Við erum agn­dofa yfir þessu,“ sagði íbúi í Vest­urbæ þegar kort­lagn­ing á mögu­leikum innan hverfa Reykja­víkur var lögð fyrir nýlega. Sumir hafa talað um „hreina geð­bilun að reyna að þvinga fólk með illu út úr einka­bíl­u­m“. Hér er átt við grein­ing­ar­vinnu fyrir nýtt hverf­is­skipu­lag sem er grund­völlur sam­ráðs, íbú­a­lýð­ræðis og hvernig megi nýta land bet­ur. Ekki er verið að sam­þykkja að bíl­skúrar íbúa verði teknir eign­ar­námi. Vinna sem leggur grunn að skipu­lagi átta hverfa í borg­inni markar því tíma­mót í því hvernig við skipu­leggjum umhverfi okkar en hún hefur vakið mis­jöfn við­brögð.

Reykja­vík er í örum vexti. Hús­næð­is­skortur í borg­inni er raun­veru­legt vanda­mál og þétt­ing byggðar er eina skyn­sam­­lega lausn­in. Fram­tíð­ar­sýn borg­ar­innar er mótuð í aðal­skipu­lagi og ný hverfi hafa verið byggð til að bregð­ast við mann­fjölg­un. Innan hverf­anna eru hús byggð sam­kvæmt deiliskipu­lagi sem nær yfir ein­staka lóð­ar­eiti. Frá aðal­skipu­lagi niður í deiliskipu­lag er stórt stökk í skipu­lags­stigi. Á milli liggja göt­ur, opin rými og viss yfir­sýn sem hefur orðið út undan og gleymst í sam­heng­inu. Þannig hafa heilu hverfi borg­ar­innar þró­ast sund­ur­leit og ekki alltaf með hag íbú­anna að leið­ar­ljósi.

Und­an­farin miss­eri hefur verið unnið að því að brúa þetta bil og skoða ein­staka borg­ar­hluta sem heild. Nýtt hverf­is­skipu­lag mun skapa tæki­færi til að hlúa að nærum­hverfi og þjón­ustu í hverfum og gera þau vist­vænni. Eitt helsta mark­miðið er að miða skipu­lagið út frá íbú­unum sjálfum og þörfum þeirra, að færa skipu­lags­vinn­una nær not­and­an­um. Reykja­vík hefur alla burði til að vera borg með ekki bara miðbæ og úthverfi, heldur sam­an­safn af öfl­ugum hverf­um, hvert með sínu sniði. Laug­ar­dalur með frá­bærum úti­vist­ar­svæð­um, íþrótta­að­stöðu og gour­met-mat­ar­versl­un­um. Breið­holt með lit­ríkri menn­ingu úr öllum áttum eða Graf­ar­vogur með ein­stöku aðgengi að nátt­úru og sjáv­ar­síð­unni.

Helstu leiðir að betri hverfum eru bættar sam­göng­ur, betri nýt­ing á landi og aukin nær­þjón­usta. Góð hverfi eru lýð­heilsu­mál og hafa því mikið að gera með lífs­gæði okk­ar. Því er ærin ástæða til að hverfin séu þróuð í góðri sátt við íbú­ana og kallað sé eftir röddum þeirra. Akkúrat þetta er hlut­verk hverfa­skipu­lags­ins og með því gefst tæki­færi á auknu íbúa­lýð­ræði. En því fylgja auknar kröfur til íbú­anna um virkni.

Ólíkar raddir þurfa að heyr­ast

Ný sveit­ar­stjórn­ar­lög kveða á um aukið sam­ráð íbúa og yfir­valda. Það er líka í takt við aukna kröfu almenn­ings þess efnis og því ber að fagna. Mikil verð­mæti fel­ast í þekk­ingu og skoð­unum íbúa á umhverfi sínu. Hverfa­skipu­lagið er verk­færi til að virkja þessi verð­mæti.

Mikil ábyrgð felst í því að búa við lýð­ræði; það þarf að gang­ast við henni og mynda sér upp­lýstar skoð­an­ir. Það þarf að skoða málið í sam­hengi, huga að heild­ar­hags­munum fram yfir einka­hags­muni og án þess að gengið sé á rétt neins.

Það má segja að við séum í betri aðstöðu nú en oft áður að nýta okkur lýð­ræði. Almenn­ingur er með­vit­aðri um rétt sinn, hefur betri aðgang að upp­lýs­ingum og er því hæf­ari til að taka þátt í ákvörð­unum um nærum­hverfi sitt. Algjör for­senda þátt­töku íbúa er að þeir hafi aðgang að upp­lýs­ing­um. Það þarf líka að vanda vel til upp­lýs­inga­gjaf­ar. Ótak­mark­aður aðgangur er ekki endi­lega lausn­in. Upp­lýs­ing­arnar þurfa að vera vel fram­settar og skilj­an­leg­ar, settar í sam­hengi. Netið er frá­bær vett­vangur og tæki til þátt­töku og upp­lýs­inga­gjafa en ekki nýta sér það all­ir.

Klessu­keyrt lýð­ræði

Æ oftar kemur upp krafa um atkvæða­greiðslu um umdeild mál en það mætti segja að atkvæða­greiðsla án upp­lýstrar umræðu sé mis­beit­ing á lýð­ræði. Kost­irnir eru þrengdir við já eða nei, af eða á. Dregnar eru upp of ein­fald­aðar myndir og hug­mynd­irnar fyrir fram ákveðn­ar. Betra væri ef hug­mynd­irnar mót­uð­ust með víð­tæku sam­ráði frá upp­hafi, byggða á upp­lýs­inga­gjöf og þar sem ólíkar raddir heyr­ast.

Á flug­völl­ur­inn að fara eða vera? Bak­við spurn­ing­una eru fjöl­margar aðrar spurn­ing­ar. Fara hvert? Og ef hann verður áfram, hvar á að koma fyrir þeirri upp­bygg­ingu sem er fyr­ir­huguð á flug­valla­svæð­inu? Fjölgun íbúa á höf­uð­borg­ar­svæð­inu er áætluð um 70 þús­und til árs­ins 2040. Bygg­inga­land er tak­mörkuð auð­lind. Hvar á þá að koma því fólki fyr­ir? Það er að mörgu að huga og það þarf að skoða alla fleti í sann­girni og sátt. Að smætta svona stórar ákvarð­anir niður í tvo póla, með eða á móti, er atlaga að lýð­ræð­is­legum gild­um. Hættan er að ákvarð­anir mót­ist af áhuga þeirra sem eru virkir þáttak­endur frekar en af almanna­hag.

Glötum ekki tæki­fær­inu

Nú reynir á okk­ur, við þurfum að sýna þroska og þol­in­mæði til að sinna lýð­ræð­is­legum skyld­um. Gríð­ar­leg vinna hefur farið fram við upp­lýs­inga­öfl­un, af þver­fag­legum hópi fólks, við drög að hverfa­skipu­lagi borg­ar­inn­ar. Fyrsta skrefið hefur verið tek­ið, grund­völlur lagður og hverfin kort­lögð svo koma megi auga á tæki­fær­in.

Við viljum öll skil­virk­ari, heil­brigð­ari og betri hverfi. Verk­færið hefur verið rétt fram og nú er það okkar að nýta það. Við þurfum að kynna okkur mál­efnin og nýta okkur þann vett­vang sem hverfa­skipu­lagið skap­ar. Verk­efnið er til langs tíma og ef alvöru umræða á sér stað er hægt að þróa hverfi í sátt við íbúa og taka ákvarð­anir á traust­ari grunni. Ef þessi vinna er ekki rædd af heil­indum fer hún fyrir bí. Lýð­ræði felur í sér ábyrgð. Missum ekki sjónar af mark­mið­unum og látum ekki upp­hróp­anir og æsinga­menn slá okkur út af lag­inu.