Fyrir nokkrum árum, á nöprum og nið­dimmum vetr­ar­morgni, sat ég á bekk ásamt annarri konu. Við vorum báðar kven­vinnu­afl á útsölu­mark­aði íslenskrar valda­stétt­ar, báðar í tveimur kon­u-vinn­um, í til­raun til að láta enda ná saman sem virt­ist enda­laus. Ódýrt kven­vinnu­afl er jú mjög eft­ir­sótt á vorum dögum á Jafn­rétt­is­eyj­unni og því lítið mál fyrir vinnu­samar konur að finna sér auka­starf; hér lifum við eftir lög­málum upp­fundnum fyrir nokkur hund­ruð árum á annarri eyju, þó vissu­lega trúi því ýmsir að mennsk hönd hafi þar ekki komið að, þar sem ákveðið var að Kona skyldi ódýr­asti varn­ing­ur­inn á mark­aði, svo hægt væri að nýta vinnu­afl hennar sem mest fyrir sem minnst, þjóð­hags­legri auð­legð til mik­illa góða.

En nóg um það, sagan er af konum á bekk, ekki upp­runa arð­ráns­ins í mann­legum sam­skipt­um. Það var ekki aðeins myrkur úti, við vorum líka myrkvaðar inní okk­ur. „Hvað á ég að ger­a?“, spurði konan mig og ég hafði engin svör; hvað átti hún að gera, nú þegar fregnir höfðu borist um fyr­ir­hug­aða 20% hækkun á húsa­leig­unni henn­ar; hún var þegar í tveimur konu­vinnum til að sjá fyrir fjöl­skyldu sinni og þrátt fyrir umtals­verðan dugnað var ekki alveg raun­sætt að hún fengi sér þá þriðju.

Konur þurfa stundum að hvílast, líka ofur-arð­rændar lág­launa­kon­ur. Ég veit það ekki, svar­aði ég og það var satt, ég vissi ekk­ert hvað hún átti að gera. Hún var fangi í kramn­ings­vél snar­bil­aðs fólks, með­lima íslenskrar arð­ráns­stétt­ar, íbúa for­rétt­inda­turns­ins sem árið 2017 gnæfði sann­ar­lega hátt en hefur risið enn hærra síðan þá, svo hátt að þau sjá ekki til jarðar þar sem að eigna­lausar konur þeirra Jafn­rétt­is­eyju sem þau, útblásin af mont-vímu röfla stöðugt um, streyma til og frá um borg­ina, upp­sprettur enda­lauss arð­ráns; „Það til­kynn­ist hér með að frá og með næstu mán­aða­mótum verður þyngt veru­lega í keðj­unni sem heldur þér fang­inni. Ef að þú hefur athuga­semdir við það er þér bent á að bera harm þinn í hljóði. Það hefur eng­inn áhuga á að heyra þig væla.“ Ég vissi ekk­ert hvað hún átti að gera og við sátum áfram þögl­ar. En ég fann hvernig andúðin á kerf­inu sem traðkar á eigna­lausum kon­um, heldur þeim fögnum alla þeirra daga, sogar úr þeim gleð­ina og ork­una, hellir inn í þær köldu myrkri kvíð­ans, kerfi knúnu áfram af auð­virði­legum sad­isma arð­ræn­ingj­anna, líkt og holdg­að­ist, sett­ist við hlið okkar og spurði: Ekki ætlarðu að gera ekki neitt?

Gömlu vopnin skila árangri

Það er oft á tíðum nokkuð þung­bært fyrir okkur í Efl­ingu að upp­lifa hversu raun­veru­legt skeyt­ing­ar­leysið er gagn­vart til­veru­skil­yrðum okkar og bar­áttu. Við erum ómissandi vinnu­afl, verð­mæta­sköpun sam­fé­lags­ins hvílir á fram­lagi okk­ar, en samt er það svo að menn leyfa sér að hundsa okkur eða skipa fyrir eins og við séum ekki full­orðið fólk sem eigi virð­ingu skil­ið. Þegar við komum að samn­inga­borð­inu þar sem hið stór­kost­lega mik­il­væga sam­tal fer fram um sann­gjörn laun fyrir unna vinnu er okkur mætt með hroka og til­ætl­un­ar­semi. Það er sama hvað við opin­berum um aðstæður Efl­ing­ar-­fólks, sama hvaða stað­fest­ingar á sjúk­leika ástands­ins við ræð­um, þau sem bera ábyrgð á bil­un­inni glápa á okkur eins og við séum vanda­mál­ið, eins og það að við tölum um stað­reyndir og afleið­ingar efna­hags­legrar kúg­unnar á lág­launa­fólki sé til marks um að við séum þau bil­uðu. Í stað þess að mæta okkur í Efl­ingu af skyn­semi og samn­ings­vilja er sett af stað til­raun til að hafa af Efl­ingu frelsið til að semja um þau laun sem Efl­ing­ar-­fólk fær fyrir sitt vinnu­afl. Til­raunin er ófor­skömmuð og ólýð­ræð­is­leg. Til að fela það er hún kölluð Friður á vinnu­mark­aði.

Við sem brutumst inn í stærstu hreyf­ingu launa­fólks á Íslandi, í óþökk hreyf­ing­ar­innar og valda­mesta fólks lands­ins, í þeirri von að inn­brotið myndi skila verka­fólki höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins, félags­fólki Efl­ing­ar, raun­veru­legum ávinn­ingi, höfum séð margar af vonum okkar ræt­ast. Þeir kjara­samn­ingar sem að bar­átta okkar fæddi skil­uðu vinnu­afl­inu efna­hags­legum árangri, mældum og útreikn­uðum af sjálfri Kjara­töl­fræði­nefnd. Því getur eng­inn neit­að. Hvers vegna náðum við árangri? Vegna þess að áður en við létum til skarar skríða hugs­uðum við vel og lengi um gömlu vopnin og fólkið sem mót­aði þau. Fólk sem í krafti sam­stöð­unnar horfð­ist í augu við eigna­leysi sitt, og valda­leysið fætt af eigna­leys­inu, reis upp í stað þess að brotna frammi fyrir grimmd ann­ara í þeirra garð og skap­aði úr sjálfu sér stór­kost­legan mátt sem umbreytt­ist í raun­veru­legt sam­fé­lags­legt vald. Fólk sem skyldi grund­vall­ar­mik­il­vægi sitt í verð­mæta­fram­leiðslu þjóð­fé­lags­ins og gat, vopnað þeim skiln­ingi og því stolti sem hann veit­ir, breytt sjálfu sér í nokkuð sem and­stæð­ing­ur­inn, efna­hags­leg og póli­tísk valda­stétt, varð ein­fald­lega að við­ur­kenna og koma til móts við; valdið til að skapa krísu með því að leggja niður störf. Verka­fólk sem skildi að það hafði þetta vald, sem hafði hug­rekkið til að beita því gat knúið á um bylt­ing­ar­kenndar þjóð­fé­lags­legar umbætur og fram­far­ir, m.a. frelsið til að semja sjálft um verð síns vinnu­afls.

Við hugs­uðum um þessar mögn­uðu stað­reyndir og tókum ákvörðun um að nota gömlu vopn­in, þau sem skilað hafa mestum árangri. Og með því að nota þau komumst við áfram í bar­átt­unni fyrir efna­hags­legu rétt­læti til handa því fólki sem þrátt fyrir grund­vall­ar­mik­il­vægi hafði verið dæmt til að hýr­ast út í horni óávarpað og lítt sýni­legt, ára­tugum sam­an, í nafni sjúkrar Þjóð­ar­sáttar um óheft arð­rán á alþjóð­legri stétt verka- og lág­launa­fólks á Íslandi. Þetta fólk færði sig úr horn­inu, mynd­aði nýja fram­varð­ar­sveit í íslenskri verka­lýðs­bar­áttu og sann­aði fyrir sjálfu sér og öðrum að eng­inn er betri í að berj­ast en þau. Mörgum er það mikið kapps­mál að reka Efl­ing­ar-­fólk aftur út í horn; hversu mikla upp­risu vinnu­aflsins geta menn eig­in­lega þol­að? Hvað verður um „Frið“ á vinnu­mark­aði ef að samn­inga­nefnd Efl­ingar gefst ekki upp?

Sumt ljótt og leið­in­legt, annað kostu­legt í fárán­leika sínum

Margt hefur opin­ber­ast á síð­ustu árum. Sumt ljótt og leið­in­legt, annað kostu­legt í fárán­leika sín­um. Og enn annað því sem næst óbæri­legt í sjúk­leika sín­um, eins og sú stað­reynd að ekk­ert virð­ist auð­veld­ara fyrir póli­tíska og efna­hags­lega valda­stétt sam­fé­lags­ins en að láta blá­kaldar stað­reyndir um til­veru­skil­yrði vinnu­afls höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins sem vind um eyru þjóta. Í stað þess að finna til löng­unnar til að stíga niður úr turn­in­um, og umgang­ast og hlusta á alþýðu fólks, er firr­ing­ar-­stig­inn not­aður til að príla enn lengra upp í for­rétt­inda­turn­inn. Það sást ein­stak­lega skýrt um ára­mótin þar sem að for­sæt­is­ráð­herra gerði sér lítið fyrir og full­yrti í ávarpi til þjóð­ar­innar að í ný-und­ir­rit­uðum samn­ingum SA við SGS, VR og iðn­að­ar­menn væri áherslan á hækkun lægstu launa. Hverjum hún var að gera greiða með því að flytja þessi skila­boð veit ég ekki; stað­reyndin er sú að hið þver­öf­uga var gert og áherslan lögð á að friða hálauna­hópa Alþýðu­sam­bands­ins, með sam­þykki allra sem að samn­ing­unum komu, enda hávær krafa um það frá hálauna-körlunum sem leiddu við­ræður og sátu marg­um­rædda mara­þon­fundi undir stjórn rík­is­sátta­semj­ara. Enn á ný sann­ast að ef efna­hags­legur raun­veru­leiki segir ekki sög­una sem að valda­stéttin vill segja gerir það ekk­ert til, þau breyta ein­fald­lega sögu­þræð­inum svo að til verði frá­sögn sem hent­ar.

Við upp­haf nýs árs stöndum við í Efl­ingu á kross­göt­um. Hvert ætlum við að stefna? Ætlum við að gera það sem ætl­ast er til af okkur af hand­höfum valds­ins á Gull­eyj­unni; sam­þykkja falskan „Frið“ til að tryggja stöð­ug­leika í lífi for­rétt­inda­fólks­ins? Ætlum við að láta undan mönn­unum sem stýra ASÍ og sam­þykkja að séum minna virði en félags­menn þeirra, ein­fald­lega vegna þess að þeir telja að svo eigi að vera? Ætlum við að hörfa inn í ástandið sem ríkti fyrir skemmstu í lífi okk­ar, þegar að við höfðum engin völd og ekk­ert val, þar sem að verka­lýðs­fé­lagið Efl­ing sner­ist um bók­staf­lega alla aðra en raun­veru­lega eig­endur félags­ins, félags­fólkið sjálft? Þar sem að hlut­verk okkar Efl­ing­ar-­fólks í augum atvinnu­rek­enda, póli­tískrar yfir­stétt­ar, for­ystu okkar eigin félags og verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar var halda öllu gang­andi, ekki síst hreyf­ing­unni sjálfri með enda­lausum og yfir­gengi­legum fjár­austri, en að við héldum okkur þrátt fyrir þetta ávallt til hlés þegar að því kom að ákveða virði okkar í efna­hags­líf­inu. Svo að aðrir gætu haldið okkur föstum á útsölu­mark­aði arð­ráns­ins. Eða ætlum við að halda áfram á veg­ferð okk­ar, þar sem að við setjum okkur sjálf ávallt í fyrsta sæti í bar­átt­unni fyrir efna­hags­legu og félags­legu rétt­læti, þar sem að við sjálf ákveðum mark­mið okkar og hvernig við ætlum að kom­ast í mark?

Skeyt­inga­leysi gagn­vart lífs­skil­yrðum

Úti er napur og nið­dimmur vetr­ar­morg­un, á glæ­nýju ári. Um alla borg eru á ferli Efl­ing­ar-­konur sem nota vöðva­aflið sitt, heil­ann og hjartað til að halda öllu gang­andi. Meiri­hluti þeirra hefur við­var­andi fjár­hags­á­hyggj­ur, sem kreista þær og kremja, taka frá þeim birt­una og fylla þær af myrkri. Mönnum nægir ekki að arð­ræna þær sem vinnu­afl, nei, að þær hafi þak yfir höf­uðið skal einnig vera ótæm­andi gróða­upp­spretta reyk­vískrar borg­ara­stétt­ar­innar sem í frið­lausri gróða-­sýki sinni fær aldrei nóg. Valda­stéttin flaggar fánum kven­frelsis þegar hentar en þegar við­fangs­efnið er raun­veru­legar breyt­ingar í efn­is­legum raun­heimum þeim er við byggjum svo að líf kven-vinnu­aflsins taki breyt­ingum eru fán­arnir snar­lega teknir nið­ur, og ófrið­ar­súla ójöfn­uð­ar­ins tendruð með við­höfn. 

Það er oft þung­bært fyrir okkur Efl­ing­ar­fólk að sjá hversu raun­veru­legt skeyt­ing­ar­leysi efna­hags­legrar og póli­tískrar valda­stéttar er gagn­vart til­veru­skil­yrðum okk­ar. En þrátt fyrir það og vegna þess gef­umst við ekki upp. Eigna­réttur okkar á sjálfs­virð­ing­unni, sam­stöð­unni og vit­neskj­unni um að við erum ómissandi er algjör. Eng­inn fær því breytt. Við höfum lært að  bar­áttu­vilji okkar og eld­móður er árang­urs­rík­asta móteitrið við myrkv­un­ar- og kúg­unar til­raunum fólks­ins í for­rétt­inda­turn­in­um. Þeim mun aldrei takast að svipta okkur frels­inu til að semja fyrir okkur sjálf, frelsi sköp­uðu af hetj­unum okk­ar, verka­fólki for­tíð­ar, með blóði, svita og tárum, af svo miklum eld­móði að hann ornar enn. Þeim mun aldrei takast að slökkva bar­áttu­vilja okk­ar.

Á nýju ári skora ég á ykkur að styðja samn­inga­nefnd Efl­ing­ar. Hverjar þeirra til­rauna sem nú eru gerðar viljið þið að nái árangri? Viljið þið að efna­hags­leg og póli­tísk valda­stétt nái árangri í til­raun sinni til að hafa af Efl­ing­ar­fé­lögum sjálf­stæðan samn­ings­rétt, frelsið sem að svo miklar fórnir voru færðar fyr­ir, eða viljið þið sjá samn­inga­nefnd Efl­ing­ar, mann­aða verka og lág­launa­fólki höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins, alþjóð­legu liði bar­áttu­fólks, vinna sigur í þeirri mik­il­vægu upp­risu-til­raun sem hún stendur nú í, til­raun til að vernda frjálsan samn­ings­rétt verka­fólks, til­raun til að vinna sigur í bar­átt­unni fyrir félags­legu og efna­hags­legu jafn­rétti í sam­fé­lagi okk­ar?

Ég vona af öllu hjarta að þið ákveðið að standa með okk­ur. Það er sann­ar­lega mikið í húfi.

Höf­undur er for­maður Efl­ing­ar.