Þegar íslenskt efna­hags­líf hrundi haustið 2008 þá gerð­ist það í kjöl­far þess að hópur Íslend­inga, með fulla vasa af pen­ingum erlendra banka sem dældu fé inn í tál­mynd­ina um íslenska efna­hagsund­rið, fór væg­ast sagt ógæti­lega með þá ábyrgð sem þeim var annað hvort falin eða þeir tóku sér sjálf­ir. Þessi hópur naut, og nýtur að mörgu leyti enn, fjár­hags­legra ávaxta þess­arra gölnu tíma á meðan að restin af okkur sem hér búum fáum að axla afleið­ing­arnar af partý­inu.

Þessi hópur á margt sam­eig­in­legt. Hann var, og er, áhættu­sæk­inn, gráð­ug­ur, eig­in­gjarn, sér­hlíf­inn, á erfitt með að líta í eigin barm og hefur í ein­hverjum til­fellum ástundað glæp­sam­lega hegð­un. Og hann er nán­ast ein­vörð­ungu skip­aður körl­um.

Í kjöl­farið var ákveðið að ráð­ast í að skrifa nokkur þús­und blað­síðna rann­sókn­ar­skýrslu um hvernig þessum körlum, og körlunum sem stýrðu að mestu stjórn­mál­unum og að öllu leyti Seðla­bank­anum og Fjár­mála­eft­ir­lit­inu, tókst að skapa þessar stór­hættu­legu aðstæður og afleið­ingar þeirra, sem enn lita líf okkar meira en nokkuð annað tæpum sex árum síð­ar.

Eitt af því sem við hefðum átt að læra er að inn­vinkla meiri­hluta þjóð­ar­inn­ar, kon­ur, meira í lyk­ilá­kvarð­anir sem hafa áhrif á sam­fé­lag­ið. Það hefur því miður ekki gerst. Raunar er það fjarri lagi. Þegar kemur að helstu valda­stofn­unum sam­fé­lags­ins og sér­stak­lega stýr­ingu fjár­magns þá lifir feðra­veldið ólseiga enn ótrú­lega góðu lífi.

Skamm­vinnur vermir breyt­inga

Strax eftir banka­hrunið varð krafan um fleiri konur mjög sterk innan stjórn­mál­anna. Eftir kosn­ing­arnar 2009 varð hlut­fall þeirra á meðal þing­manna 43 pró­sent og Jóhanna Sig­urð­ar­dóttir varð skömmu áður fyrsta konan í sögu lýð­veld­is­ins til að setj­ast í stól for­sæt­is­ráð­herra. Í fyrsta ráðu­neyti hennar var kynja­hlut­fall ráð­herr­anna hnífjafnt og af þeim 15 sem gengdu ráð­herra­emb­ætti í öðru ráðu­neyti Jóhönnu voru sjö kon­ur. Tábú voru brot­in.

Þá er kona, Birna Ein­ars­dótt­ir, yfir einum af stóru bönk­unum og önn­ur, Unnur Gunn­ars­dótt­ir, for­stjóri Fjár­mála­eft­ir­lits­ins. Auk þess var ákveð­inn sigur unnin þegar Arion banki kaus sér nýja stjórn fyrir skemmstu þar sem konur eru í meiri­hluta. Það er í fyrsta sinn sem slíkt ger­ist í stjórn stóru bank­anna hér­lend­is.

Í sept­em­ber 2013 tóku líka gildi lög sem gerðu þær kröfur að hlut­fall hvors kyns í stjórnum fyr­ir­tækja með fleiri en 50 starfs­menn væri að minnsta kosti 40 pró­sent. Þetta leiddi til þess að ansi mörg fyr­ir­tæki og líf­eyr­is­sjóðir þurftu að ráð­ast í miklar breyt­ing­ar, enda var hlut­fall kvenna í stjórnum sem féllu undir lög­gjöf­ina ein­ungis 20 pró­sent í árs­lok 2009. Í lok árs 2013 hafði laga­setn­ingin skilað því að 31 pró­sent þeirra sem í stjórn­unum sátu voru kon­ur, en ein­ungis helm­ingur þeirra fyr­ir­tækja sem falla undir skil­yrðin hafa upp­fyllt þau.

Þurfa að spila karla­leik­inn

Maður fær það samt á til­finn­ing­una að þessum breyt­ingum fylgi ekki nægj­an­legt alvara. Að valda­karl­arnir séu að leyfa kon­unum að vera með til að þær hætti þessu röfli. Áhersl­urnar í stjórn­málum og við­skiptum eru enn mjög karllægar og harð­ar. Konur þurfa að spila karla­leik­inn til að fá að vera með.

Það var líka aft­ur­för í þessum málum í síð­ustu kosn­ing­um. Þá náðu 25 konur kjöri og hlut­fall kvenna á meðal alþing­is­manna lækk­aði í 39,7 pró­sent. Rík­is­stjórnin sem mynduð var í kjöl­farið inni­heldur sex karla og þrjár kon­ur. Leið­togar hennar eru báðir karl­ar. Í kom­andi borg­ar­stjórn­ar­kosn­ingum er þessi slag­síða slá­andi. Af þeim fram­boðum sem hafa til­kynnt að þau ætli var lengi vel ein­ungis eitt leitt af konu. Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn fjölg­aði þeim í tvö á loka­metr­un­um. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn teflir hins vegar fram mið­aldra körlum í þremur efstu sæt­unum hjá sér.

Svo eru Seðla­banka­stjóri, aðstoð­ar­seðla­banka­stjóri og aðal­hag­fræð­ingur þess banka auð­vitað allir karl­ar.

Karlar stýra nán­ast öllum pen­ing­unum

En verst er ástandið í fjár­mála­geir­an­um. Eða, rétt­ara sagt, á meðal þeirra sem stýra íslensku fjár­fest­inga­um­hverfi og fjár­mála­kerfi. Í úttekt sem Kjarn­inn gerði í febr­ú­ar, og náði til 88 æðstu stjórn­enda slíkra fyr­ir­tækja, kom í ljós að 82 þeirra er stýrt af körl­um. Sex stjórn­end­anna, eða 6,8 pró­sent, eru kon­ur.

Einum við­skipta­banka er stýrt af konu. Tölu­verður meiri­hluti ann­arra fram­kvæmda­stjóra þeirra þriggja stærstu, sem eru með yfir 90 pró­sent mark­aðs­hlut­deild, eru karl­ar. Engu sjóðs­stýr­ing­ar- eða eign­ar­stýr­ing­ar­fyr­ir­tæki, engu orku­fyr­ir­tæki, korta­fyr­ir­tæki, öðrum minni fjár­mála­fyr­ir­tækjum eða tíu stærstu líf­eyr­is­sjóðum lands­ins, sem eiga rúm­lega 80 pró­sent af þeim 2.700 millj­örðum króna sem líf­eyr­is­kerfið á, er stýrt af konu. Af þeim 26 líf­eyr­is­sjóðum sem til eru í land­inu er ein­ungis tveimur stýrt af kon­um. Saman eiga þessir tveir sjóðir tæp­lega 3,2 pró­sent allra eigna íslenska líf­eyr­is­kerf­is­ins.

Tvær konur stýra spari­sjóði, en önnur er reyndar for­stöðu­maður spari­sjóðs sem heyrir undir ann­an. Spari­sjóðs­stjóri hans er karl. Af þeim tíu fyr­ir­tækjum sem skráð eru á markað er einu, VÍS, stýrt af konu. Þau sex félög sem hafa annað hvort til­kynnt um, eða verið orðuð við, skrán­ingu á þessu ári er ekk­ert með for­stjóra sem er kona.

Ef litið er niður fyrir fram­kvæmda­stjóra­stigíð í öllum ofan­greindum fyr­ir­tækjum og sjóð­um, og í eigna­stýr­ingar þar sem fjár­fest­ingum og þar með pen­ingum er stýrt, er kynja­hlut­fallið jafn­vel enn verra. Nið­ur­staðan er nokkuð skýr. Karlar stýra nær öllu pen­ing­unum á Íslandi.

Litlir karlar þurfa völd

Mér er meinilla við að hólfa kynin nið­ur. En mér finnst konur búa í meira mæli yfir ákveðnum eig­in­leikum sem marga karl­menn skort­ir. Þetta eru eig­in­leikar á borð við var­færni, ábyrgð, get­una til að líta í eigin barm og horfa til lengra tíma frekar en að ein­blína alltaf á skamm­tíma­á­hrif ákvarð­anna sinna.

Rann­sóknir sýna líka að fyr­ir­tæki með fleiri konum í stjórn­un­ar­stöðum skila mark­tækt betri árangri en fyr­ir­tæki með engar konur í slíkum stöð­um. Þetta má meðal ann­ars sjá í skýrslu ráð­gjafa­fyr­ir­tæk­is­ins McK­insey frá því í fyrra, sem ber heitið „Women Matter 2013: Mov­ing cor­porate cult­ure, mov­ing bound­aries“. Þar segir einnig að það sem hindri fram­gang kvenna sé fyrst og síð­ast fyr­ir­tækja­menn­ing sem sé konum óhlið­holl.

Það er því eðli­legt að spyrja hvað valdi því að karlar haldi svona þétt um alla valdatauma íslensks sam­fé­lags þegar það hefur sýnt sig að þeir eru verri stjórn­end­ur, fara verr með fé, sýna minni ábyrgð og hafa til­hneig­ingu til að haga sér á margar hátt mun óskyn­sam­legra en kon­ur?

Svarið er minni­mátt­ar­kennd. Valda­karl­arn­ir, litlu karl­arn­ir, þekkja valda­karla­heim­inn og vilja við­halda hon­um. Þeir hræð­ast breyt­ing­arnar því þær gætu opin­berað enn frekar að litlir karlar standa ekki undir þeirri ábyrgð sem þeir hafa sjálfir tekið sér. Og þeir þurfa á öðrum litlum körlum að halda til að leik­ur­inn gangi upp.

Oft er sagt að konur séu konum verst­ar. Á sama hátt má vel full­yrða að karlar séu körlum best­ir. Að minnsta kosti litlir karl­ar.

Pistill­inn birt­ist fyrst í 15 ára afmæl­is­út­gáfa FKA-­blaðs­ins sem kom út um miðjan maí.