ins, líka til að færa fram­leiðsl­una yfir í þær vörur sem eft­ir­spurn er eft­ir.

Höf­undur er við­skipta­fræð­ingur og situr í stjórn Neyt­enda­sam­tak­anna.