Gian Domen­ico Borasco, sem er pró­fessor í líkn­ar­lækn­ingum við háskól­ann í Laus­anne í Sviss og yfir­maður líkn­ar­þjón­ustu háskóla­sjúkra­húss­ins, telur að við verðum að sætta okkur við eigin dauð­leika og und­ir­búa and­lát okkar löngu áður en við stöndum frammi fyrir því vegna elli, veik­inda eða slyss. Því þó að dauð­inn sé eina vissan sem við höfum í líf­inu, hegðum við okkur oft eins og við séum ódauð­leg. 

Þetta snýst allt um lífs­gæði

Það sem skiptir mestu máli þegar við nálg­umst dauða­stund­ina eru lífs­gæði okkar fram að síð­asta and­ar­drætti. Bætt lífs­gæði eru eitt af meg­in­mark­miðum Alþjóða­heil­brigð­is­mála­stofn­un­ar­innar (WHO). Lífs­gæði verða alltaf hug­læg og ein­stak­lings­bund­in, þau þýða mis­mun­andi hluti fyrir mis­mun­andi ein­stak­linga.

Skilgreining Kenn­eth Calman læknis er að lífs­gæði séu mun­ur­inn á veru­leika ein­stak­lings ann­ars vegar og vonum og vænt­ingum hans hins veg­ar. Calman segir að lífs­gæðin séu ekki góð ef veru­leik­inn mætir ekki vænt­ingum ein­stak­lings­ins. Að sögn Ciaran O. Boyle sál­fræði­pró­fess­ors á Írlandi eru lífs­gæði „það sem sjúk­ling­ur­inn segir að þau séu.“ Lífs­gæði eru ekki aðeins mæld út frá lík­am­legu ástandi heldur snú­ast þau ekki síður um að halda sjálf­stæði og geta lifað til­gangs­ríku og ánægju­legu lífi. Njóta alls þess sem lífið hefur upp á að bjóða. Gefa af sér og hjálpa öðr­um. Lífs­gæði verða þannig að taka til­lit til margra þátta lífs­ins.

Mik­il­vægt að hlusta, skilja og virða

Líkn­ar­með­ferð miðar að því að bæta lífs­gæði ein­stak­linga með lífs­hættu­lega sjúk­dóma og fjöl­skyldna þeirra með því að fyr­ir­byggja og draga úr lík­am­legri, sál­fé­lags­legri og and­legri þján­ingu. Hlut­verk líkn­andi með­ferðar er að sögn Borasco þó ekki aðeins að nýta þekk­ingu fag­fólks til að draga úr þján­ingum sjúk­lings heldur sé einn mik­il­væg­asti þátt­ur­inn í hlut­verki þess að hlusta, skilja og virða. Borasco segir að ef sjúk­lingur segir við mann: „Ég þakka þér fyrir líkn­andi með­ferð­ina, en ég treysti mér ekki til að lifa lengur og myndi vilja fá dán­ar­að­stoð“ verðum við að hlusta, skilja og virða þessa vel ígrund­uðu ákvörðun um eigin lífs­lok. Borasco, sem er sjálfur hlut­laus í afstöðu sinni til dán­ar­að­stoð­ar, leggur mikla áherslu á að virða ávallt sjálf­ræði sjúk­linga.  

Réttur til að ráða eigin lífslokum

Margir eru sömu skoð­unar og Borasco og telja að sjúk­lingur eigi að hafa rétt á að ákveða hvernig hann vilji lifa síð­ustu dögum lífs síns, og hvenær og hvernig hann endi líf sitt. Dán­ar­að­stoð ætti að vera mann­úð­legur val­kostur fyrir þá sem kjósa að fara þessa leið. Því miður hafa læknar til­hneig­ingu til að sýna for­ræð­is­hyggju þegar þeir ákveða bestu leið­ina fyrir ein­stak­ling­inn til að deyja. Ein­stak­lingur á ávallt að hafa eitt­hvað um eigin dauð­daga að segja.

Það á sem dæmi ekki að koma í hlut heil­brigð­is­starfs­manna og aðstand­enda að taka ákvörðun um að hætta nær­ingu og inn­leiða líkn­arslæv­ingu (e. palli­ative sedation) án þess að sjúk­lingur sé með í ráð­um. Margir vilja ekki eyða síð­ustu dögum lífs síns í móki. 

Raun­hæft val

Það er mik­il­vægt að fjölga val­kostum við lok lífs. Dán­ar­að­stoð á að vera raun­hæft val fyrir þá sem kjósa virðu­legan dauða. Hún er val ein­stak­lings sem sér ekki fram á annað nema dauð­ann. Þeir sem kjósa dán­ar­að­stoð velja ekki milli lífs og dauða heldur milli mis­mun­andi leiða til að deyja. Dán­ar­að­stoð felur í sér virð­ingu og umhyggju fyrir mann­eskj­unni, vel­ferð hennar og sjálf­ræð­i. 

Í dag er dán­ar­að­stoð lög­leg í sjö Evr­ópu­ríkj­um, 11 fylkjum í Banda­ríkj­un­um, Kana­da, Ástr­al­íu, Nýja Sjá­landi og Kól­umbíu auk þess sem mörg önnur ríki eru að vinna að lög­gjöf. Von­andi verður dán­ar­að­stoð lög­leidd hér á landi í náinni fram­tíð.

Höf­undur er stjórn­ar­maður í Lífs­virð­ingu, félagi um dán­ar­að­stoð.