Hag­fræð­ingar hata þó ekki að nöldra yfir vinnu hvors ann­ars og grein Joels var tekin í gegn af öðrum pró­fess­or­um. Aðferð­ar­fræðin fékk að finna fyrir því og þyngsta höggið kom í formi gagn­rýni sem benti rétti­lega á það að svar­endur gætu ekki vitað nákvæm­lega hvað gjaf­irnar sem þeir fengu kost­uðu í raun og veru. 

Eiki bjargar Joelnum

Sem miðju­barn er ég ansi lærður í því að miðla málum í ágrein­ingi. Ég var því stað­ráð­inn í því að finna sátt í þessu máli – þó það væri reyndar 28 árum of seint. Ég bætti rann­sókn Joels með því að spyrja 18 pör sem buðu sig fram á Twitter eft­ir­far­andi spurn­inga: 

• Hvað hvert þeirra hafi fengið og gefið í jóla­gjöf? Og ...
• Hvað hvert og eitt þeirra borg­aði fyrir jóla­gjöf­ina sem þau gáfu og hvað þau hefðu sjálf borgað fyrir jóla­gjöf­ina sem þau fengu?

Með því að spyrja gef­anda og gjaf­þega gat ég parað saman svörin og gert það sem Joel gerði ekki – ég gat metið raun­veru­legt allratap jól­anna með því að bera saman hvað gjaf­þeg­inn hefði greitt og hvað gef­and­inn hefði gef­ið. 

Rétt eins og við öll er ég ekki laus við hlut­drægni. Þó ég reyni að vera hlut­laus í mínum rann­sóknum þá hef ég skoðun á heim­inum og tel mig vita hvernig hitt og þetta virk­ar. Því er mik­il­vægt að deila með ykkur að ég taldi alltaf að Joel hefði rangt fyrir sér. Jóla­gjafir sem maður fær eru meira virði en maður borgar fyrir þær. Því trúði ég alla­vega, þannig var mín reynsla. Alla­vega und­an­farin ár.

Karlar bæta upp fyrir hug­mynda­leysi og leti með dýrum gjöfum

Áður en lengra er haldið langar mig samt að deila aðeins með ykkur nokkrum stað­reyndum sem komu fram í gögn­un­um. Þetta er pínu taln­arugl, en áhuga­vert taln­arugl.

Þegar ég skoð­aði gögnin sá ég að karlar greiddu tals­vert meira fyrir gjafir til maka sinna en kon­urnar gerðu á móti. Meðal þátt­tak­andi í könn­un­inni greiddi 48 þús­und krónur fyrir gjöf­ina sem hann gaf mak­anum sínum en karlar greiddu almennt 46% meira en konur fyrir gjöf­ina sem þeir gáfu. Grafið hér að neðan sýnir líka að karlar eru mikið lík­legri til að spreða í gjöf: 75% karla eyða á bil­inu 27 til 78 þús­und í gjöf á meðan 75% kvenna eyða á bil­inu 23 til 50 þús­und. 

Þennan mis­mun má að hluta til útskýra með launa­mun kynj­anna. Karlar þéna meira og því geta þeir gefið meira. Launa­mun­ur­inn dugar þó ekki alveg til að útskýra allan mun­inn. Sam­kvæmt annarri rann­sókn sem ég er að vinna með aðstoð sjálf­boða­liða á Twitter er launa­munur Twitter kynj­anna í kringum 13%. 

Ég tel mig ansi góðan að setja mig í fót­spor ann­ara (og sjálfs míns) og var því fljótur að láta mér dett í hug kenn­ingu. Hana kalla ég: „borga meira, hugsa minna.“ Eins og nafnið gefur til kynna gengur kenn­ingin út á það að karlar séu meiri haugar en kon­ur, taka ekki eins vel eftir og hafa minna ímynd­un­ar­afl. Og í stað þess að leggj­ast í rann­sókn­ar­vinnu, hlusta og finna full­komna gjöf þá henda þeir ein­fald­lega pen­ingum í eitt­hvað og vona að ef gjöfin sé nógu dýr þá skipti konan ekki um lás næst þegar þeir fara á Ölver. 

Hér verð ég að staldra við og biðja les­endur afsök­unar á graf­inu að ofan. Það er ekki beint auð­les­ið. Hér er til­raun til að útskýra það.

• Á lóð­rétta ásnum er verð­mæti gjaf­anna sem gefnar voru í krón­um.
• Kass­inn til vinstri inni­heldur ein­ungis verð á gjöfum sem karl­menn gáfu og hægri kass­inn á bara við um kon­ur.
• Svarta línan sem sker kass­ana er mið­gildi.
• Kass­inn sjálfur nær yfir 75% af svörum sem næst eru mið­gild­inu. Eins og áður sagði, 75% karla gáfu gjafir á bil­inu 27 til 78 þús­und og 75% kvenna gáfu gjafir á bil­inu 23 til 50 þús­und.
• Punkt­ur­inn fyrir ofan kassa kvenn­anna er verð­mæti gjafar sem ein kona – sem stóð upp úr –og gaf mann­inum sínum gjöf sem kost­aði um 110 þús­und.

Annað sem vakti athygli mína þegar ég var að grafa í gögn­unum var að það reynd­ist ekk­ert sam­hengi milli verð­mæti gjafa maka. Maður hefði haldið að rík­ari heim­ili væru lík­legri til að skipt­ast á dýr­ari gjöf­um. Svo var ekki. 

Hvað er í gangi á graf­inu að ofan?

• Á lóð­rétta ásnum er verðið sem maki A greiddi fyrir gjöf­ina sem hann gaf maka B (segjum Kasper gaf Soff­íu).
• Á lárétta ásnum er verðið sem maki B greiddi fyrir gjöf­ina sem hann gaf maka A (segjum Soffía gaf Kasper­i).
• Hver punktur merkir eitt par. Þ.e. maka A og maka B á hverju heim­ili.
• Grafið sýnir það að það er mjög tak­markað sam­band á milli verð­mæti gjafa sem makar gefa hvor öðrum, jafn­vel ekki neitt sam­band.

Tími til að rétta af heims­mynd­ina

Í hvert skipti sem ég fer út í búð hoppar sjö­tug (þýsk – mjög þýsk) tengda­móðir mín út úr hús­inu sínu, sem er hliðin á okk­ar, veif­andi afslátt­ar­mið­um, sem hún klippti úr ein­hverju hefti, eins og fugls­ungi að reyna að taka á loft. 10% af osti, 14% af rauðri pylsu og 20% af fiski vik­unn­ar. Ég er of latur fyrir afslátt­ar­veiðar en ef ég fæ miða upp í hend­urn­ar, rétt svona, þá nota ég þá auð­vit­að. Ég þarf ekk­ert að hafa fyrir því en borga minna.

Afslátt­ar­mið­arnir hafa svo gott sem engin áhrif á val mitt í versl­un­inni, flestir eru þó upp á hluti sem ég hefði hvort eð er keypt. Ég hefði verið til í að borga upp­sett verð fyrir allt sem ég not­aði mið­ana í. Afslátt­ur­inn sem ég fæ án fyr­ir­hafnar er því í þessu til­felli minn neyt­enda­á­bati. Ef við leggjum saman alla sem versla í mat­inn og greiða minna en þeir væru til í að borga, þá kall­ast það sam­fé­lags­legur ábat­i.  

Í anda Joel reikn­aði ég mis­mun­inn á verð­inu sem greitt var fyrir gjöf­ina og verð­inu sem gjafa­þeg­inn hefði verið til í að greiða. Joel kallar það allratap en ég ætla að kalla það neyt­enda­á­bata. Það er ein­fald­lega betra orð. Og nákvæm­ari hug­taka­notk­un. Sorrý Joel.

Það sem grein­ingin mín sýndi er þvert á það sem ég hélt. Joel hafðir rétt fyrir sér – jóla­gjafir eru tóm sóun. Aðeins 8 af þeim 36 sem svör­uðu mátu gjöf­ina meira virði en greitt var fyrir hana. Að með­al­tali greiddu gef­endur 9.600 krónum of mikið fyrir gjöf­ina til makans. Ef heildar neyt­enda­tap heim­il­anna er skoðað þá var hvert heim­ili í rann­sókn­inni rúm­lega 19 þús­und krónum fátækara en það hefði verið hefði það bara skipts á pen­ingum eða jafn­vel engu.

Eins og áður sagði greiddu við­fangs­efni könn­un­ar­innar að með­al­tali tæp­lega 48 þús­und fyrir gjöf til maka. Meðal gjafa­þegi mat gjöf­ina sem hann þáði þó aðeins á rétt rúm­lega 38 þús­und. Sem er eig­in­lega alveg magn­að. Sam­kvæmt rann­sókn Joels Wald­vogel voru gjafir sem gefnar voru metnar af gjafa­þega á bil­inu 10-30% undir því sem þeir töldu kostn­að­inn af þeim vera. Í mínu til­felli mæld­ist verð­mæti gjaf­ar­innar um 20% minna í hugum gjafa­þega en greitt var fyrir hana. 

Að gefa jóla­gjöf er því ekki ósvipað því þegar tengda­mamma mín gefur mér afslátt­ar­miða. Nema í stað­inn fyrir að gefa mér afslátt­ar­miða þá gæfi hún mér okur­miða sem hækk­uðu verð á þeim vörum sem ég keypti.

Það kostar auka­lega að gefa dýrar gjafir

Það segir sig sjálft að að með­al­tali meti gjaf­þegar dýr­ari gjafir meira en ódýr­ari gjaf­ir. Rann­sóknin stað­festir það. Ekki krónu fyrir krónu þó. Af­fallið er nefni­lega línu­legt. (Vel útskýrt, eða hitt þó held­ur.) 

Það sem ég á við með því er að fyrir hverja krónu sem greidd er fyrir gjöf eykst gildi gjaf­ar­innar aðeins um 70 aura í huga gjaf­þeg­ans. Gjöf sem kost­aði 10.000 krónur skil­aði því 7.000 krónum af verð­mæti til gjaf­þeg­ans og gjöf sem kost­aði 100.000 krónur skil­aði 70.000. Affallið í þessu dæmi er þá 10 sinnum meira í til­felli dýr­ari gjaf­ar­inn­ar. 

Þetta segir okkur það að ef við ætlum að lág­marka neyt­enda­tap – sóun – þá er gáfu­leg­ast að gefa ódýrar gjaf­ir. 

Hvað er í gangi á þessu grafi?

• Á lóð­rétta ásnum er það verð sem greitt var fyrir gjöf til makans.
• Á lárétta ásnum er það verð sem mak­inn sem fékk gjöf­ina hefði greitt fyrir gjöf­ina sem hann fékk.
• Hvert par birt­ist tvisvar á graf­inu sem punktur (maki a og maki b; maki b og maki a). 
• Halli lín­unnar gefur til kynna að þeim mun dýr­ari sem gjöfin er þeim mun meira væri gjafa­þeg­inn til í að greiða fyrir hana. Halli lín­unnar gefur þó það til kynna að affall­ið, metið í krón­um, vex með dýr­ari gjöf­um.

Eins og áður sagði þá gefa karlar dýr­ari gjaf­ir. Ef þið munið kenn­ing­una sem ég setti fram, að karlar reyna bæti upp leti og hug­mynda­leysi með því að gefa dýr­ari gjafir, þá má segja að þessi gögn styðji þá kenn­ingu. konur eru betri í að gefa gjafir en karl­ar. Konur mátu almennt verð­mæti gjaf­anna sem þær fengu frá mönn­unum sínum í kringum 75% af kostn­að­ar­verði gjaf­anna. Karlar mátu verð­mæti gjaf­anna sem þeir fengu í kringum 83% af verð­mæti gjaf­anna.

Ef ég á að vera heið­ar­legur þá verð ég samt að við­ur­kenna að nið­ur­staðan sem setur kjötið á kenn­ing­una er að mestu leiti drifin af einu pari. Þar sem konan negldi gjöf­ina handa karl­inum og hann stóð sig ágæt­lega en ekki eins vel. 

Er mat gjaf­þega góð námundun á gleði?

Í könn­un­inni bað ég einnig gjaf­þega að meta hversu sáttir þeir voru við gjöf­ina sem þeir fengu. Almennt var fólk mjög sátt. Eng­inn gaf gjöf­inni sem hann fékk minna en sjö í ein­kunn og nán­ast allir gáfu gjöf­inni ein­kunn á bil­inu 8 til 10.

Satt best að segja veit ég ekki alveg sjálfur hvernig ég á að túlka það. Fólk var ótrú­lega sátt við gjöf­ina en hefði samt ekki borgað upp­sett verð. Kannski gefur þetta til kynna ein­fald­lega að þó eng­inn þekki sjálfan sig vel þá þekkjum við okkur sjálf lík­lega betur en sá sem þekkir okkur best.-

Hvað segir þetta graf okk­ur?

• Á y ásinum er það verð sem greitt var fyrir gjöf til makans.
• Á x ásinum er sú ein­kunn sem gjaf­þeg­inn gaf gjöf­inni á skal­anum 1 – 10.
• Kass­inn sjálfur nær yfir 75% af svörum sem næst eru mið­gild­inu. Eins og áður sagði, 75% karla gáfu gjafir á bil­inu 27 til 78 þús­und og 75% kvenna gáfu gjafir á bil­inu 23 til 50 þús­und.
• Gögnin sýna það að flestir voru mjög ánægðir með gjöf­ina sem þeir fengu og tak­mark­aður munur var á gleð­inni sem skap­að­ist þegar meiri pen­ing var eytt í gjöf­ina.

Eins og áður sagði, konur gáfu gjafir sem voru nær raun­veru­legu verð­mæti gjaf­anna í huga karl­anna. Þetta, tel ég, vera hlut­falls­lega útskýrt af leti karla. En kannski er það allt í lagi. Konur voru almennt ánægð­ari með gjöf­ina sem þær fengu frá körlunum en karl­arnir voru með gjaf­irnar sem þeir fengu frá kon­un­um. Það má því mögu­lega draga þá nið­ur­stöðu að leti okkar karl­anna sé í lagi. Svo lengi sem við bætum upp fyrir það með spreði.

Hvað segir þetta graf okk­ur?

• Á lárétta ásnum er sú ein­kunn sem gjaf­þeg­inn gaf gjöf­inni á skal­anum 1 – 10.
• Á lóð­rétta ásnum er svo kyn svar­enda.
• Kass­inn sjálfur nær yfir 75% af svörum sem næst eru mið­gild­inu. Eins og áður sagði, 75% karla gáfu gjafir á bil­inu 27 til 78 þús­und og 75% kvenna gáfu gjafir á bil­inu 23 til 50 þús­und.
• Gögnin sýna það að mögu­lega gleðja karlar kon­urnar sýnar aðeins meira á jól­unum en öfugt, þó mun­ur­inn sé eflaust ekki mark­tæk­ur.

Skil­virk vöru­skipti undir jóla­trénu

Þó svo að rann­sóknin hafi sært kenn­ing­una mína – jóla­gjafir veita meiri gleði en þær kosta – þá ætla ég ekki að segja að hún sé dauð. Aðrir sér­fræð­ingar hafa beðið við­fangs­efnin í sínum rann­sóknum um að setja til­finn­inga­legt gildi á gjöf­ina sem þeir fengu. Og í þeim rann­sóknum kemur það í ljós að fólk leggur hærra mat á gjöf­ina en hún kost­aði. Til­finn­inga­gildi andar lífi í hana.

Sjálfur fékk ég bók frá kon­unni minni. Bókin hefur lík­lega kostað í kringum 5 þús­und krón­ur. Ég hefði eflaust greitt í kringum 100 þús­und krónur fyrir bók­ina hefði ég fundið hana á flóa­mark­aði. Bókin er nefni­lega engin venju­leg bók. Bókin er mynda­albúm. Mynda­albúm af fyrstu ferð okkar til Íslands með son okkar í för. Það eru hátt í 300 myndir af frá­bærri heim­sókn sem ég get skoðað þegar ég er sakna Esj­unnar og Skeif­unn­ar. Konan mín, rétt eins og konur í rann­sókn­inni, greiddi minna fyrir gjöf­ina mína en ég greiddi fyrir henn­ar. En bókin er wund­erschön og ég get aðeins vonað að spreðið mitt tryggi að lyk­ill­inn passi í skrá­ar­gat heim­ilis okkar á nýju ári.

Ég hef enn ekki lokað fyrir svör. Ef þú (og mak­inn þinn) viljið styðja við þá rosa­lega mik­il­vægu vís­inda­vinnu sem Eikonomics GmbH stendur fyrir þá megið þið endi­lega svara spurn­inga­list­anum hér.