Við hjónin erum orðin öldruð. Munum tíma tvenna. Vegna Covid-far­ald­urs­ins höfum við s.l. tvö sumur ein­ungis ferð­ast um landið okk­ar. Frá suðri til aust­urs, frá austri til norð­urs, frá norðri til vest­urs og frá vestri aftur heim. Margt hefur breyst á til­tölu­lega fáum árum. Þeim fáu árum, sem liðið hafa frá því að slík ferða­lög voru óað­skilj­an­legur hluti af ævi­starfi stjórn­mála­manns. Þá fór ég mikið um alla lands­hluta í þeim erindum að hitta fólk, kynn­ast atvinnu­lífi, skoða aðstæður og ræða við fólk í öllum atvinnu­stétt­um, við mis­jöfn starfs­skil­yrði, með ólíka starfs­getu og við ólíka afkomu.

Ger­ó­líkt umhverfi

Núna þótti mér ég ekki kann­ast við umhverfi það, sem ég þótt­ist áður þekkja. Öfl­ugir og fjöl­mennir vinnu­staðir þar sem ég og félagar mínir störf­uðum ötult á æsku­árum innan um fjöl­marga sam­tíma­menn eldri og yngri eru ekki lengur til. Á öðrum slíkum vinnu­stöðum var orðin mikil fólks­fækkun vegna tækni­fram­fara – en stór hluti vinnu­aflsins var ekki lengur íslensk­ur.

Víða þurftum við hjónin að gista á okkar löngu leiðum í sumar og í fyrra­sum­ar, en hittum þar sjaldn­ast fyrir íslensku­mæl­andi starfs­fólk. Sama máli gegndi um veit­inga­staði þar sem við höfðum við­komu. Ýkja oft var okkur fagnað þar af ensku­mæl­andi fólki. Mest á óvart kom okkur þó að jafn­vel á stöðum þar sem reist höfðu verið söfn til minn­ingar um íslenska sögu, um íslenska við­burði eða þekkta Íslend­inga með ívitn­unum frá ævi þeirra, verkum og við­fangs­efnum voru það ekki íslensku­mæl­andi „safn­verð­ir“ sem okkur mættu – heldur fólk af öðrum upp­runa og með annað tungu­tak. Því var svo ætlað að fræða ekki bara útlenda gesti heldur jafn­framt íslenska um merka sögu, um merka karla og merkar kon­ur.

Gott fólk

Til þess að forða öllum mis­skiln­ingi viljum við hjónin taka sér­stak­lega fram, að allt þetta útlensku­mæl­andi fólk, sem veitti okkur við­töku á veit­inga­hús­um, á gisti­stöð­um, í söfn­um, á vinnu­stöðum og við hittum á veg­ferð okkar var hið ánægju­leg­asta í sam­skipt­um. Sinnti sínum störfum vel og var þægi­legt og hlý­legt í öllu við­móti. Sam­skipti við það var hins vegar erfitt að hafa nema á erlendum tungu­máli. Söm var reyndar reynslan okkar hér í Reykja­vík þegar við, sem sjaldan ger­ist, þurftum að nýta okkur almenn­ings­sam­göng­ur. Urðum þar áþreif­an­lega vör við að þegar eldra fólk af íslenskum upp­runa þurfti að leita til strætó­bíl­stjóra um leið­ar­upp­lýs­ingar reynd­ist erfitt fyrir það bæði að bera fram spurn­ing­arnar og að skilja svör­in.

Hvar eru þeir?

Sú spurn­ing, sem í mínum huga vaknar eftir þessa reynslu er ekki sú, hvað allt þetta útlenda fólk er hér að gera. Svarið við þeirri spurn­ingu er aug­ljóst sem og að þetta fólk stendur vel fyrir sínu. Spurn­ingin sem í mínum huga vaknar er:  Hvar eru allir Íslend­ing­arn­ir? All­ir, sem þessum ívitn­uðu störfum sinntu áður? Ég leit­aði svara við þeirri spurn­ingu. Fékk þau mörg. „Ís­lend­ingar vilja ekki vinna þessi störf“ var eitt þeirra. „Við viljum heldur útlendan vinnu­kraft en íslenskan“ er annað svar, sem ég heyrði – sem og útskýr­ingu á af hverju. „Þetta fólk sættir sig við lægri laun en Íslend­ing­ar“ var enn ann­að. Ég spurði suma erlendu starfs­menn­ina um hvort svo væri en fékk algera neit­un. Þeir sögð­ust margir gegna störfum við hlið þeirra Íslend­inga, sem stör­f­unum gegna enn og vera á sömu launa­kjörum og þeir.

Spurn­ingin stendur

Hið rétta svar þekki ég sem sé ekki. Spurn­ingin stendur hins vegar óhögguð. Hvað er orðið af þeim Íslend­ing­um, sem þessum störfum sinntu áður? Vissu­lega hefur sumum stör­f­unum fjölgað – m.a. með öfl­ugri ferða­þjón­ustu. En hvað er orðið af þeim Íslend­ing­um, sem áður sinntu veru­legum hluta þeirra starfa. Og þeim, sem áður óku strætó? Og þeim, sem áður báru uppi mann­afla­frekan fisk­iðn­að? Og þeim, sem sintu öllum verk­efnum við hús­bygg­ing­ar, garð­yrkju, þjón­ustu og aðbúnað aldr­aðra? Og þeim, sem áður kynntu fyrir okkur menn­ing­ar­söfn um þjóð­þekkta Íslend­inga og sögu þess­arar þjóð­ar? 

Ein­föld spurn­ing

Þess­arar ein­földu spurn­ingar er hægt að spyrja á svo mörgum öðrum svið­um. Hvað um grunn­þjón­ustu við okkar eldri borg­ara sem þurfa að geta leitað svara þeirra sem þeim sinna á eigin tungu­máli? Hvað um grunn­þjón­ustu við þá lands­menn, sem þurfa á heilsu­fars­hjálp að halda? Er komið að því að til þess að leysa vanda­mál heil­brigð­is­þjón­ust­unnar neyð­umst við til þess að hug­leiða að flytja inn sér­menntað fólk á heil­brigð­is­sviði, sem ekki getur tjáð sig á tungu­máli þjóð­ar­innar við þá, sem þurfa á hjálp að halda? Og ef svo verður – þá hvers vegna?

Flókið svar

Ein­föld er spurn­ingin – en svarið virð­ist vera næsta flók­ið. En er ekki tími kom­inn til þess að svars sé leit­að? Við horf­umst í augu við það, sem er. Það er svona. Hvers vegna? Hver er ástæð­an? Hvað er orðið af öllum þeim Íslend­ing­um, sem áður gegndu þessum störf­um? 

Höf­undur er fyrr­ver­andi for­maður Alþýðu­flokks­ins.