Ísland mætti með veik­burða stefnu og óskýrt hlut­verk til lofts­lags­ráð­stefn­unnar í Glas­gow í nóv­em­ber. Mark­mið höfðu ekki verið upp­færð og stefnu­skjal var sett fram í formi sviðs­mynda, fremur en ákveð­innar leið­ar. Skömmu síðar end­ur­nýj­uðu rík­is­stjórn­ar­flokk­arnir heitin og sam­mælt­ust um nýtt mark­mið um 55% sam­drátt í losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda á beinni ábyrgð Íslands árið 2030 miðað við árið 2005. Í stjórn­ar­sátt­mál­anum er enn­fremur lýst áhuga á að setja lofts­lags­málin í for­gang. Þar sem eftir er að útfæra aðgerðir eða hvernig eigi að fjár­magna leið­ina að 55%, er hér gerð til­raun til að ramma inn nokkra þætti sem grænt plan þyrfti að taka til.

Orðum fylgi aðgerð­ir, og aðgerðum fjár­magn

Til að mögu­legt verði að ná 55% mark­mið­inu 2030 og kolefn­is­leysi 2040, þarf strax að hefj­ast handa við að ramma inn verk­efnið og gera skýra áætl­un. Í lofts­lags­að­gerðum Íslands er þó ekki nóg að horfa ein­ungis á losun á því sem heyrir undir beina ábyrgð stjórn­valda, heldur þurfa þau jafn­framt að líta til los­unar hér á landi sem fellur undir ETS kerfi Evr­ópu­sam­bands­ins um los­un­ar­heim­ild­ir, og það þarf að takast á við losun frá landi, kolefn­is­bind­ingu og förgun með skipu­legum hætti og fjár­festa í aðgerð­um.

Í sem stystu máli þurfa stjórn­völd að koma sér út úr því að reyna sífellt að fegra mynd­ina og smætta vanda­mál­ið, heldur takast á við lofts­lags­málin af raun­veru­legum metn­aði og krafti. Að orðum fylgi aðgerðir og aðgerðum fylgi fjár­magn. Sú nálgun getur skapað ýmis tæki­færi fyrir Ísland um leið og árangur næst gegn ham­fara­hlýn­un.

Það þarf bæði að standa sig vel á heima­velli, við að draga úr útblæstri, binda kolefni og styðja við tækni, nýsköpun og frum­kvöðla­starf, en einnig að stuðla að jákvæðum breyt­ingum á alþjóða­vísu, með ötulum mál­flutn­ingi, sam­starfi við lyk­il­þjóð­ir, stuðn­ingi við atvinnu­líf og miklu öfl­ugri og mark­viss­ari nálgun í utan­rík­is­málum og þró­un­ar­sam­vinnu.

Skýrt skipu­lag um verk­efnið

Fyrst þarf að ná utan um verk­efnið og leiða það frá toppn­um. Stjórn­sýsla lofts­lags­mála hefur verið brota­kennd og við því þarf að bregð­ast. Ein leiðin væri að ráð­herra­nefnd um lofts­lags­mál undir for­sæti for­sæt­is­ráð­herra hefði for­ystu um Grænt plan fyrir Ísland með starfs­fólki og stjórn­tækjum til að tryggja fram­kvæmd og eft­ir­fylgni þess innan alls stjórn­ar­ráðs­ins. Í þeirri nefnd ættu að vera for­sæt­is­ráð­herra, umhverf­is-, orku og lofts­lags­ráð­herra, fjár­mála­ráð­herra og ráð­herrar sem fara með sam­göng­ur, vís­indi, iðnað og nýsköp­un, sjáv­ar­út­veg og land­bún­að, og utan­rík­is­ráð­herra.

Hinn kost­ur­inn væri að fela umhverf­is-, orku og lofts­lags­ráð­herra að leiða Grænt plan fyrir Ísland þvert á ráðu­neyti og leita í skipu­lag hlið­stætt því sem sett var upp við und­ir­bún­ing og fram­kvæmd umsóknar Íslands að Evr­ópu­sam­band­inu 2009 þegar utan­rík­is­ráð­herra leiddi starfið og skip­aði vinnu­hópa með sér­fræð­ingum úr öllum ráðu­neytum og utan úr sam­fé­lag­inu, en átti sam­ráð við for­sæt­is- og fjár­mála­ráð­herra í ráð­herra­nefnd um Evr­ópu­mál. Þá var einnig að störfum nefnd á Alþingi til að tryggja breið­ari aðkomu og lýð­ræð­is­legt aðhald og lofts­lags­málin verð­skulda einnig slíkt þverpóli­tískt sam­ráð.

Þá þarf frá upp­hafi að hnýta inn sam­ráð stjórn­valda við einka­geirann, atvinnu­lífs­sam­tök, vís­inda­sam­fé­lagið og laun­þega­hreyf­ing­una osfrv. til að byggja vöxt og vel­sæld inn í planið og stuðla að því að umskiptin verði bæði rétt­lát og sjálf­bær. Tryggja verður að lyk­il­ráð­herrar og ráðu­neyti vinni saman sem eitt lið en ekki hvert í sínu horni. Verði hver skrif­stofa stjórn­ar­ráðs­ins látin um að vinna málin á sínum for­sendum án sam­ræmdrar stýr­ingar að ofan, mun árangur ekki nást, yfir­sýn mun skorta og veit­ing fjár­muna til að ná mark­mið­inu verður ómark­viss.

Græn fjár­fest­inga­á­ætlun

Tengt hinni mið­lægu stýr­ingu er nauð­syn­legt að gera heild­stæða fjár­fest­ing­ar­á­ætlun fyrir lofts­lag­ið. Þannig þarf að safna saman þvert á ráðu­neyti og stofn­anir fyr­ir­hug­uðum opin­berum fjár­fest­ingum á næstu fjórum árum og svo til árs­ins 2030 og fara vendi­lega yfir öll þau áform með lofts­lags­mark­mið í huga og bæta nýjum við. Þannig verði stór­fram­kvæmdir í sam­göngu­málum hugs­aðar út frá því hvernig þau vinni með mark­miði stjórn­valda um 55% sam­drátt í útblæstri til árs­ins 2030 og önnur fjár­fest­inga­verk­efni einnig. Undir þetta fellur fjár­fest­ing í flutn­ings­kerfi raf­orku sem veitir ekki af upp­færslu í til að tryggja aðgengi að orku­skiptum um allt land.

Á sama hátt þurfa stjórn­völd að vinna með stærstu sveit­ar­fé­lögum og öðrum sem hafa hags­muna að gæta að því að koma á verk­efni um græna hús­næð­is­upp­bygg­ingu þannig að hugað sé að því hvernig tek­ist verði á við kolefn­is­spor í bygg­ing­ar­iðn­aði, unnið að orku­skiptum innan þess geira og stuðlað að virku hringrás­ar­hag­kerfi til að ná auk­inni yfir­sýn, betri nýt­ingu og minni sóun.

Þegar græn fjár­fest­ing­ar­á­ætlun liggur fyr­ir, er hægt að huga að því hvernig skuli fjár­magna þau verk­efni með grænni fjár­mögnun bæði inn­an­lands og með alþjóð­legu fjár­magni.

Hröð orku­skipti

Upp­fært mark­mið kallar á hrað­ari orku­skipti en hingað til hefur verið stefnt að. Mestur útblástur á ábyrgð Íslands kemur frá sam­göngum og til þess að ná honum niður þarf að breyta bíla­flot­anum sem mest yfir á end­ur­nýj­an­lega orku­gjafa í stað jarð­efna­elds­neytis á til­tölu­lega fáum árum. Best væri að á sama tíma tæk­ist að fækka bílum með betra skipu­lagi, öfl­ugum almenn­ings­sam­göngum og fjöl­breytt­ari ferða­mát­um, þannig að hvert heim­ili þyrfti ekki að reka fleiri en einn bíl.

Til þess að þetta náist, þarf að fjár­festa í almenn­ings­sam­göngum og þétt­ari byggð, tryggja inn­viði og orku­fram­boð. Enn fremur verður að líta heild­stætt á verk­efnið út frá því hvert orkan er nú seld en 80% af raf­orku fer nú til stór­iðju, bundin í samn­ingum sem koma til end­ur­skoð­unar á næstu árum. Sú stór­iðja sér um þriðj­ung af allri losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda á Íslandi.

Þegar horft er á orku­skipti í sam­göng­um, verður að skoða þau út frá ólíkum gerðum öku­tækja. Um 40% nýrra bíla und­an­farin ár, hafa verið bíla­leigu­bílar sem koma síðan nokkrum mán­uðum síðar inn á almennan mark­að. Mik­il­vægt er að tryggja inn­viði til að auka veru­lega hlut hrein­orku­bif­reiða í bíla­leigu­flot­an­um. Þá þurfa að vera til staðar leiðir til að hvetja fyr­ir­tæki sem reka stóra bíla­flota að skipta yfir í hrein­orku­bíla, að tryggja inn­viði fyrir bæði leigu­bif­reiðar og önnur atvinnu­tæki til að geta skipt yfir í raf­bíla.

Einnig þarf að útfæra aðgerðir að stuðla að orku­skiptum fyrir stærri öku­tæki. Þar er nauð­syn­legt fyrir Ísland að fjár­festa í þekk­ingu og fram­leiðslu­getu á grænu vetni sem verður að lík­indum notað fyrir flutn­inga­bif­reiðar fyrir vörur og fólk og vinnu­vél­ar. Æski­legt væri að íslensk stjórn­völd styddu vel við sprota­fyr­ir­tæki sem eru að hasla sér völl á þessu sviði og í sam­bæri­legri þró­un.

Að lokum þarf að vinna áfram að orku­skiptum í höfnum lands­ins og vinna að nýsköp­un­ar­verk­efnum sem snú­ast um að koma á orku­skiptum í sjáv­ar­út­vegi og flugi til lengri tíma. Ísland hefur allar for­sendur til að vera vett­vangur fyrir nýsköpun á þeim svið­um.

Almenn­ings­sam­göngur og fjöl­breyttur ferða­máti

Til að sækja fram í lofts­lags­mál­unum er ekki nóg að afla meiri orku eða skipta út bruna­bílum fyrir raf­bíla. Jafn­framt verður að byggja betur upp lofts­lagsvænar almenn­ings­sam­göng­ur, mest í þétt­býli en einnig milli land­svæða. Stjórn­völd þurfa að vera ófeimin við að koma með auknum krafti með sveit­ar­fé­lög­unum á höf­uð­borg­ar­svæð­inu í borg­ar­línu­verk­efnið en einnig fylkja sér á bak­við upp­bygg­ingu inn­viða til að fólk geti ferð­ast gang­andi og hjólandi.

Þarna verða ríki og sveit­ar­fé­lög að vinna enn betur sam­an. Það dugar ekki fyrir stjórn­völd sem ætla að hafa metnað í lofts­lags­málum að velta allri ábyrgð á almenn­ings­sam­göngum yfir á sveit­ar­fé­lög, eins og nú virð­ist stefna í. Til að mynda er eft­ir­sókn­ar­vert að almenn­ings­sam­göngur fær­ist sem mest yfir á end­ur­nýj­an­lega orku­gjafa. Græn teng­ing milli Reykja­víkur og flug­vall­ar­ins í Kefla­vík gæti orðið full­kom­lega raun­hæf innan nokk­urra ára og við það gæti opn­ast bygg­ing­ar­land í hjarta höf­uð­borg­ar­innar sem gæti orðið eitt mik­il­væg­asta lofts­lags­mál Íslands þegar fram í sæk­ir.

Græn nýsköp­un­ar- og atvinnu­stefna

Eitt stærsta verk­efni næstu ára er að byggja upp grænt hag­kerfi á grunni auð­linda­hag­kerf­is­ins, þar sem allar lyk­ilat­vinnu­greinar minnka kolefn­is­spor sitt til muna og nýjar verða til með til­heyr­andi sköpun grænna starfa. Slík störf geta orðið í mat­væla­fram­leiðslu og í nýsköp­un, í grænni atvinnu­starf­semi sem nýtir raf­orku osfrv. Stjórn­völd þurfa að taka því alvar­lega að stór­iðju­verk­efnin sem nýta nú stærsta hluta orkunn­ar, eru ekki öll lík­leg til starfa áfram í marga ára­tugi.

Hér þarf að virkja ýmsa krafta til sam­starfs, stjórn­völd þurfa að skapa rétta umgjörð fyrir græn nýsköp­un­ar­verk­efni sem áhugi væri á að fjár­festa í og þróa hér á landi með útfærslu á íviln­unum og hvötum þannig að fjár­festar og frum­kvöðlar geti gengið að því sem vísu hvaða stuðn­ing er mögu­legt að fá frá hinu opin­bera.

Eins eru tæki­færi í að veita frum­kvöðlum tæki­færi til að þróa sprota hér á landi sem gætu síðan haslað sér völl ann­ars stað­ar. Þá þurfa stjórn­völd að setja aukna vinnu í að greiða fyrir þátt­töku íslenskra fyr­ir­tækja í alþjóð­legum styrkja- og rann­sókn­ar­á­ætl­un­um.

Græn fjár­mál og -fjár­fest­ingar

Til þess að greiða fyrir þró­un­inni úr auð­linda­hag­kerfi yfir í grænt þekk­ing­ar­hag­kerfi, þarf að búa fjár­mála­fyr­ir­tækj­um, fag­fjár­festum og fjár­mála­mörk­uðum umgjörð af því tagi sem verið er að þróa innan Evr­ópu með færslu yfir í græn fjár­mál. Íslenskir líf­eyr­is­sjóðir hafa á síð­ustu miss­erum rankað við sér og eru byrj­aðir að taka þátt í því að fjár­festa í auknum mæli í lofts­lagsvænum verk­efn­um. Það er mik­il­vægt að í þeirri vinnu sem nú fer fram um end­ur­skoðun á líf­eyr­is­sjóða­kerf­inu, að þar verði tekið til skoð­unar sú þróun sem hefur orðið í Evr­ópu um að færa eigna­safn líf­eyr­is­sjóða í auknum mæli í átt til ábyrgra fjár­fest­inga. Nokkuð sem mætti tölu­verðri mót­stöðu fyrir aðeins örfáum árum, gæti nú verið mögu­legt. Fylgi fjár­magnið ekki með, munu sjálf­bær umskipti taka mun lengri tíma, fylgi það með, getur það orðið hreyfi­afl mik­illa breyt­inga. Mjög margt hefur gerst á allra síð­ustu árum á þessu sviði, en enn eru íslensk fjár­mála­fyr­ir­tæki og fag­fjár­festar langt að baki því sem hefur verið að ger­ast í Evr­ópu.

Alþjóð­legt hlut­verk – græn utan­ríkis og þró­un­ar­sam­vinnu­stefna

Íslend­ingar eiga langt í land með að verja sam­bæri­legum fram­lögum til þró­un­ar­mála og okkar næstu nágrann­ar. Langt er síðan alþingi sam­þykkti að auka fram­lögin stig af stigi til að ná því sem samið var um fyrir margt löngu í Mexíkó um að hvert þróað ríki verði amk 0,7% af vergum þjóð­ar­tekjum til þró­un­ar­mála.

Á sama tíma og þjóðir heims hafa þegar svikið það heiti sem þær lof­uðu í París að verja 100 millj­örðum Banda­ríkja­doll­ara á hverju ári til græna þró­un­ar­sjóðs­ins, eru tæki­færi til að end­ur­hugsa þró­un­ar­sam­vinnu Íslands með það fyrir augum að gera lofts­lags­málin að kjarna­máli í þró­un­ar­sam­vinnu. Það ætti að vera hluti af grænni utan­rík­is­stefnu sem ætti að lita allt okkar alþjóða­starf. Slík stefna gæti eflt orð­spor Íslend­inga til muna en einnig orðið til þess að skapa útflytj­endum ný tæki­færi. Vel útfærð græn þró­un­ar­sam­vinnu­stefna yrði eðli­legur þáttur í metn­að­ar­fullu grænu plani fyrir Ísland.

Höf­undur er ráð­gjafi um ábyrgar fjár­fest­ing­ar.

Greinin birt­ist fyrst í jóla­blaði Vís­bend­ing­ar, sem hægt er að lesa með því að smella hér.