Í „út­spili” rík­is­stjórn­ar­innar til að greiða fyrir gerð kjara­samn­inga er greint frá fyr­ir­hug­uðum breyt­ingum í skatta­mál­um. Eins og búast mátti við var það venju­leg dúsa, þ.e. lækkun á tekju­skatts­pró­sentu. Áhrif skatta­breyt­inga eru margræð og oft önnur en látið í veðri vaka. Lækkun skatt­hlut­falla ekki alltaf lækkun skatta og lækkun skatta er í sjálfu sér ekki kjara­bót. Við breyt­ingar á sköttum þarf að minnsta kosti að greina á milli mis­mun­andi áhrifa þeirra, m.a. áhrifa á rík­is­fjár­mál, áhrifa á kjör og vel­ferð og áhrifa á tekju­dreif­ingu.

Boðuð breyt­ing á tekju­skatti ein­stak­linga er ekki flók­in. Hún felst í að fella niður mið­þrep skatt­stig­ans og lækka hátekju­þrepið um 1% auk þess sem mörkin fyrir það þrep eru lækkuð nokk­uð. Verð­gildi hátekju­þreps­ins er svo tryggt með launa­vísi­tölu frá árs­lokum 2015 en per­sónu­af­slátt­ur­inn, sem er nú tryggður með þeim hætti verður tengdur verð­lags­breyt­ing­um.

Áhrif á tekjur rík­is­sjóðs

Í yfir­lýs­ingu rík­is­stjórn­ar­innar er því slegið föstu að „tekju­tap” rík­is­sjóðs verði 9-11 millj­arðar króna. Sam­kvæmt laus­legum útreikn­ingum er fjár­hæð sem slík nærri lagi. En er það tekju­tap? Tekju­skatts­kerfið er þannig upp­byggt að í því felst sjál­krafa hækkun skatta við hækkun launa og er hækkun skatt­anna veru­lega meiri en hækkun laun­anna, þ.e. skatt­byrðin eykst sjálf­krafa. Það er m.a. ann­ars skýr­ingin á hækkun skatt­byrði á ára­tugnum fyrir hrun. Þessi áhrif sjást vel þegar skoð­aðar er breyt­ingar á skatt­tekjum og und­ir­liggj­andi skatt­stofni frá ári til árs. Sem dæmi hækk­uðu tekju­skattar milli álagn­ingar 2013 og 2014 um 3,2% en tekju­skatt­stofn­inn um 1,8%.

Þessar sjálf­virku skatta­breyt­ingar eru kostur við stjórn efna­hags­mála því þær draga úr sveiflum í hag­kerf­inu en til lengdar verður að huga að áhrifum þeirra á skatt­byrði og dreif­ingu henn­ar. Hefur það verið gert reglu­lega með breyt­ingum á skatt­hlut­föll­um, per­sónu­af­slætti og skatt­þrepum allt eftir þeim áherslum sem stjórn­völd hafa haft á hverjum tíma.

Gangi breyt­ingar skv. nýlega und­ir­rit­uðum samn­ingum eftir má ætla að laun hækki um ca 15% á næstu þremur árum. Taki sú breyt­ing einnig til líf­eyris og ann­arra tekna sem ásamt launum mynda tekju­skatts­stofn­inn, sem er nú ca 1.000 millj­arðar króna, mun hann vaxa um ca 150 millj­arða króna. Að óbreyttum skatta­reglum myndi almennur tekju­skattur og útsvar hækka um ca 55 millj­arða króna sem er um 17 millj­örðum umfram þá ca 38 millj­arða sem þarf til að halda skatt­heimtu hlut­falls­lega óbreyttri. Útsvarið er fast hlut­fall af tekju­skatt­stofn­inum og því myndi þessi aukna skatt­heimta skila sér að fullu til rík­is­sjóðs. Til við­bótar skilar launa­hækk­unin ca 5 millj­örðum í trygg­inga­gjaldi.

Sú lækkun tekna rík­is­sjóðs sem boðað er í yfir­lýs­ing­unni er því ekki „tekju­tap” hans heldur er til þess að draga úr hækkun skatt­tekna vegna launa­breyt­ing­anna. Af þeim 17 millj­örðum sem ella hefðu komið í tekju­auka er 9 -11 millj­örðum skil­að. Þannig er ekki verið að boða skatta­lækkun heldur það hvernig menn hyggj­ast bregð­ast við fyr­ir­sján­legri sjálf­virkri hækkun skatta. Það er í sjálfu sér ekk­ert við það að athuga að móta fyr­ir­fram stefnu í þeim efnum ef hún er boðuð sem slík og er skyn­sam­leg sem varla verður sagt um það sem liggur á borð­inu nú.

Áhrif á rík­is­fjár­mál og vel­ferð­ar­kerfið

Raun­veru­leg skatta­lækkun hefur áhrif á rík­is­fjár­mál. Verði hún til þess að draga verði saman þá þjón­ustu, sem ríkið veit­ir, kann hún að leiða til vel­ferð­ar­taps sem gerir meira en að vega upp meinta kjara­bót af skatta­lækk­un. Eins og ástand er nú í heil­brigð­is­kerf­inu og flestum sviðum opin­berrar þjón­ustu má með sterkum rökum halda því fram að svo sé ástatt nú hér á landi. Svig­rúm til raun­veru­legrar lækk­unar skatta sé ekki fyrir hendi. Lækkun skatta á laun er því ein­ungis raun­veru­leg kjara­bót fyrir launa­fólk að öflun tekna frá öðrum komi í stað­inn til að standa undir opin­berri þjón­ustu.

Sú breyt­ing sem nú er boðuð er ein­ungis tak­mörkun á hækkun skatta sem ella hefði orðið og ekki svo mikil að hún skerðir núver­andi þjón­ustu­stig rík­is­ins. Að því leyti er hún ekki skað­leg fyrir rík­is­fjár­málin og vel­ferð­ar­kerf­ið. Eftir stendur þó sú spurn­ing hvort ekki hefði verið unnt að styrkja það með annarri útfærslu sem hefði leitt til auk­ins stíg­anda í skatt­lagn­ingu og auk­inna tekna í stað þess að hefja á ný þann feril að lækka skatta á hátekju­fólk.

Áhrif á tekju­dreif­ingu

Áhrifin á tekju­dreif­ingu eru nei­kvæð­ustu þættir boð­aðra skatta­breyt­inga. Sú mynd sem dregin er upp af þeim í yfir­lýs­ing­unni er ófull­komin og vafasöm. Matið á stærð­argráðunni er að vísu nærri lagi eða um 1% lækkun á með­al­skatt­hlut­falli en vel að merkja til að vega á móti um 1,7% sjálf­virkri hækkun á hlut­fall­inu ef ekk­ert væri að gert. En það segir ekki allt um áhrif breyt­ing­anna á tekju­dreif­ingu.

Fyrst er rétt að setja þessar breyt­ingar í sam­hengi við aðrar skatta­breyt­ingar á síð­ustu árum. Boðuð end­an­leg “lækk­un” skatta á launa­menn er um 10 millj­arðar króna á ári. (Orð yfir­lýs­ing­ar­innar um 16 millj­arða króna á fjórum árum og að reikna það sem hlut­fall af eins árs tekju­skatti er und­ar­leg til­raun til and­lits­lyft­ing­ar). Gjald­endur eru um 250 þús­und. Til sam­an­burðar er afnám auð­legð­ar­skatts­ins um 11 millj­arðar króna á ári á 6,5 þús­und tekju- og eigna­mesta fólk lands­ins. Lækkun hans 2014 til 2017 er um 33 millj­arðar króna. Lækkun veiði­gjalda er um 15-20 millj­arðar króna á ári eða 60 til 80 millj­arðar á sama tíma­bili. Ljóst er að launa­menn skora ekki hátt á for­gangs­skala stjórn­valda.

En það er ekki bara að fyr­ir­hug­aðar tekju­skatts­breyt­ingar séu háf­gerð mark­leysa. Sú leið sem er farin er slæm með til­liti til tekju­jöfn­unar og dreif­ingar á skatt­byrði. Það liggur m.a. í atlögu að stíg­anda í skatt­lagn­ingu með því að fara úr þriggja þrepa kerfi í tvö  þrep.  Betra hefði verið að nota svig­rúmið til að lækka skatt­hlut­fallið í lægsta þrepi, lengja bilið upp í næsta þrep og að bæta við skatt­þrepi fyir ofur­tekj­ur. Með því hefði mátt auka tekju­jöfnun kerf­is­ins og bregð­ast að ein­hverju leyti við vax­andi tekju­ó­jöfn­uði og ofur­launa­þró­un.

Til­hneig­ingin til að draga úr tekju­jöfnun birt­ist einnig í breyt­ingu skatt­hlut­fall­anna. Lægsta hlut­fall­inu er lítið breytt en þeim efri meira.  Það efsta er lækkað um 1%, þótt aldrei sé það sagt beint út í yfir­lýs­ing­unni. Áhrifin eru þau að skattar þeirra sem eru með tekjur undir fyrsta skatt­þrep­inu, nú tæp­lega 3,5 m.kr. á ári mun ekki lækka svo orð sé á ger­andi. Í því skatt­þrepi eru ekki bara tekjur þeirra sem eru á lægstu töxt­unum heldur hefur þetta áhrif upp eftir launa­ska­l­anum þannig að árs­laun verða að hafa náð um 4,8 m.kr. til að náð verði þeirri lækkun sem þeir tekju­hæstu njóta. Í þessu skatt­þrepi eru einnig tekjur stórra hópa líf­eyris og bóta­þega þ.e. hópa sem ekki munu njóta samn­ings­bund­inna breyt­inga lág­marks­launa og mik­ill fjöldi skóla­fólks og náms­manna sem eru með árs­laun undir þessum mörkum vegna skamms árlegs vinnu­tíma.

Þessar reikn­uðu lækk­anir eru statiskar í þeim skiln­ingi að þær taka ekki til greina áhrif launa- og verð­lags­breyt­inga á skatt­lagn­ing­una á samn­ings­tím­anum en boð­aðar eru breyt­ingar sem auka munu á mis­ræmið tekju­lágum í óhag. Tekju­mörkin fyrir hærra skatt­þrepið muni fylgja launa­breyt­ingum frá árs­lokum 2015 en per­sónu­af­sláttur verður lát­inn fylgja verð­lagi. Það þýðir í stuttu máli að ef launa­hækk­an­irnar leiða til kjara­bóta þ.e. laun hækka meira en verð­lag munu hæstu tekjur njóta þess aukna kaup­máttar að mestu en lægri tekjur einkum þær lægstu munu gjalda fyrir með auk­inni skatt­byrði.

Í eft­ir­far­andi línu­riti er sýnd breyt­ing á skatt­hlut­föllum þegar tekið er til­liti til launa- og verð­lags­breyt­inga. Miðað er við að á þriggja ára samn­ings­tím­anum verði launa­hækk­anir 15% að jafn­aði, þar af 5% fyrir árs­lok 2015 þannig að efra skatt­þrepið hækki um 10% eftir það. Þá er miðað við að veð­lags­breyt­ingar verði 2,5% á ári eða 7,5% á þremur árum og að per­sónu­af­slátt­ur­inn hækki um þá pró­sentu.

Nið­ur­staðan er sú að skatta­lækk­unin sem vera átti um og yfir 1% fyrir alla verður að skatta­hækkun fyrir alla sem eru með laun undir með­al­launum en nokkur lækkun skilar sér til hærra laun­aðra,  þó um helm­ingi minni en ætlað var. Þetta á ekki að koma á óvart og er í sam­ræmi við áður sagt að þrátt fyrir um 10 millj­arða lækkun tekju­skatts myndu um 7 millj­arðar króna af 17 millj­arða hækkun á sköttum umfram óbreytt skatt­hlut­fall sitja eftir hjá rík­is­sjóði. Hækkun skatt­heimtu um 7 millj­arða króna hlýtur að skila sér í hækkun með­al­skatt­hlut­falls.

Nið­ur­staða

Boð­aðar skatta­breyt­ingar eru umfangs­lítil og óhjá­kvæmi­leg aðlögun skatt­kerf­is­ins að verð­lags­breyt­ingum fremur en inn­legg í kjara­samn­inga.

 

Er það af hinu góða því slík inn­grip í skatt­kerfið eru yfir­leitt skað­leg. Enn­fremur má segja þeim til ágætis að þær stefna rík­is­fjkár­málum ekki í óefni né kalla sem slíkar á nið­ur­skurð í vel­ferð­ar­kerf­inu.

Frá öðrum sjón­ar­miðum verður þeim vart hrós­að. Að því leyti sem þær hafa áhrif á tekju­dreif­ingu eru þær aft­ur­hvarf til þess skatt­kerfis fyr­ir­hrunsár­anna sem leiddi til síauk­innar skatt­byrði á lágar tekjur og hlífði hinum hærri. Vax­andi ójöfn­uði í tekju- og eigna­skipt­ingu er þannig mætt með því að draga úr tekju­jöfn­un­ar­á­hrifum skatt­kerf­is­ins og auka mis­skipt­ingu tekna.

Þá er ekki hjá því kom­ist að gera athuga­semdir við fram­setn­ingu og túlkun stjórn­valda á þessum breyt­ing­um. Ein­faldar breyt­ingar á stuðlum skatt­kerf­is­ins er vafðar inn í orða­flækj­ur, skýr­ingar litlar og afleið­inga ekki getið eða vafðar í orð­skrúð.

Und­ir­rót óánægju í þjóð­fé­lag­inu er m.a. ójöfn­uður í skipt­ingu eigna og tekna. Hlutur launa­tekna í lands­fram­leiðslu hefur farið minnk­andi síð­ustu ár. Hluti af þeirri þróun er sú stað­reynd að vax­andi arði af auð­lindum þjóð­ar­innar er beint fram hjá sam­eig­in­legum sjóði lands­manna. Þetta er öllum ljóst. Stjórn­völd voru í þeirri stöðu að geta haft áhrif á gerð kjara­samn­inga með því að boða stefnu­breyt­ingu í þessu efni og ákveða aðgerðir á næstu miss­erum sem hefðu getað fært marg­falt fleiri tugi millj­arða í vasa rík­is­sjóðs og almenn­ings en gert er með þeirri hung­ur­lús sem nú er borin á borð. Með henni reyna stjórn­völd enn einu sinni að draga kan­ínu úr töfra­hatti teboðs­ins en gæta þess ekki að hún er and­vana.

Fyrri tengd skrif má sjá á vef­síðu minni: htt­p://indri­di­h.com

Kakan og kjörin A: htt­p://indri­di­h.com/skatt­ar-og-at­vinnu­rekst­ur/kakan-og-kjor­in-a/

Kakan og kjörin B: htt­p://indri­di­h.com/skatt­ar-og-at­vinnu­rekst­ur/kakan-og-kjor­in-b/