Enn eitt stefnulaust ár

Rósa Bjarnadóttir, forstöðumaður bókasafns og upplýsingaþjónustu Listaháskóla Íslands, skrifar grein í tilefni af viku opins aðgangs 2021 5.-31. október.

Auglýsing

Um þessar mundir er eitt ár liðið síðan und­ir­rituð birti grein í Kjarn­anum, fyrir hönd hóps bóka­safns- og upp­lýs­inga­fræð­inga í háskóla­bóka­söfn­um, undir fyr­ir­sögn­inni #Hvar­er­OA­stefn­an? Lýst var eftir opin­berri stefnu mennta­mála­ráðu­neyt­is­ins um Opinn aðgang að nið­ur­stöðum rann­sókna og þeirri spurn­ingu varpað fram hvort bíða þyrfti til árs­ins 2022 eftir að hægt væri að hefja inn­leið­ingu stefn­unn­ar.

Greinin var skrifuð í til­efni árlegrar viku opins aðgangs og nú þegar árið er liðið er áhuga­vert að skoða hvernig stefnu­mót­un­ar­vinna mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­is­ins hefur geng­ið:

  • Í des­em­ber 2019: Til­lögum til mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra að stefnu um opinn aðgang að nið­ur­stöðum rann­sókna skilað til mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­is.
  • 13. mars 2020: Mál nr. 70/2020 Opinn aðgangur að nið­ur­stöðum rann­sókna sett í sam­ráðs­gátt og var til umsagnar til 27. mars 2020.

Auglýsing

Í umsögn Háskóla Íslands, sem var sú eina sem barst um mál­ið, er til­lög­unum fagnað og sagt að þær séu í góðu sam­ræmi við þró­un­ina í nágranna­lönd­unum og í sam­ræmi við stöð­una hér­lend­is. Í þess­ari jákvæðu umsögn um stefnu­til­lög­urnar um opinn aðgang að rann­sókn­ar­nið­ur­stöðum ítrekar HÍ hins vegar skort á stefnu um opinn aðgang að rann­sókn­ar­gögn­um.

  • 27. mars 2020: Nið­ur­stöður sam­ráðs máls nr. 70/2020 settar í vinnslu.
  • 14. sept­em­ber 2021: Nið­ur­stöður máls nr. 70/2020 birtar í sam­ráðs­gátt­inni.

Í nið­ur­stöð­unum segir m.a.:

„Ráðu­neytið vinnur nú að stefnu á grund­velli skýrsl­unnar með það að mark­miði að stuðla að því að rann­sókn­ar­nið­ur­stöður sem greiddar eru fyrir opin­bert fé séu aðgengi­legar á raf­rænu formi án end­ur­gjalds svo að flestir geti nýtt sér nið­ur­stöður þeirra.“

Í nið­ur­stöð­unum virð­ist jafn­framt tekið undir ítrekun HÍ á skorti á stefnu um opinn aðgang að rann­sókn­ar­gögn­um:

„Með opnum aðgangi að rann­sókn­ar­gögnum er stuðlað að útbreiðslu þekk­ingar og nýt­ingu hennar í sam­fé­lag­inu, en jafn­framt verið að efla gæði rann­sókna. Með því að opna aðgang skap­ast ábóti fyrir allt sam­fé­lag­ið, hraðar vexti þess og hvetur til nýsköp­un­ar.“

Sem sagt eftir að hafa unnið með málið í 17 mán­uði virð­ist lítið sem ekk­ert hafa gerst og enn vantar stefn­una um opinn aðgang að rann­sókn­ar­nið­ur­stöð­um.

Hvað tef­ur?

Í stefnu­til­lög­unum eru sett fram mark­mið, leiðir og aðgerð­ir.

Meg­in­mark­mið stefn­unnar verði að „Nið­ur­stöður rann­sókna sem notið hafa opin­berra styrkja á Íslandi verði aðgengi­legar án end­ur­gjalds.“ Jafn­framt er sett sem mark­mið „að breyt­ingin frá hefð­bund­inni útgáfu vís­inda­greina til opins aðgangs auki ekki heild­ar­kostnað sam­fé­lags­ins af útgáfu, dreif­ingu og aðgangi að vís­inda­legri þekk­ingu og gætt verði að því að greiða ekki bæði fyrir birt­ingu og aðgang.“

Leiðir að mark­miðum felist í safn­vistun skv. grænu leið­inni til að byrja með þar sem vís­inda­menn birta nið­ur­stöð­ur­/­greinar í áskrift­ar­tíma­ritum og vista hand­ritið jafn­framt í varð­veislu­safni. Gert er ráð fyrir að með tím­anum verði sú þróun að birt­ingin fær­ist frá grænu leið­inni yfir í gullnu leið­ina en þá birt­ast rann­sókn­ar­nið­ur­stöður alfarið í tíma­ritum sem eru í opnum aðgangi.

Í aðgerða­lið til­lagn­anna eru svo til­greindir þeir aðilar sem koma þurfa að mál­inu og verk­efni þeirra vel skil­greind.

Eru ofan­talin atriði (mark­mið, leiðir og aðgerð­ir) ekki einmitt þau sem eiga að vera í form­legu stefnu­skjali? Getur verið að málið tefj­ist vegna þess að enn virð­ist ekki hafa verið unnið í stefnu um rann­sókn­ar­gögn? Í títt­nefndum til­lögum kemur skýrt fram að verk­efni hóps um opin vís­indi er tví­þætt; ann­ars vegar um opinn aðgang að rann­sókn­ar­nið­ur­stöðum og hins vegar um opinn aðgang að rann­sókn­ar­gögn­um. Frá verk­efna­hópi mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra um opin vís­indi eiga sem sagt að koma til­lögur að tveimur stefnum en ekki ein heild­ar­stefna um opin vís­indi og sá grunur læð­ist að und­ir­rit­aðri að hér gæti verið um ein­hvern mis­skiln­ing að ræða.

Í við­auka með stefnu­til­lög­unum er fjallað um fyr­ir­komu­lag útgáfu, áskriftir (að ekki sé greitt bæði fyrir áskrift að tíma­rit­inu og útgáfu greina í opnum aðgangi í því) og að lokum sett fram kostn­að­ar­mat. Ljóst er að við­auk­inn (skrif­aður árið 2019) þarfn­ast end­ur­skoð­unar nú þegar líður að árinu 2022 en það ætti þó ekki að hindra gerð opin­berrar stefnu um opinn aðgang að rann­sókn­ar­nið­ur­stöðum þar sem þessi atriði telj­ast lík­lega þættir í inn­leið­ingu. Ef hins vegar þessi atriði þurfa að liggja fyrir til að hægt sé að ljúka við gerð stefn­unnar er þá ekki ráð að ráðu­neyt­is­starfs­maður fái það verk­efni og ljúki síðan gerð stefn­unn­ar? Síðan þarf að mynda vinnu­hóp þeirra aðila sem nefndir eru í aðgerða­kafl­anum um inn­leið­ing­una og hefja svo ferl­ið.

Það að ráðu­neytið vinni nú fyrst eftir sautján mán­aða töf að stefn­unni er klént svar þar sem upp­lýs­ingar liggja ekki fyrir um hvernig þeirri vinnu er háttað eða hvenær henni á að vera lok­ið. #Hvar­er­OA­stefnan er því enn í fullu gildi.

Höf­undur er for­stöðu­maður bóka­safns og upp­lýs­inga­þjón­ustu Lista­há­skóla Íslands.

Heim­ild­ir:

Mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­ið. (e.d.). Opinn aðgangur að nið­ur­stöðum rann­sókna. Sam­ráðs­gátt – opið sam­ráð stjórn­valda við almenn­ing. Sótt 13. októ­ber 2021 af https://­samrads­gatt.is­land.is/oll-mal/$Cases/Details/?id=2659

Mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­ið. (2019, sept­em­ber). Opinn aðgangur að nið­ur­stöðum rann­sókna: Til­lögur verk­efn­is­hóps mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra. Sótt af https://­samrads­gatt.is­land.is/Skrar/$Cases/­GetCaseFi­le/?id=%7B943dc525-4065-ea11-9b94-005056bcce7e%7D

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Þorbjörn Guðmundsson
Er íslenska velferðarkerfið ekki lengur griðarstaður þeirra sem minnst hafa?
Kjarninn 11. janúar 2023
Takk fyrir og sjáumst á nýjum miðli á föstudag
Bréf frá ritstjóra Kjarnans vegna sameiningar við Stundina og þess að nýr framsækinn fréttamiðill verður til í lok viku.
Kjarninn 11. janúar 2023
Sverrir Albertsson
Vatn á myllu kölska
Kjarninn 11. janúar 2023
Lögreglumenn standa vörð um gröfurnar í námunni.
Berjast fyrir þorpi á barmi hengiflugs
Lítið þorp í Rínarlöndum Þýskalands er allt komið í eigu kolarisa. Fyrirtækið ætlar sér að mylja niður húsin og stækka kolanámu sína sem þegar þekur um 80 ferkílómetra. Þetta þykir mörgum skjóta skökku við í heimi sem berst við loftslagsbreytingar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri Útvarps Sögu.
Útvarp Saga telur fjölmiðlastyrki skapa tortryggni og bjóða upp á frændhygli
Fjögur fjölmiðlafyrirtæki hafa til þessa skilað inn umsögnum um frumvarp Lilju Alfreðsdóttur menningar- og viðskiptaráðherra, sem mun að óbreyttu framlengja núverandi styrkjakerfi til fjölmiðla.
Kjarninn 10. janúar 2023
Sólveig Anna Jónsdóttir formaður Eflingar.
Viðræðum slitið og Efling undirbýr verkfallsaðgerðir
Samtök atvinnulífsins hafa hafnað gagntilboði Eflingar um skammtímakjarasamning, sem kvað á um meiri launahækkanir en SA hefur samið um við aðra hópa á almennum vinnumarkaði til þessa. Efling undirbýr nú verkfallsaðgerðir.
Kjarninn 10. janúar 2023
Palestínski fáninn á lofti í mótmælum í Reykjavík. Ísraelskri lögreglu hefur nú verið fyrirskipað að rífa fánann niður á almannafæri.
Fánabann og refsiaðgerðir í Palestínu í kjölfar niðurstöðu Sameinuðu þjóðanna
Degi eftir að ný ríkisstjórn tók við völdum í Ísrael samþykkti allsherjarþing Sþ að fela Alþjóðadómstólnum í Haag að meta lögmæti hernáms Ísraelsríkis á Vesturbakkanum. Síðan þá hefur stjórnin gripið til refsiaðgerða og nú síðast fánabanns.
Kjarninn 10. janúar 2023
Gríðarlega mikil dæling á sandi á sér stað í Landeyjahöfn á hverju ári. Markarfljótið ber hundruð þúsunda tonna af jarðefnum út í sjó og það á til að safnast upp í mynni hafnarinnar.
Vilja sjúga sand af hafsbotni í stórum stíl og flytja út
Eftirspurn eftir íslenskum jarðefnum er gríðarleg ef marka má framkomin áform erlendra stórfyrirtækja um nýtingu þeirra. Vinsældir hafnarinnar í Þorlákshöfn eru samhliða mjög miklar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Meira úr sama flokkiAðsendar greinar