Af niðurstöðum nýafstaðinna þingkosninga í Finnlandi er líklega merkilegast að þjóðernis-popúlismaflokkurinn Finnaflokkurinn (sem áður nefndist Sannir Finnar) er orðinn næst stærsti flokkur Finnlands. Á stefnuskrá þeirra er meðal annars mjög hert innflytjendalöggjöf, andstaða við réttindi samkynhneigðra, skyldukennsla á „þjóðlegum gildum“ í grunnskólum og að stöðva þátttöku Finna í hvers kyns aðgerðum til varnar hnattrænni hlýnun. Einhverjum kann að bregða við að þessi málefni eigi upp á pallborðið hjá svo vel menntaðri og frjálslyndri Norðurlandaþjóð, en í raun ætti engan að undra sem fylgst hefur með þróun evrópskra stjórnmála síðustu misseri. Flokkar með álíka stefnu og Finnaflokkurinn – mis-öfgakennda þó- vaða uppi víða í Evrópu. Þeir eru jafnvel sestir í ríkisstjórn, en Framfaraflokkur Noregs spilar mjög á sömu nótum (altént í innflytjendamálum), og er nú annar tveggja flokka í samsteypustjórn nágranna- og frændþjóðar okkar Norðmanna. Hvernig má útskýra þennan uppgang þjóðernisöfgaflokka? Sem popúlismaflokkar þá eru þeir í eðli sínu reiðubúnir að grípa ýmsa gæsina, og ein af orsökum velgengni þeirra er að þeim bauðst gullgæs á silfurfati; velferðarkerfið.
Velferðarkerfi vesturlanda hefur verið í ákveðinni kreppu allt frá 9. áratugnum, eftir gullöld þess á eftirstríðsárunum. Þegar það þótti hafa vaxið um of tók Thatcher við í Bretlandi, Reagan í Bandaríkjunum og meira að segja á Norðurlöndunum komust hægri menn til valda. Andsvar vinstrisins var þriðja leið Blairismans. Sósíal-demókratískir flokkar kepptust við að henda út síðustu leifum þjóðnýtingarstefnunnar, lögðu æ meiri áherslu á markaðslausnir og gagnrýndu frekar framkvæmdina á einkavæðingu ótal ríkisfyrirtækja en hugmyndafræðina þar að baki. Eftir fjármálakreppuna, sem sumir héldu að markaði dauða nýfrjálshyggjunnar og endurkomu marxismans, einkenndust viðbrögð ríkisstjórna víðast hvar þvert á móti af niðurskurði og aðhaldsaðgerðum, jafnvel meðal vinstristjórna.
Nú, eftir kreppu og langvarandi fjársvelti velferðarkerfisins, hafa þjóðernis-popúlismaflokkar víða notað tækifærið og stolið velferðaráherslunni af vinstriflokkunum. Viðkvæði þeirra er að blanda saman þjóðernishyggjunni og velferðinni, þannig að nú skuli velferðarkerfið bara þjóna þjóðarinnar útvöldu sonum og dætrum, og hamrað er á mýtunni um útlendinga sem flytja bara til landsins til að hanga á bótum. Ef þessum popúlistum er leyft að eigna sér velferðamálin eru vinstri flokkarnir í stórkostlegum vanda. Að mínu viti þarf andsvar vinstriflokkanna að vera ríkari áhersla á þeirra sósíalísku rætur (en ekki að reyna keppa við popúlistana í innflytjendaandúðinni eins og sósíal-demókratar í Danmörku hafa því miður reynt).
Almenningur fékk nefnilega aldrei leið á góðu velferðarkerfi, þó hugmyndastraumar stjórnmálanna hafi snúist gegn því um tíma. Jafnaðarmannaflokkar Evrópu eiga gullegg, sem þeir verptu fyrir löngu. Vonandi finna þeir það í tæka tíð.
Höfundur er stjórnmálafræðingur og varaformaður Ungra jafnaðarmanna.
