Úr­val afþrey­ingar hefur aldrei verið meira. Staf­ræna bylt­ingin er lent. Aðgengið er sömu­leiðis orðið svo ótrú­lega algert að inter­netið er lík­ast ein­hvers­konar drauma­vél sem getur fram­kallað hvað sem er, hvenær sem er. Tækja­bún­aður til áhorfs­ins, sím­inn, er alltaf til reiðu svo að þetta allt er í boði hvar sem er; á kló­inu og í ferm­ing­ar­veisl­unni. Þá er sama hvaða teg­und af drama, gríni, fræðslu eða klámi það er sem manni kann að hugnast, það er næsta víst að það er til reiðu. Tími biðar eftir dag­skrár­liðum á sjón­varps­stöðvum er lið­inn þó að mógúlar deyj­andi iðn­aðar reyni að halda öðru fram. Sjón­varp­inu hefur verið fylgt til graf­ar. Það kostar ekki mikið að fram­leiða, við getum skotið okkar eigið efni á far­sím­ann, og með smá­vegis kunn­áttu á klippi­for­rit og snefil af sköp­un­ar­gáfu verður til bíó. Þú getur lært þetta allt á Youtu­be.

Sömu­leiðis hefur þörfin á afþr­ey­ingu aldrei verið meiri. Nú vaxa úr grasi kyn­slóðir sem kunna ekki og þurfa ekki að láta sér leið­ast. Biðin eftir strætó, kart­öfl­urnar í pott­inum og röðin í Bónus eru orðin lítið annað en gluggar til þess að horfa á nokkur mynd­bönd, hlusta á tón­list, lesa fréttir eða tala við fólk. Jafn­vel daðra við ókunn­ugt fólk. Við erum búin að afþrey­ing­ar­væða allan and­skot­ann. Tími leið­ind­anna er lið­inn og allt er full­kom­ið.

Nú vaxa úr grasi kyn­slóðir sem kunna ekki og þurfa ekki að láta sér leið­ast. Biðin eftir strætó, kart­öfl­urnar í pott­inum og röðin í Bónus eru orðin lítið annað en gluggar til þess að horfa á nokkur mynd­bönd, hlusta á tón­list, lesa fréttir eða tala við fólk.

Þá kemur upp sú staða að við neyð­umst til að lifa ein­hvers­konar lífi í kringum alla þessa afþr­ey­ingu. Við þurfum að mæta í vinnu og sækja börn í leik­skóla, elda kvöld­mat og moka stétt­ina. Það fylgir ekki ennþá þvag­leggur með hverjum sjón­varps­flakk­ara þannig að maður neyð­ist til þess að standa á fætur á nokk­urra klukku­stunda fresti á þung­búnum laug­ar­degi þó að engum í mynd­inni sé mál. Og allt þetta fólk í þátt­unum þarf ekki að hringja og vera númer átta í röð­inni, borga reikn­inga eða fara til tann­lækn­is. Nema það þjóni sögu­þræð­inum að sjálf­sögðu.

Við þurfum líka að vera nokkuð sam­mála sögu­manni um sann­leika, for­gangs­röðun og gild­is­mat, ann­ars hættum við að horfa. Og auð­vitað er öllum í sög­unni ætl­aður ein­hver alls­herj­artil­gang­ur, ævi­starf. Hverri per­sónu er ætluð eina rétta mann­eskjan til þess að eyða með ævinni. Og hver og ein aðal­per­sóna er mið­punktur sögu­heims­ins. Þetta verður allt svo aug­ljóst þegar maður er áhorf­andi, þó að per­són­urnar vand­ræð­ist fram og til baka á skján­um. Þetta eru nú meiri hálf­vit­arnir þarna í Downton Abbey.

Og þetta hefur að sjálf­sögðu ekki áhrif á það hvernig við hugs­um, er það nokk­uð?

Ground­hog day ei­lífrar ham­ingju

Und­ir­rituð er alls ekki svo viss um sinn eigin alls­herj­artil­gang. Vissu­lega má setja sér mark­mið, en and­spænis þessum tæpu hund­rað árum sem heil­brigðri og hepp­inni mann­eskju er úthlutað eru flest þess­ara mark­miða smá­vægi­leg og ómerki­leg. Og flest fram­kvæm­an­leg á innan við tíu árum.

Þetta sam­ræm­ist ekki þeirri heims­mynd sem við þekkjum í gegnum hina heilögu ritn­ingu afþrey­ing­ar­efn­is­ins. Sú heims­mynd sem þar er borin á borð er full­búin þriggja þátta línu­laga frá­sögn: Fyrst þarf að gera allt til­bú­ið, svo nær lífið ein­hvers­konar hámarki og síðan er upp­skeru­tími fram að enda­lokum alls sem er.

Fram­halds­skóli, háskóli, hámörk­un. Íbúð, brúð­kaup, barn­eign­ir.

Á meðan leik­ar­arnir taka af sér farð­ann er áhorf­endum ætlað að vera nokkuð saddir af sög­unni og horfa á eftir per­són­unum sigla inn í ein­hvers­konar Ground­hog day eilífrar ham­ingju og upp­fylltra drauma. Var­an­legrar lífs­fyll­ingar með lífs­tíð­ar­á­byrgð.

Stóri gall­inn er sá að þetta er bara plat. Sönn­un­ar­gögn fyrir plat­inu má til dæmis sjá í þeirri stað­reynd að allt raun­veru­leika­sjón­varp er hluti af dag­skrár­gerð, loka­af­urðin er eftir hand­riti og klippt ofan í áhorf­endur til þess að setja á tíma­línu, þjóna þess­ari frá­sagn­ar­hefð sem er okkur svo nauð­syn­leg til að við missum ekki áhug­ann. Endir­inn kemur í lok­in, gott fólk.

En ég óska engum þess að láta blekkj­ast.

Ham­ingjan er ekki verð­launa­gripur

Við þurfum að láta af hug­mynd­inni um þriggja þátta frá­sögn í eigin lífi og starfi, og í einka­líf­inu. Hættum að líta á ham­ingj­una sem verð­launa­grip.  Hug­myndin um hinn eina rétta eða réttu er ekki bara lygi heldur líka skað­leg. Hvað ef kemur til skiln­að­ar, sjúk­dóma eða dauðs­falls ást­vina, fáum við þá aðeins eitt tæki­færi á lífs­ham­ingju? Og hvað í fjand­anum á að gera eftir að enda­kall­inn er unn­inn og tjöldin falla?

Ég er ekki að biðja þig að slökkva á sím­an­um, les­andi góð­ur. Ég bið þig bara að gæta að því að lífið hendir fólk. Hendir því jafn­vel út í skurð. Og þá er gott að muna að það er til fleiri en ein rétt leið, ólíkt því sem ger­ist í bíó.