Hanna Birna Krist­jáns­dóttir inn­an­rík­is­ráð­herra náði við­spyrnu í leka­mál­inu svo­kall­aða á sunnu­dag, þegar hún rúll­aði upp við­tali á Sprengisandi á Bylgj­unni. Ráð­herr­ann hitti allar réttu nót­urnar sem almanna­tengsla­sér­fræð­ingar hefðu ráð­lagt henni að hitta, fyrst hún hefur valið þá leið að neita vit­neskju um lek­ann fram í rauðan póli­tískan dauð­ann.

Hún fór yfir þau ömur­legu áhrif sem fjöl­skylda hennar hefur orðið fyrir vegna þess ágangs sem hún sætir vegna máls­ins. Sagði frá alvar­legum morð­hót­un­um, sem ömur­legt er til þess að hugsa að fyr­ir­finn­ist í íslensku sam­fé­lagi. Hún varp­aði fram þeirri skoðun sinni að verr væri vegið að konum í póli­tík en körl­um. Þegar á gæfi hjá körlun­um, taki þeir iðu­lega fast utan um hvern annan en skilji kon­urnar eftir einar úti á ber­angri við sömu aðstæð­ur. Allt ofan­greint er miður og engin á að þurfa að sitja undir slíku vegna starfa sinna í stjórn­mál­um. En ekk­ert ofan­greint snýst um efn­is­at­riði leka­máls­ins.

Stað­reyndir máls­ins

Nokkrar stað­reyndir liggja fyrir í mál­inu. Þær hafa verið opin­ber­aðar í dóms­skjöl­um. Það liggur fyrir að lög­reglan, sem rann­sak­aði málið ítar­lega og af því er virð­ist af tölu­verðri hörku, telur að átta starfs­menn inn­an­rík­is­ráðu­neyt­is­ins hafi búið yfir vit­neskju um minn­is­blað­ið. Fimm af þeim eru emb­ætt­is­menn. Hinir þrír eru aðstoð­ar­menn inn­an­rík­is­ráð­herra og ráð­herr­ann sjálf­ur.

Það liggur líka fyrir að lög­reglan telur sig hafa rök­studdan grun um að annar aðstoð­ar­mann­anna, Gísli Freyr Val­dórs­son, hafi lekið minn­is­blað­inu til Frétta­blaðs­ins og mbl.is, sem birtu fréttir upp úr því þann 20. nóv­em­ber 2013. Í dóm­skjölum er sá grunur rök­studdur með því að lög­reglan hafi farið yfir öll fjar­skipti aðstoð­ar­manns­ins og þar kom­i fram að að hann hafi átt fjögur sam­töl við frétta­mann hjá Frétta­blað­inu, það fyrsta klukkan 18:40 og hin síðar um kvöldið þann 19. nóv­em­ber 2013. Morg­un­inn eftir átti sami aðstoð­ar­maður sím­tal við Har­ald Johann­es­en, annan rit­stjóra Morg­un­blaðs­ins, rúmum klukku­tíma áður en frétt byggð á minn­is­blað­inu birt­ist á mbl.­is. Aðstoð­ar­mað­ur­inn neitar því að sam­tölin sem hann hafi átt við umrædda fjöl­miðla­menn hafi snú­ist um leka­mál­ið. Það sé til­viljun að þau hafi átt sér stað við aðila innan sömu fjöl­miðla sem birtu fréttir um málið svo skömmu áður en slíkar fréttir birt­ust.

Sam­kvæmt dóm­skjölum vistaði aðstoð­ar­mað­ur­inn skjal sem inni­hélt minn­is­blaðið að kvöldi 19. nóv­em­ber. Lög­reglan grunar að aðstoð­ar­mað­ur­inn hafi bætt við meið­andi setn­ingum neðst í skjal­ið. Aðstoð­ar­mað­ur­inn heldur því hins vegar fram að skjalið hafi verið við­hengi í pósti sem hann hafi fengið og að hann hafi vistað það á skjá­borði tölvu sinn­ar. Þess vegna hafi tölvan spurt um hvort hann vildi vista breyt­ingar á skjal­inu.

Ekki hægt að sanna neitt með óyggj­andi hætti

Þegar Sig­ur­jón M. Egils­son, sem stýrir Sprengisandi, spurði Hönnu Birnu út í þessi sím­töl, sem eru sann­ar­lega lyk­il­at­riði í leka­mál­inu, sagði ráð­herr­ann ekk­ert óeðli­legt við að aðstoð­ar­maður sinn hafi átt umrædd sím­töl. Orð­rétt sagði hún: „Við erum í sam­skiptum við fjöl­miðla allan dag­inn. Ráðu­neytið mitt hefur fimm­tíu mála­flokka und­ir. Rann­sóknin teng­ist því ekk­ert“.  Með svari sínu tekur Hanna Birna sömu línu og aðstoð­ar­maður hennar gerði við yfir­heyrslu hjá lög­regl­unni. Sím­tölin voru óheppi­legar til­vilj­anir en sanna ekk­ert.

Og það er rétt að þau sanna ekk­ert. Það er ekki, með óyggj­andi hætti, hægt að sanna að Gísli Freyr hafi lekið skjal­inu. Hann neitar því og þeir sem bera ábyrgð á frétt­unum sem skrif­aðar voru um leka­málið neita, rétti­lega, að upp­lýsa um heim­ild­ar­menn sína. Lög­reglu­menn­irnir sem fram­kvæmdu rann­sókn­ina virð­ast telja að slík upp­lýs­ing þurf­i að eiga sér stað til að sönn­un­ar­færsla þeirra verði upp­fyllt. Það liggja hins vegar frammi nokkuð ítar­legar stað­reyndir í mál­inu og hvað átti sér stað að kvöldi 19. nóv­em­ber og að morgni dags­ins sem eftir fylgdi. Sím­tölin áttu sér stað og átt var við skjal­ið. Það liggur líka fyrir að sá hópur sem skyn­sam­lega er hægt að ætla að hafi vitað af skjal­inu er mjög lít­ill.

Tíaði aðstoð­ar­mann upp til að falla á sverðið

Hanna Birna var mjög klók í til­svörum varð­andi þetta á Sprengisandi. Hún sagði aðstoð­ar­menn sína neita því að hafa lekið upp­lýs­ingum út úr húsi og að hún geti „ekki bara hent fólki út úr ráðu­neyt­inu til að létta á mér póli­tísku álag­i“. Hún sagði hins vegar líka að ef það kæmi í ljós að ein­hver í ráðu­neyti hennar hafi sent gagnið frá sér, þá hafi sá hinn sami algjör­lega brotið trúnað gagn­vart henni.

Með þess­ari yfir­lýs­ingu er Hanna Birna að opna á þann mögu­leika að láta póli­tískt skip­aðan ráð­gjafa sinn, sem starfa alfarið í hennar umboði, falla á sverðið fari svo að hann verði ákærður fyrir lek­ann án þess að hún segi af sér. Fari svo að lek­inn yrði sann­aður fyrir dóm­stólum myndi hún bera fyrir sig trún­að­ar­brot gagn­vart sér og sitja áfram. Aðstoð­ar­mað­ur­inn yrði lát­inn bera ábyrgð­ina einn.

Snýst um „yf­ir­hylm­ing­una“ frekar en „glæp­inn“

Það getur hins vegar eng­inn annar en Hanna Birna tekið ábyrgð á mál­inu. Það snýst nefni­lega að svo litlu leyti um „glæp­inn“, þ.e. lek­ann sjálf­an. Sem blaða­maður veit ég að það er alvana­legt að gögn leki úr stjórn­sýsl­unni. Þeir sem leka telja sig vana­lega hafa ein­hvern póli­tískan hag af lek­an­um. Það er blaða­manna að meta frétt­næmi þeirra gagna sem lekið er og taka síðan sjálf­stæða ákvörðun um fram­setn­ingu frétta sem byggja á þeim ef nið­ur­staðan er sú að inni­haldið eigi erindi við almenn­ing.

Leka­málið snýst að svo miklu meira leyti um „yf­ir­hylm­ing­una“. Það er yfir­máta klaufa­lega með­ferð innsta hrings Hönnu Birnu og hennar sjálfrar á umræðu og frétta­flutn­ingi um mál­ið. Að hún sé að hringja í rit­stjóra fjöl­miðla og segja þeim að reka ein­hverja blaða­menn, að hún sé að skamma þing­menn fyrir að spyrja út í málið í þingi, að ráð­herr­ann sé í besta falli loð­inn í til­svörum þegar hún er spurð út í málið eða sé jafn­vel að segja ósatt og að með­höndlun hins aðstoð­ar­manns hennar og fjöl­miðla­full­trúa ráðu­neyt­is­ins á sam­skiptum við fjöl­miðla vegna máls­ins hafi verið algjör hörm­ung og virkað sem olía á tor­tryggn­iseld­inn hefur allt saman búið til skrímsli úr þessu máli sem það þurfti ekki að verða í upp­hafi. En alvar­leg­ast af öllu er ann­ars vegar að ráðu­neytið hafi látið fara fram hvít­þvotts­rann­sókn sem hafi skilað þægi­legri nið­ur­stöðu og hafi ætlað að láta þar við sitja, þrátt fyrir að rann­sókn lög­reglu hafi síðar sýnt að allt hafi legið öðru­vísi. Hins vegar eru alvar­leg­ustu fletir máls­ins sam­skipti Hönnu Birnu við lög­reglu­stjór­ann á höf­uð­borg­ar­svæð­inu.

Ótrú­legt dóm­greind­ar­leysi sem verður að hafa afleið­ingar

Það er hug­lægt mat hvað sé þrýst­ing­ur. Hanna Birna getur ekki sagt það frekar en ég hvers­konar sam­skipti und­ir­maður hennir upp­lifir sem þrýst­ing. Það að Hanna Birna ákvað að sitja áfram sem dóms­mála­ráð­herra lands­ins á meðan að lög­reglu­rann­sókn fer fram á ráðu­neyti henn­ar, þar sem póli­tískir skip­aðir aðstoð­ar­menn hennar eru með rétt­ar­stöðu grun­aðra, er að mínu mati ótrú­legt dóm­greind­ar­leysi af hennar hálfu. En að telja það í lagi að ræða málið og koma á fram gagn­rýni á rann­sókn­ina við yfir­mann lög­regl­unnar á meðan að á henni stendur jaðrar bein­línis við heimsku.

Slík sam­skipti falla auð­veld­lega undir hatt vald­níðslu og þá má ekki láta slíka eiga sér stað innan íslensks stjórn­kerf­is.

Skiptar skoð­anir

Nú fer von­andi að glitta í ein­hvers­konar nið­ur­stöðu í leka­mál­inu, að minnsta kosti tíma­bundna. Kjarn­inn greindi frá því í síð­ustu viku að nið­ur­stöðu rík­is­sak­sókn­ara sé að vænta fyrir miðjan ágúst­mán­uð.

Skiptar skoð­anir eru á meðal lög­fróðra manna sem ég hef rætt við hvort þessi lík­indi sem lög­reglan telur sig hafa fyrir því að aðstoð­ar­mað­ur­inn hafi lekið skjal­inu muni leiða til þess að hann verði ákærð­ur.

En eftir stendur að málið mun hafa miklar afleið­ingar fyrir Hönnu Birnu hvort sem henni tekst að sitja áfram eða ekki. Mjög veik stuðn­ings­yf­ir­lýs­ing for­manns flokks hennar í gær, sem kom eftir að hann hafði ekki viljað tjá sig um málið dögum sam­an, og áhyggjur margra sam­flokks­manna hennar sýna þær póli­tísku afleið­ingar sem málið hefur þegar haft fyrir hana. Það mun hið minnst gera henni mjög erfitt að ná þeim póli­tíska hæðum sem óbilandi metn­aður hennar stendur til í að ná.

Hverjum trúir þú?

Og svo mun hún þurfa að glíma við almenn­ings­á­lit­ið. Það er flókn­ara við­fangs­efni. Hvort sem ákært verður í mál­inu eða ekki. Gagn­vart því stendur nefni­lega eftir mjög ein­föld spurn­ing. Hverjum trúir fólk? Trúir það því að grun­semdir lög­regl­unnar um að aðstoð­ar­maður ráð­herr­ans hafi lekið skjal­inu, og sím­töl hans við starfs­menn þeirra fjöl­miðla sem birtu fréttir um málið og skjala­breyt­ingar á tölvu hans styðji þær grun­semd­ir, eða trúir fólk því að sím­tölin og skjala­breyt­ingin sé ein­fald­lega mjög óheppi­leg til­vilj­un?

Svarið við þessum spurn­ingum mun lík­lega ráða miklu um póli­tíska fram­tíð Hönnu Birnu Krist­jáns­dótt­ur.