Snorri Bald­urs­son, líf­fræð­ingur og þjóð­garðs­vörð­ur, skrifar öðru sinni í Kjarn­ann 31. ágúst og svarar þá svari mínu við fyrstu grein hans. Snorri segir um skrifin mín að ég afflytji sumt og skauti fram­hjá öðru. Ekki rök­styður hann það.

Ekk­ert ein­ræði um stefn­una

Snorri skrifar að skóg­rækt­ar­fólk hafi verið einrátt um mótun skóg­rækt­ar­stefn­unn­ar. Það er rangt. Umhverf­is­ráð­herra fól skóg­rækt­ar­fólki að móta þessa stefnu. Óskað var eftir athuga­semdum við upp­kast og bár­ust m.a. athuga­semdir frá Snorra sem tekið var til­lit til, m.a. þegar ákveðið var að stefna að 12% skóg­ar­þekju á Íslandi. Lögð voru saman mark­mið lands­hluta­verk­efna í skóg­rækt um 2% skóg­ar­þekju (5% lág­lend­is) og mark­miðin um 10% þekju birki­skóga í skýrsl­unni Vernd og end­ur­heimt íslenskra birki­skóga sem gefin var út af umhverf­is­ráðu­neyt­inu 2007. Að þessu komu alþing­is­menn og full­trúar bæði Nátt­úru­fræði­stofn­unar og Umhverf­is­stofn­unar og ósann­gjarnt að segja að skóg­rækt­ar­fólk hafi verið einrátt um mótun skóg­rækt­ar­stefnu.

Pétur Hall­dórs­son, kynn­ing­ar­stjóri hjá Skóg­rækt rík­is­ins

Mér finnst þó gott hjá Snorra að krefj­ast skýr­ari stefnu og að úttekt verði gerð um hvernig við viljum sjá gróð­ur­far lands­ins þró­ast. Skóg­rækt­ar­fólk hefur ítrekað óskað eftir end­ur­skoðun laga um skóg­rækt og í þeirri stefnu sem unnin hefur verið um skóga á Íslandi á 21. öld er lagt til að gerð verði lands­á­ætlun í skóg­rækt sem verði grunn­ur­inn að skóg­rækt­ar­starf­inu í land­inu. Þessi háttur er hafður á víða um heim að for­skrift FAO og kall­ast National For­estry Programme. Í stefnu­skjal­inu segir orð­rétt:

„Lands­á­ætl­unin skal eiga sér stoð í lögum og vera unnin með aðkomu allra við­kom­andi aðila innan og utan skóg­rækt­ar­geirans. Hana skal end­ur­skoða á fjög­urra ára fresti og verður þannig virkt ferli frekar en dautt plagg.“ (Skógar á Íslandi, bls. 18).

Vill þjóðin skóg?

Eft­ir­far­andi spurn­ingar Snorra eru mjög góðar og vert að fá svör við þeim: „Gerir almenn­ingur sér fulla grein fyrir þeim feikn­ar­legu áformum sem skóg­ar­stefnan felur í sér? Á hvernig landi á að rækta allan þennan skóg? Hvað hverfur í stað­inn? Hvað hverfur mikið af lyng­mó­um, fléttu­mó­um, berja­laut­um, mýrum, deig­lendi, blóm­lendi, engj­um, mel­um, vikrum o.s.frv.? Hver er núver­andi þjón­usta þeirra gróð­ur­lenda og land­gerða sem hverfa (ferða­mennska, upp­lifun, nytjar)? Hvað verður um mó- og vað­fugl­ana? Hvaða áhrif hefur fyr­ir­huguð umbylt­ing gróð­ur­fars og lands­lags á ferða­manna­straum til lands­ins? Og þannig má áfram telja.“

„G­leymum því heldur ekki að með öfl­ugri skóg­rækt leggjum við okkar af mörkum í bar­áttu mann­kyns við loftslags­breytingar.“

Í Gallup-könnun frá 2003 sást að þjóðin var ánægð með íslenska skóg­rækt. Minna en einu pró­senti þótti of mik­ill skógur í land­inu og um fimmt­ungur þjóð­ar­innar tók beinan þátt í skóg­rækt­ar­starfi. Nú þyrfti að kanna aft­ur, til dæmis hvort fleirum þykir nú of mik­ill skógur í land­inu en þótti það 2003.

Hvar og hvar ekki?

Hér­lendis er nytja­skógur að mestu rækt­aður á land­bún­að­ar­landi undir 200 metra hæð yfir sjó. Valdið er bónd­ans. Oft­ast verður rýrt beiti­land fyrir val­inu þegar rækta skal skóg. Margt getur horfið þegar skógur er rækt­að­ur, til dæmis lyng­móar og berja­laut­ir, en það sama getur líka gerst ef land er friðað fyrir beit. Vot­lend­is­fuglum ætti ekki að stafa hætta af skóg­rækt því hún er ekki stunduð í mýr­um. Skógur er sjaldan rækt­aður á landi sem ræst var fram löngu fyrr. End­ur­heimt mýra er líka góð og gild en betur þarf að rann­saka hver ávinn­ingur hennar er í kolefn­is­bók­hald­inu þótt ávinn­ingur fyrir fugla­líf sé aug­ljós.

Um gengi mófugla með auk­inni skóg­rækt virð­ast vera áhöld. Betur þarf að rann­saka hvort aðferðir og umfang skóg­ræktar hefur áhrif á stofn­stærðir fugla. Aðrar breyt­ingar á land­notkun og veð­ur­fari verður líka að taka með í þann reikn­ing. Öflug vist­kerfi eins og skógar smita út frá sér og næsta nágrenni skóg­ar­ins verður fyr­ir­taks búsvæði fyrir fugla sem ekki vilja þó vera í skógi. Er ekki allt eins lík­legt að ef við bönnum lausa­göngu sauð­fjár um mis­vel gróið fjall­lendi og öræfi lands­ins muni búsvæði mófugla stækka marg­falt á við þau sem fara undir þá hóf­legu skóg­rækt sem stunduð er á Íslandi?

„Margt getur horfið þegar skógur er rækt­að­ur, t.d. lyng­móar og berja­laut­ir, en það sama getur líka gerst ef land er friðað fyrir beit.“

Skóg­rækt­ar- og land­græðslu­fólk hefur talað fyrir breyttum beit­ar­háttum í meira en öld án mik­ils árang­urs. Það veit ég að Snorra finnst jafn­súrt og mér. Þær nið­ur­stöður sem hafa feng­ist með lang­tíma­rann­sókn­inni Skóg­vist eru þegar nýttar til að skipu­leggja rækt­un­ar­starfið þannig að nei­kvæð áhrif verði sem minnst og ávinn­ingur sem mestur fyrir bæði menn og umhverfi. Skóg­vist er sam­eig­in­legt verk­efni Skóg­ræktar rík­is­ins, Nátt­úru­fræði­stofn­unar Íslands og Land­bún­að­ar­há­skóla Íslands og þar eru meðal ann­ars rann­sökuð áhrif nytja­skóg­ræktar á vist­kerfi. Eitt af því sem þar hefur komið í ljós er að hrossa­gaukur er jafn­vígur á skóg og skóg­laust land.

Skóg­rækt­ar­fólk vill birki

Mér finnst Snorri snúa út úr orðum Þrastar Eysteins­sonar og Sveins Run­ólfs­sonar í rit­inu Hvít­björk, þar sem Skóg­ræktin og Land­græðslan settu fram til­lögur að leiðum til end­ur­reisnar birki­skóga á Íslandi. Það er erfitt að kom­ast um þétt birkikjarr eða smala þar fé. Af kjarr­inu eru litlar nytjar og því getur það verið til meiri ama en gagns í augum sauð­fjár­bónda. Á þetta benda þeir Þröstur og Sveinn í Hvít­björk en það þýðir alls ekki að skóg­rækt­ar- eða land­græðslu­fólk sé á móti birki­skóg­um. Þvert á móti. Nytja­skógar eiga hins vegar ekki að vera ill­færir nema í mesta lagi í tak­mark­aðan tíma fyrir fyrstu grisj­un. Góðir skóg­ar­bændur hirða um skóga sína þannig að þeir verði sem verð­mæt­astir og þá er grisjað á réttum tíma þannig að trén sem eftir standa hafi rými og birtu til að vaxa. Um leið verða skóg­arnir greið­fær­ari fyrir fólk og jafn­vel fén­að. Birkikjarr verður ekki hirt á sama hátt nema á mjög tak­mörk­uðum svæð­um, því að slík umhirða er tíma­frek og dýr en gefur litlar tekj­ur.

Fjöl­breytnin er góð

Þá spyr Snorri hvers vegna ríkið hafi ekki sett það sem skil­yrði fyrir styrk­veit­ingum til land­græðslu­skóga að þar skuli bara not­aðar upp­runa­legar trjá­teg­und­ir. Í verk­efni þessu er reynt að koma til móts við sem flest sjón­ar­mið, bæði almenn­ings og þeirra sem styrk­ina fá. Íslend­ingar virð­ast t.a.m. vilja fjöl­breyttan skóg. Í skóg­rækt á rýru landi næst líka oft betri árangur með öðrum trjá­teg­undum en birki. Land­græðslu­skóga­átakið var aldrei hugsað sem hreint birki­skóg­rækt­ar­verk­efni. Í ára­móta­ávarpi sínu árið 1990 ræddi frú Vig­dís Finn­boga­dóttir for­seti um verk­efnið sem þá stóð fyrir dyrum í tengslum við sex­tugs­af­mæli Skóg­rækt­ar­fé­lags Íslands: „[L]and­græðslu­skógur er skil­greindur sem allar þær land­græðslu- og gróð­ur­vernd­ar­að­gerð­ir, sem leiða til þess að örfoka eða lítt gróið land verði klætt trjá­gróðri að nýju, eða öðrum jurta­gróðri sem bindur mold og býr í hag­inn.“

Sama rósin sprettur aldrei aftur

Að krefj­ast þess að ein atvinnu­grein fari í frí á meðan þjóðin hugsar sinn gang er óraun­hæft og óskyn­sam­legt. Það er heldur ekki boð­legt þeim sem í grein­inni starfa eða þeim sem eiga að njóta stöðugs arðs af skóg­unum í fram­tíð­inni. Úrvinnslu­iðn­að­ur­inn sem bygg­ist upp í land­inu með vax­andi skógum á næstu ára­tugum þolir það ekki að skyndi­lega komi tíma­bil þegar ekk­ert hrá­efni er að hafa í skóg­in­um. Snorri dregur reyndar nokkuð í land frá fyrri grein sinni með því að skrifa „að minnsta kosti stór­lega dregið úr“. Það hefur þegar verið gert, því að árleg gróð­ur­setn­ing með opin­berum styrkjum er nú helm­ingi minni en var fyrir banka­hrun­ið. Mark­miðið frá 2009 um 5% skóg­ar­þekju á lág­lendi fyrir 2040 næst því ekki að óbreyttu. Gleymum því heldur ekki að með öfl­ugri skóg­rækt leggjum við okkar af mörkum í bar­áttu mann­kyns við lofts­lags­breyt­ing­ar.

Í nátt­úr­unni er aldrei snúið til baka til ein­hvers sem áður var. Veð­ur­far er aldrei eins á einum tíma og öðr­um. Jarð­vegur sem mynd­ast á ný er ekki eins og sá sem fauk burt. Aðstæður í byggðu landi eru gjör­ó­líkar aðstæðum í ónumdu landi. Sama rósin sprettur aldrei aft­ur. Flóran breyt­ist með hlýnun jarð­ar. Við viljum betri og öfl­ugri vist­kerfi í land­inu okk­ar. En við viljum líka betri vist fyrir okkur sjálf í land­inu okk­ar.