Í kvikmyndamiðstöð hafa konur ekki sömu tækifæri og karlar, sem leikstjórar og handritshöfundar. Þannig hefur það verið undanfarin ár. Það er vegna þess að það má ekki opna munninn í þeirri stofnun og gagnrýna vinnubrögðin, því þá er alveg gefið að þér verður ýtt úr biðröðinni og steinn lagður í götu þína.
Þetta hlýtur að skrifast á þann sem er forstöðumaður kvikmyndamiðstöðvar og yfirmann hans, sem er menntamálaráðherra. Því ófáar konur hef ég hitt með handrit undir höndum, sumar hverjar grátandi á leið út úr kvikmyndamiðstöð og ég á leiðinni inn – til þess eins að vera fleygt út aftur og handritinu á eftir mér.
Forstöðumaður sjóðsins hefur setið lengst allra í embætti eða frá 2003 og þá hófust fyrir alvöru erfiðleikar kvenleikstjóra í íslenskri kvikmyndagerð. Á tíu ára tímabili fóru 13% af peningum sjóðsins í konur og 87% til karla.
Forstöðumaður sjóðsins hefur setið lengst allra í embætti eða frá 2003 og þá hófust fyrir alvöru erfiðleikar kvenleikstjóra í íslenskri kvikmyndagerð. Á tíu ára tímabili fóru 13% af peningum sjóðsins í konur og 87% til karla. Um þetta efni hefur Ívar Björnsson skrifað BA ritgerð við Háskóla Íslands (2012).
Lítt raunveruleikatengdir "konsúlentar"
Forstöðumaðurinn hefur með sér ráðgjafa, svokallaða „konsúlenta" með reynslu úr faginu. Þeir lesa yfir handrit og eiga að koma inn með faglegar og uppbyggjandi hugmyndir. Eða þannig var það embætti hugsað. En í stað þess er fengið fólk sem hefur ýmist skrifað eitt handrit á lífsleiðinni, staldrað stutt við sjónvarpi, eða hefur hrökklast út kvikmyndagerð af gildri ástæðu.
Margir þessara konsúlenta búa erlendis, eru lítt tengdir íslenskum raunveruleika. Í mörgum tilfellum eru þeir farnir að skrifa handritin fyrir mann upp á nýtt – eins og þeir séu mælikvarði allra hluta í heiminum og að þeir hafi verið ráðnir í starfið til þess eins að káma út eins mörg verkefni og hægt er með fingraförum sínum og steypa í sama mót.
Þetta er sú hindrun sem allir leikstjórar verða að klífa, eigi handrit þeirra að verða að veruleika. En á endanum er forstöðumaðurinn ævinlega sá aðili sem ræður hvaða myndir eru gerðar – eftir að konsúlentar skila sínu mati. Hann er einráður um það, líkt og að einn maður réði því eftir hverja og hvaða bækur kæmu út á ári hverju.
Titrar allt og stamar
Persónulega hefur mér verið fleygt út úr kvikmyndamiðstöð síðastliðin fjögur ár, stundum grenjandi. Flestir konsúlentar miðstöðvarinnar eru búnir að lesa handritið mitt og hafna alfarið að úr verði gerð kvikmynd og skoðanirnar á handritinu orðnar svo margbreytilegar að þær eru farnar að slaga upp í nýtt handrit um allt annað efni en til stóð í fyrstu. Norskur dramatúrgur og annar íslenskur, sem kann fagið, fyrir utan nokkra leikstjórnarkollega mína sjá ekki þessa miklu meinbugi á handritshelvítinu, enda handritsgerð og kvikmyndaleikstjórn verið lifibrauð mitt í rúm 35 ár. Samt er alltaf talað við mig eins og ég sé nýútskrifuð úr kvikmyndaskóla og varla það í hvert skipti sem ég sæki um framlag í kvikmyndamiðstöð. Það titrar allt og stamar út af tortryggni í minn garð, þrátt fyrir að tæknilega og fjárhagslega séð hafi ég hafi alltaf skilað mínum myndum í góðu lagi og fengið góða aðsókn.
Samt er alltaf talað við mig eins og ég sé nýútskrifuð úr kvikmyndaskóla og varla það í hvert skipti sem ég sæki um framlag í kvikmyndamiðstöð. Það titrar allt og stamar út af tortryggni í minn garð, þrátt fyrir að tæknilega og fjárhagslega séð hafi ég hafi alltaf skilað mínum myndum í góðu lagi og fengið góða aðsókn.
Ég var búin að útvega 100 milljónir í Noregi í myndina. En allt kom fyrir ekki, heldur fékk ég ábendingar á handritið endalaust, t.d. „afhverju konan í myndinni sem er ólétt væri að reykja, eða að kona sem biður aðra konu um að ganga með barn fyrir sig væri vond kona og ósympatísk og gæti þar af leiðandi ekki verið aðalpersóna“ og einhverjar svona apalegar móralíseringar,sem gera mann bara hnugginn.
Myndin fjallar um samtímann. Hún er ekki karlæg, heldur fjallar hún um geðuga og stjórnsama íslenska fyrirsætu sem fer fram á það við indverska vinkonu sína að hún gangi með barn fyrir sig gegn greiðslu. Og er sú ákvörðun auðvitað tekin af eiginmönnum kvennanna, eins og venjan er, ef þær eiga karla. Myndin fjallar ekki bara um staðgöngumæðrun, sem er algeng nú á dögum. Hún fjallar um þessi siðferðislegu spursmál sem snúa að samskiptum okkar við heimsbyggðina. Hvernig vestræni rassinn skal alltaf hafa hina undir.
Sagan er að mestu leyti skáldsaga en umgjörðin upprifjun á mínu eigin lífi, þegar indversk fjölskylda fluttist í Mosfellsdal fyrir 25 árum síðan. Það er enginn drepinn í myndinni. Það er enginn á eiturlyfjum, það er enginn karl að upplifa mid-life crisis eða koma úr skápnum og það heyrast engin skothljóð og sést varla vín á manni.
Konur gefast upp á karllægum íslenskum myndum
Við konur sem erum kvikmyndaunnendur. Eða 50% af kvikmyndaáhorfendum á landinu, erum búnar að gefast upp á þessum karllægu íslensku myndum og staðreyndin orðin sú að íslenskar konur nenna ekki að sjá íslenskar myndir.
Nú á síðasta ári, eftir mikinn þrýsting kvenleikstjóra og handritshöfunda fengu loks nokkrar konur vilyrði úr kvikmyndamiðstöð. Er það gleðiefni. En hinsvegar fær maður á tilfininguna að hér sé verið að klóra í bakkann og reyna með nokkrum að pennastrikum að leiðrétta 12 ára kynjahalla í greininni.
Er þá ekki eðlilegast að manneskjan sem sat í brúnni á meðan þessi skekkja varð til – biðjist afsökunar og gefi starfið öðrum eftir. Því þetta er atlaga að íslenskri kvikmyndamenningu.
Er þá ekki eðlilegast að manneskjan sem sat í brúnni á meðan þessi skekkja varð til – biðjist afsökunar og gefi starfið öðrum eftir. Því þetta er atlaga að íslenskri kvikmyndamenningu.
Og svarið er ekki að það séu svo fáar konur sem sækja um, þeim er bara aldrei gefinn séns eins og strákunum.
Ég veit að strákunum finnnst þetta líka vandræðalegt, en ekki þeim sem stýra skipinu.
Það er skammarlegt að vita að fjárlögin séu svo naumt skorin í íslenskri kvikmyndagerð og að megninu dreift til sama drengjaheimsins, að hér er komið menningarlegt svarthol í íslenska kvikmyndasögu, sem stjórnendur kvikmyndamála í landinu hafa látið viðgangast með galopin augu.
Nú nefna margir til sögunnar að setja verði upp kynjakvóta um styrkúthlutanir. Mér er sama hvaða meðul eða verkfæri verða notuð til þess að stoppa í þetta gat og leiðrétta þennan halla.
Krafa okkar, kvenna í kvikmyndagerð er ekki ósanngjörn. Við viljum bara að kökunni verði rétt skipt og bróðurlega, eins og við kennum börnunum okkar.
