Í síð­ustu grein fjall­aði ég um með­höndlun ASÍ á stefnu­mót­un­ar­vinnu í skatt­kerf­is­málum og á vinnu við laga­breyt­ingar vegna launa­þjófn­að­ar. Eins og ég rakti þá voru vinnu­brögðin í þessum málum óvið­un­andi, og afurð­irnar því miður eftir því. 

Langal­var­leg­asta dæmið um það hvernig ASÍ undir stjórn nýs for­seta hefur snið­gengið ekki aðeins Efl­ing­ar­fé­laga og full­trúa þeirra heldur einnig lýð­ræð­is­leg og heið­ar­leg vinnu­brögð hlýtur þó að vera vinnan við svo­kall­aða „Græn­bók um kjara­samn­inga og vinnu­mark­aðs­mál“. Græn­bók þessi var heiti sem rík­is­stjórnin bjó til utan um til­raunir sínar til að end­ur­lífga Salek-verk­efnið í tengslum við und­ir­ritun Lífs­kjara­samn­ing­ana árið 2019. Salek-verk­efn­ið, sem var stærsta hug­sjón Gylfa Arn­björns­sonar og átti að skrifa nafn hans með gylltu letri á spjöld Íslands­sög­unn­ar, gengur út á að afnema sjálf­stæðan samn­ings­rétt stétt­ar­fé­laga og taka af þeim verk­falls­vopnið um leið og ákvörðun launa verður alfarið mið­stýrð í gegnum nefnd sér­fræð­inga. Nýlegt dæmi þar sem má sjá feg­urð Salek-hug­mynda­fræð­innar í fram­kvæmd var þegar norska rík­is­stjórnin bann­aði fyr­ir­hug­aðar verk­falls­að­gerðir verka­fólks í olíu­iðn­aði í júlí 2022, en þetta er dæmi um þær heim­ildir sem íslenska rík­is­stjórnin myndi öðl­ast með inn­leið­ingu „nor­ræns vinnu­mark­aðs­mód­els“ eins og það er kall­að. Samn­inga­við­ræður og kjara­bar­átta í þeirri mynd sem við þekkjum myndi heyra sög­unni til. Sú atburða­rás sem leiddi til þess að rík­is­stjórnin taldi sig hafa heim­ild til að setja inn ákvæði um vinnu við svo­kall­aða Græn­bók í yfir­lýs­ingu sína vegna Lífs­kjara­samn­inga hefur aldrei verið skýrð fyrir mér þrátt fyrir fjölda fyr­ir­spurna. Út frá þeim frá­sögnum og gögnum sem fyrir liggja er ekki hægt að álykta annað en að Alþýðu­sam­bandið hafi á laun gert sam­komu­lag við rík­is­stjórn­ina um að fall­ast á end­ur­lífgun Salek-verk­efn­is­ins sem skil­yrði þess að rík­is­stjórnin styddi við samn­ing­ana með marg­um­ræddum aðgerða­pakka sín­um.

Ég er ekki að segja frá þess­ari atburða­rás í fyrsta sinn í þess­ari grein, heldur rakti ég hana í ítar­legri kynn­ingu sem ég hélt fyrir trún­að­ar­ráð Efl­ingar í mars 2021 og fór auk þess í við­tal á Sprengisandi þar sem þetta var rætt. Ég vil þó taka skýrt fram að áður en ég fór og ræddi um þess atburði í fjöl­miðlum þá hafði ég marg­ít­rekað reynt að fá fram svör á vett­vangi ASÍ. Hvað eftir annað spurði ég spurn­inga á fundum Mið­stjórnar Alþýðu­sam­bands­ins og leit­aði skýr­inga á því hvernig það mætti vera að ASÍ teldi sig geta skikkað Efl­ing­ar­fé­laga til stuðn­ings við Græn­bók­ina, verk­efni sem þeir höfðu aldrei verið spurðir um. Erfitt er að skilja sið­ferðið eða rök­hugs­un­ina í því að talað væri um að Efl­ing­ar­fé­lagar eða full­trúar þeirra hefðu gefið „lof­orð“ um að taka þátt í slíku, þegar þeir höfðu aldrei gefið slíkt lof­orð hvað þá fengið minnstu kynn­ingu eða upp­lýs­ingar um þetta verk­efni þegar Lífs­kjara­samn­ing­arnir voru und­ir­rit­að­ir. Jafn­framt sætir furðu það mikla vald sem þáver­andi aðal­hag­fræð­ingi Alþýðu­sam­bands­ins, Henný Hinz, var veitt í þessu máli. Henný átti að sjá um að tryggja fylgi­spekt sam­bands­ins við lof­orðið um Græn­bók­ar­vinn­una, en hún náði þó ekki að ljúka því verk­efni. Rúmu ári eftir und­ir­ritun Lífs­kjara­samn­ing­anna var hún ráðin til starfa hjá for­sæt­is­ráðu­neyt­inu, að því er virð­ist til að vinna að áfram­hald­andi fram­gangi Salek-verk­efn­is­ins, og er hún í dag nán­asti ráð­gjafi Katrínar Jak­obs­dóttur um vinnu­mark­aðs­mál. Með ráðn­ingu hennar í for­sæt­is­ráðu­neytið áttu sér stað eins konar stóla­skipti milli hennar og Höllu Gunn­ars­dóttur sem fór úr ráðu­neyt­inu til að taka við stöðu fram­kvæmda­stjóra ASÍ við hlið Drífu Snæ­dal. Er það ágætis dæmi um „hringekj­una“ milli starfa hjá félaga­sam­tök­um, ráðu­neytum og rík­is­stofn­unum sem með­limir fag­mennt­un­ar- og sér­fræð­inga­stétt­ar­innar hafa aðgang að á sinni frama­braut og þar sem verka­lýðs­hreyf­ingin er oft einn við­komu­stað­ur­inn. Ég ræði nánar um hringekj­una í næstu grein.

Skýrslur Gylfa í fullu gildi

Fleira var furðu­legt í sam­bandi við með­höndlun ASÍ á Græn­bók­ar­mál­inu. Má þar nefna þegar Drífa Snæ­dal lagði til í tölvu­pósti til for­setateymis ASÍ þann 17. nóv­em­ber 2020 að hún myndi senda inn til for­sæt­is­ráðu­neyt­is­ins, sem svar við beiðni ráðu­neyt­is­ins um afstöðu hreyf­ing­ar­innar til Salek og Græn­bók­ar­vinnu, skýrslur og gögn um efnið sem unnin voru í tíð Gylfa Arn­björns­son­ar. Lét Drífa þessi gögn fylgja með í tölvu­póst­in­um, algjör­lega eins og þau komu af kúnni. Það að Drífa hafi látið sér koma það til hugar árið 2020, aðspurð um hug íslensku verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar til Salek, að senda for­sæt­is­ráðu­neyt­inu margra ára gamla afstöðu Gylfa Arn­björns­sonar segir allt sem segja þarf um þá full­komnu sam­fellu sem ríkir milli valda­tíða Gylfa og Drífu og þá algjöru und­ir­gefni Alþýðu­sam­bands­ins við Salek-hug­mynda­fræð­ina sem aldrei hefur tek­ist að binda endi á.

Þegar Græn­bók­ar-­lest rík­is­stjórn­ar­innar brun­aði sem hraðast, eða í nóv­em­ber 2020, gerð­ist það að Henný Hinz, nú með hatt starfs­manns for­sæt­is­ráðu­neyt­is­ins, sendi ein­stökum for­mönnum aðild­ar­fé­laga ASÍ skoð­ana­könnun á við­horfum til Salek-væð­ingar vinnu­mark­að­ar­ins. Engin umræða eða kynn­ing á því að þetta stæði til hafði farið fram á vett­vangi ASÍ, og þar af leið­andi hafði engin til­raun verið gerð til þess að móta sam­eig­in­lega afstöðu innan sam­bands­ins. Engu að síður hvatti Drífa Snæ­dal sér­stak­lega til þess á fundi mið­stjórnar ASÍ að ein­stakir for­menn svör­uðu könnun for­sæt­is­ráðu­neyt­is­ins hver fyrir sig, og að ráðu­neyt­inu yrðu þannig gefið mik­il­vægt púður og for­skot í við­leitni sinni til að toga verka­lýðs­hreyf­ing­una upp á Salek-vagn­inn. Áhuga­leysi Alþýðu­sam­bands­ins frammi fyrir því verk­efni að móta sjálft nýja stefnu og áherslur gagn­vart stærstu grund­vall­ar­spurn­ingum um skipu­lag vinnumark­að­ar­ins hefði ekki getað komið skýrar í ljós. Líkt og svo oft voru það Efl­ing, VR og Vil­hjálmur Birg­is­son sem héldu uppi gagn­rýni – en önnur félög og for­menn sem aðhyllt­ust hina gömlu tíma í verka­lýðs­hreyf­ing­unni létu sér vel líka.

Í deil­unum um Græn­bók­ina kristöll­uð­ust skýrt mörg þau atriði sem ein­kenna vinnu­brögð íslensku verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar. Þessum vinnu­brögðum hefur ekki verið breytt á síð­ustu 4-5 árum heldur hafa þau, ef eitt­hvað er, fest sig í sessi í tíð Drífu Snæ­dal. Eitt ein­kennið er und­ir­gefni við boð­vald fag­mennt­un­ar- og sér­fræð­inga­stétt­ar­inn­ar, sem er gefin heim­ild til að höndla að eigin vild með nán­ast hvaða stefnu­mót­un­ar­at­riði sem er, óháð vilja eða afstöðu félags­fólks í hreyf­ing­unni og full­trúa þeirra. Störf efna­hags- og skatta­nefnd­ar­innar sem ég sagði frá í síð­ustu grein end­ur­speglar sama vanda. Annað ein­kennið er ótrú­leg klíku- og útskúf­un­ar­menn­ingu sem þrífst á meðal kjör­inna full­trúa innan ASÍ. Það síð­ar­nefnda sást vel í því þegar Hall­dóra Sveins­dótt­ir, einn helsti fjand­maður Efl­ingar á vett­vangi hreyf­ing­ar­innar og ástríðu­full stuðn­ings­kona Salek, lét boða til leyni­fundar meðal for­manna aðildarfé­laga Starfs­greina­sam­bands­ins í lok jan­ú­ar­mán­aðar 2021. Á þennan fund var öllum for­mönnum SGS félag­anna boðið nema mér (sem á þeim tíma var einnig vara­for­maður Starfs­greina­sam­bands­ins), Vil­hjálmi Birg­is­syni og Aðal­steini Árna Bald­urs­syni for­manni Fram­sýnar á Húsa­vík. Til­gangur fund­ar­ins var að þétta rað­irnar í kringum óbreytt ástand í Alþýðu­sam­band­inu og Drífu Snædal, sem nýtur mik­illar hylli í þessum hópi frá þeim dögum þegar hún var fram­kvæmda­stjóri SGS, herða á útskúfun­inni gegn mér, Efl­ingu og Vil­hjálmi Birg­is­syni, og auð­vitað á end­anum að styðja við áfram­hald á leyni­legri inn­leið­ingu rík­is­stjórn­ar­innar í félagi við ASÍ á Salek-verk­efn­inu.

„Við erum ekki að fara að slá af okkar grunn­prinsipp­um“

Eitt af því sem gerir ást­fóstur Alþýðu­sam­bands­ins við Salek-hug­mynda­fræð­ina enn und­ar­legra en ella er að sam­tök atvinnu­rek­enda hafa æ minni áhuga á slíku sam­starfi. Í tíð Gylfa Arn­björns­sonar var mikil heið­ríkja í sam­skiptum atvinnu­rek­enda við hreyf­ing­una, en atvinnu­rek­endur voru auð­vitað hrifnir af bar­áttul­atri verka­lýðs­for­ystu og hug­mynda­fræði um að stétta­bar­átta borg­aði sig ekki. Eftir að Hall­dór Benja­mín Þor­bergs­son tók við sem fram­kvæmda­stjóri SA árið 2017 hefur þar hins vegar verið inn­leidd mikil óbil­girn­is- og harð­línu­stefna þar sem öll gömul heið­urs­manna­sam­komu­lög eru virt að vettugi, og hvert tæki­færið er nýtt til að láta reyna á rétt­indi sem áður var sátt um. Dæmi um þetta eru próf­mál frá síð­ustu miss­erum þar sem Icelanda­ir, með dyggum stuðn­ingi og ráð­gjöf SA, hefur ítrekað riðið á vaðið í að grafa undan áður tryggum grund­vall­ar­rétt­ind­um. Þannig tók Icelandair upp á því að segja flug­freyjum upp störfum í miðri kjara­deilu sum­arið 2020, sem gekk í aug­ljóst ber­högg við ákvæði laga nr. 80/1938 um stétt­ar­fé­lög og vinnu­deil­ur. Til­gangur þess­arar aðgerð­ar, sem SA studdi opin­ber­lega, var aug­ljós­lega ekki bara sá að kné­setja flug­freyjur heldur að opna á nýja laga­fram­kvæmd í kjara­deilum sem tæki gildi yfir allan vinnu­mark­að­inn. Þar er auð­vitað í bak­grunn­inum sár gremja SA yfir árangusríkum verk­falls­að­gerðum Efl­ing­ar­fé­laga, nokkuð sem gengur gegn öllum þeim hug­myndum um stétta­sam­vinnu og afnám verk­falls­að­gerða sem höfðu ráðið ára­tugum saman og atvinnu­rek­endur höfðu skilj­an­lega bundið miklar vonir við.

Mið­stjórn Alþýðu­sam­bands­ins hafði fjallað um upp­sögn flug­freyj­anna og sam­þykkt ákvörðun um að sækja málið fyrir Félags­dómi af fullum þunga. Í við­tali í byrjun sept­em­ber 2020 sagði for­seti ASÍ að í þessu máli skipti það „öllu máli að verka­lýðs­hreyf­­ingin standi í lapp­­irnar og segi nei“ og full­yrti: „Við erum ekki að fara að slá af okkar grunn­prinsipp­um“ þrátt fyrir vís­anir Icelandair í ein­hvers­konar neyð­ar­á­stand í rekstri fyr­ir­tæk­is­ins vegna kór­óna­veiru­krepp­unn­ar. Þessi afstaða for­set­ans var hins var orðin allt önnur aðeins tveimur vikum síð­ar. Í stað þess að fylgja máls­sókn­inni eft­ir, og fá stað­fest­ingu á því að upp­sagn­irnar væri ólög­leg­ar, ákvað ASÍ skyndi­lega í sam­ráði við Magnús Norð­dahl lög­fræð­ing sam­bands­ins að ganga til við­ræðna við SA og Icelandair um að fara allt aðra leið. Þar var svo sann­ar­lega „slegið af grunn­prinsipp­um“. Var þessi stefnu­breyt­ing gerð í kjöl­far þess að Bogi Nils Boga­son for­stjóri Icelandair hringdi í Drífu Snæ­dal. Bogi Nils fékk sínu fram­gengt hratt og örugg­lega og skil­aði það sér í sam­eig­in­legri yfir­lýs­ingu SA, ASÍ, Flug­freyju­fé­lags­ins og Icelandair sem birt var 17. sept­em­ber 2020. Ég, sem á þessum tíma var 2. vara­for­seti ASÍ, fékk vit­neskju um smíði þess­arar yfir­lýs­ingar kvöldið áður en hún var svo borin undir mið­stjórn ASÍ. Var þess þannig gætt að upp­lýs­ingum um þessa stefnu­breyt­ingu væri haldið frá mér fram á síð­ustu stundu, á meðan for­seti ASÍ gaf for­mönnum ann­arra stétt­ar­fé­laga tæki­færi til að glöggva sig á mál­inu með því að senda þeim gögn og halda þeim upp­lýst­um.

Með yfir­lýs­ingu sinni leysti ASÍ Icelandair og SA alfarið undan hótun um máls­sókn fyrir Félags­dómi. Í stað­inn lýstu Icelandair og SA því yfir að þau „við­brögð“ að segja upp flug­freyjum í miðri kjara­deilu væru „hörmuð“ þar sem þau væru „ekki í sam­ræmi við þær góðu sam­skipta­reglur sem aðilar vinnu­mark­að­ar­ins vilja við­hafa“. Með þess­ari yfir­lýs­ingu leyfði Alþýðu­sam­bandið brot­legu íslensku fyr­ir­tæki í banda­lagi við lands­sam­tök atvinnu­rek­enda að upp­nefna mik­il­væg­ustu laga­legu rétt­ar­vernd vinn­andi fólks í land­inu, lög sem sam­þykkt voru af Alþingi, „sam­skipta­regl­ur“. Auk þess fengu hinir brot­legu að ganga frá mál­inu full­kom­lega afleið­inga­laust. Reyndar er það ekki rétt að segja að málið hafi verið afleið­inga­laust, því Icelandair stóð á þessum tíma í mjög umtöl­uðu hluta­fjár­út­boði. Til­gangur fyr­ir­tæk­is­ins með að sækj­ast eftir þess­ari yfir­lýs­ingu var aug­ljós­lega sá að ryðja braut fyrir hiks­ta­lausa þátt­töku líf­eyr­is­sjóða í því útboði, sem einmitt varð raun­in. Þannig má segja að Alþýðu­sam­bandið hafi tryggt afleið­ingar fyrir hinn brot­lega í mál­inu - en þó ekki refs­ingu heldur umbun. Alþýðu­sam­bandið leysti ekki aðeins ger­endur undan öllum afleið­ingum af einu gróf­asta ásetn­ings­broti gegn íslenskum vinnu­rétti sem sést hefur á Íslandi ára­tugum saman heldur opn­aði sam­bandið dyrnar fyrir það að fyr­ir­tækið fengi sér­staka umbun með ríku­legum fjár­fest­ingum úr eft­ir­launa­sjóðum launa­fólks. Efl­ing hélt uppi gagn­rýnum spurn­ingum um þessa ákvörðun en við þeim feng­ust aldrei nein mál­efna­leg svör. Úr varð að stjórn Efl­ingar sam­þykki gagn­rýni og birti á vef félags­ins. Við það sat.

Unnið með rík­is­stjórn­inni að fryst­ingu launa­hækk­ana

Ég hef nú rakið nokkur dæmi um þau vinnu­brögð og hug­mynda­fræði­legu afstöðu sem Drífa Snæ­dal stóð vörð um á vett­vangi Alþýðu­sam­bands­ins, í krafti emb­ættis síns sem for­seti sam­bands­ins. Nefna mætti mörg önnur dæmi en ég læt eitt til við­bótar nægja, en það eru þau vinnu­brögð sem áttu sér stað af hálfu Alþýðu­sam­bands­ins í Covid19-krepp­unni. Í Covid19-krepp­unni sáu atvinnu­rek­endur sér leik á borði – eins og ávallt – til að skara eld að eigin köku á kostnað verka­fólks. Í hinu ógn­væn­lega ástandi sem skap­að­ist í öllu þjóð­fé­lag­inu vegna far­ald­urs­ins kom upp tals­vert óða­got og upp­nám, sér­stak­lega vegna hruns í ferða­þjón­ust­unni. Litu atvinnu­rek­endur á þetta sem tæki­færi til að reyna að koma sér hjá því að standa við launa­hækk­anir Lífs­kjara­samn­ings­ins. Áhlaupið sem gert var haustið 2020 af hálfu Sam­taka atvinnu­lífs­ins að efndum Lífs­kjara­samn­ings­ins var stór­kost­legt. Á und­an­gengnum mán­uðum höfðu einnig verið tals­verð skoð­ana­skipti og átök innan verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar um það hvort og þá hvernig ætti að bregð­ast við Covid19-krepp­unni, með hlið­sjón af kjara­samn­ing­um. Afstaða mín og Efl­ingar í því máli var frá byrjun skýr: Það kom ekki til greina að gefa eftir svo mikið sem brot af þeim launa­hækk­unum sem um samd­ist í Lífs­kjara­samn­ingum og kost­uðu meðal ann­ars langar og strangar samn­inga­við­ræður og verk­falls­að­gerð­ir. 

Þá átt­uðu glöggir sig fljót­lega á því að aðgerðir stjórn­valda í kór­óna­veiru­krepp­unni myndu skila sér ríku­lega til bæði auð­vald­stétt­ar­innar og eigna­mik­illar milli­stétt­ar, líkt og til dæmis Þórður Snær Júl­í­us­son fjall­aði um í ítar­legum úttektum á vef Kjarn­ans og í fyr­ir­lestri fyrir trún­að­ar­ráð Efl­ingar í des­em­ber 2020. Aðgerðir Seðla­bank­ans sem leiddu til auk­innar útlána­getu bank­anna sem og ítrek­aðar vaxta­lækk­anir leiddu til fast­eigna­bólu og aukn­ingar á bæði ráð­stöf­un­ar­tekjum og eig­in­fjár­stöðu þeirra sem eiga verð­miklar fast­eign­ir. Örlátir rík­is­styrkir voru greiddir til fyr­ir­tækja, jafn­vel þeirra sem nýlega höfðu greitt út feikna­legar arð­greiðslur til eig­enda. Á sama tíma neydd­ust margir Efl­ing­ar­fé­lag­ar, sér­stak­lega sá stóri hópur sem starfar í umönn­un­ar­kerf­un­um, til að taka á sig stór­aukið vinnu­á­lag, smit­hættu og erf­ið­leika í vinnu sinni, svo ekki sé minnst á þann stóra hóp verka­fólks sem þurfti að kom­ast af á smán­ar­lega lágum atvinnu­leys­is­bót­um. Erfitt var að sjá hvaða rök væru fyrir því að Efl­ing­ar­fé­lagar og annað verka- og lág­launa­fólk tækju á sig kjara­skerð­ingar vegna kór­óna­veiru­far­ald­urs­ins á meðan hóp­arnir fyrir ofan þá í lífskjara­stig­anum höfðu aldrei haft það betra.

Seint í mars 2020 var hald­inn fundur í svo­kall­aðri samn­inga­nefnd ASÍ þar sem Drífa lýsti fyr­ir­liggj­andi áætlun um „fryst­ingu“ á launa­hækk­unum Lífs­kjara­samn­ings­ins sökum kór­óna­veiru-krepp­unn­ar. Fram kom að sér­fræð­ingar Alþýðu­sam­bands­ins hefðu tekið þátt í vinnu við að teikna upp þessa áætlun með full­trúum opin­beru stétt­ar­fé­lag­anna (BHM og BSR­B), rík­is­stjórn­inni og Sam­tökum atvinnu­lífs­ins. Vinna við til­lögur um „fryst­ingu“ þeirra launa­hækk­ana sem Efl­ing­ar­fé­lagar fengu í gegn vorið 2019 með verk­falls­að­gerðum hafði þannig verið sett af stað af hálfu ASÍ og rædd við aðra aðila vinnu­mark­að­ar­ins án nokk­urs sam­ráðs við Efl­ingu. Ein­örð and­staða mín, Ragn­ars Þórs og Vil­hjálms Birg­is­sonar varð til þess að þessar hug­myndir um „fryst­ingu“ með stuðn­ingi ASÍ urðu aldrei að veru­leika. Ágangur Sam­taka atvinnu­lífs­ins hætti þó ekki og ágerð­ist mjög haustið 2020 þegar kom að end­ur­skoðun Lífs­kjara­samninganna. Þá sýndi stjórn Efl­ingar algjöra ein­ingu og sam­stöðu, kom saman með stuttum fyr­ir­vara þann 25. sept­em­ber 2020 og lýsti skýrri afstöðu sinni: að hafna öllum hug­myndum um fryst­ingu eða aðrar kjara­skerð­ing­ar. Að end­ingu fór það svo að hug­myndir ASÍ unnar í sam­vinnu við valda­stétt­ina um fryst­ingu urðu undir og allar hækk­anir Lífs­kjara­samn­ings­ins hafa haldið sér ósnert­ar, ekki bara hækk­anir um fyr­ir­framá­kveðnar krónu­tölur heldur einnig hækkun sam­kvæmt svoköll­uðum hag­vaxt­ar­auka sem kom til fram­kvæmdar þann 1. maí 2022. Það hefur verið áhuga­vert að fylgj­ast með ummælum for­seta ASÍ um þess atburði nú næstum tveimur árum síð­ar, þar sem hún hefur talað um að „standa í lapp­irnar“. Drífa ætl­aði sér ekki að standa í lapp­irnar og það hefði ekki verið gert nema vegna ítrek­aðra háværra mót­mæla ann­arra, ekki síst Efl­ing­ar­fé­laga, innan Alþýðu­sam­bands­ins gegn hug­myndum henn­ar.

Íhald og sér­fræð­ingar gegn umbreyt­inga­öflum

Hér hefur verið farið yfir nokkur af þeim stóru málum sem tek­ist var á um í sam­starfi Efl­ingar við Alþýðu­sam­band Íslands á síð­ustu fjórum árum. Eins og fram kemur þá sner­ist þessi ágrein­ingur ekki aðeins um afstöðu til mál­efna – því auð­vitað er skoð­ana­munur eðli­legur – heldur líka um vinnu­brögð, heið­ar­leika og gagn­sæi. Alþýðu­sam­bandið hefur fallið á of mörgum prófum um öll þessi atriði. Sú upp­lifun af Alþýðu­sam­band­inu sem hér hefur verið lýst er engan veg­inn bundin við mig eða aðra full­trúa Efl­ing­ar. Aðrir eru á sama máli og hafa tjáð sig opin­ber­lega í þá veru, sér í lagi Vil­hjálmur Birg­is­son og Ragnar Þór Ing­ólfs­son. Vorið 2020 sögðu þeir báðir af sér úr emb­ættum á vett­vangi ASÍ, Vil­hjálmur sem vara­for­seti og Ragnar Þór sem mið­stjórn­ar­mað­ur, vegna ósættis um vinnu­brögð varð­andi „fryst­ingu“ hækk­ana Lífs­kjara­samn­ings­ins sem rædd var hér að fram­an. Í mars 2022 skrif­aði Vil­hjálmur pistil þar sem hann gerði upp við tíma sinn sem vara­for­seti, og rakti þar atburði tengt því máli og fleira. Ragnar Þór skrif­aði um svipað leyti hrein­skiptna grein um „skugga­hliðar verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar“ þar sem hann ræddi m.a. um hóp­inn kringum Hall­dóru Sveins­dótt­ur, sem ræktar þá útskúf­un­ar­menn­ingu fjarri sviðs­ljós­inu sem und­an­tekn­ing­ar­laust er beitt gegn aðkomu­fólki í hreyf­ing­unni. Í fram­halds­-­grein skrif­aði Ragnar Þór um „hat­ramma valda­bar­áttu“ sem kraumar undir niðri, valda­bar­áttu „sem á rætur sínar að rekja til Salek hóps­ins“ eins og Ragnar Þór orð­aði það. Lýs­ingar Ragn­ars og Vil­hjálms eru sann­leik­anum sam­kvæm­ar.

Breytingar í for­ystu verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar og ein­stakra félaga á árunum 2017-2018 leiddu ekki til nýrrar sóknar undir merkjum breyttrar hug­mynda­fræði hjá Alþýðu­sam­band­inu. Þvert á móti hefur ASÍ verið nán­ast óstarf­hæft vegna síbreikk­andi klofn­ings, þar sem for­seti ASÍ stóð öðru megin ásamt sér­fræð­inga­liði Gylfa Arn­björns­sonar og nokkrum íhalds­sömum en sauð­tryggum for­mönnum smærri stétt­ar­fé­laga og hinu megin umbreyt­inga­öfl­in: for­ysta Efl­ingar og VR og Vil­hjálmur Birg­is­son for­maður VLFA, auk þeirra Aðal­steins Árna Bald­urs­sonar for­manns Fram­sýnar á Húsa­vík og Harðar Guð­brands­sonar for­manns Verka­lýðs­fé­lags Grinda­vík­ur. Upp­haf­leg and­staða okkar við hina stöðn­uðu og óvin­sælu verka­lýðs­hreyf­ingu undir stjórn Gylfa Arn­björns­sonar varð að stríði við for­hert Alþýðu­sam­band undir stjórn Drífu Snæ­dal. Ástæðan er ein­föld og er sú sama og lýst var í byrjun greina­flokks­ins: Sam­bandið kaus að laga sig ekki að stærstu breyt­ingum sem hafa átt sér stað í íslenskri verka­lýðs­hreyf­ingu ára­tugum saman heldur standa gegn þeim. Valda­klíka, sem átti að þekkja sinn vitj­un­ar­tíma og við­ur­kenna minni­hluta­stöðu sína, sat sem fast­ast. Hug­mynda­fræði um stétta­sam­vinnu sem búið var að hafna fann sér nýtt heiti og lifði áfram sníkju­lífi í starfi mennt­aðra sér­fræð­inga inni á skrif­stofum sam­bands­ins. Gömul vinnu­brögð sem kasta þurfti fyrir róða með nýju fólki stóðu óbreytt. 

Lýð­ræð­is­bylt­ingin sem lét á sér standa

Í bók sinni um sögu Alþýðu­sam­bands­ins sem út kom árið 2013 skrif­aði Sum­ar­liði R. Ísleifs­son sagn­fræð­ingur um hinar mis­heppn­uðu til­raunir til hall­ar­bylt­inga í Dags­brún á tíunda ára­tug­unum sem ég minnt­ist á í síð­ustu grein. Sum­ar­liði skrif­aði um tíma­bilið eftir það: „Al­mennt má segja að frá 1995 hafi lítið farið fyrir and­ófi innan verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar, að minnsta kosti fram að „hruni“ 2008.“ Það er rétt hjá Sum­ar­liða að Hrunið mark­aði þátta­skil, sem eins og ég nefndi í síð­ustu grein hafði djúp áhrif á mig, Ragnar Þór og Vil­hjálm – en tals­vert minni, ef nokk­ur, á Alþýðu­sam­band Íslands. Sum­ar­liði nefnir þá til sög­unnar kosn­ing­una í VR árið 2009 þegar Krist­inn Örn Jóhann­es­son var kjör­inn for­mað­ur, en bætir við: „Ann­ars hafa ekki verið miklar umræður um það hvernig auka mætti lýð­ræði innan verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar, sam­an­borið við þá umræðu sem hefur verið í sam­fé­lag­inu almennt eftir „hrun“. Það verk­efni bíður fram­tíð­ar­inn­ar.“ Bók Sum­ar­liða kom út eins og áður segir árið 2013. Nú níu árum síðar er ljóst að sú fram­tíð sem hann nefnir er runnin upp. Verk­efnið um lýð­ræð­i­svæð­ingu Alþýðu­sam­bands­ins og aðild­ar­fé­laga þess er haf­ið. Þetta gerð­ist ef til vill fyrr og óvæntar en Sum­ar­liði bjóst við árið 2013 en á móti má segja að það hafi gert hægar og treg­legar en margur hefði haldið árið 2018. Eins og hér hefur verið rakið þá hefur grimm and­staða Alþýðu­sam­bands­ins undir for­sæti Drífu Snæ­dal verið afger­andi þáttur í að tefja fram­gang þess verk­efn­is.

Ítalski bylt­ing­ar­mað­ur­inn Ant­onio Gramsci skrif­aði fræga til­vitn­un, sem má lesa í byrjun síð­ustu greinar, um það ástand þegar hið gamla er dautt en hinu nýja er meinað að fæð­ast. Þá fram­kall­ast hin marg­vís­leg­ustu sjúk­legu ein­kenni. Þeir ýmsu sjúk­leikar og raunar tryll­ingur sem fylgt hefur til­raunum mínum og Efl­ing­ar­fé­laga til að krefj­ast umbóta innan félags­ins okkar hafa vart fram hjá nokkru manns­barni á síð­ustu árum. Minna hefur farið fyrir umræðum um þessa bar­áttu milli hins gamla og nýja innan ASÍ. Það litla sem fram hefur komið frá fyrrum for­seta ASÍ hefur gengið út á að setja allan skoð­ana- og áherslumun í sem per­sónu­leg­astan og lág­kúru­leg­astan bún­ing. Ég deili ekki áhuga fyrrum for­set­ans á því að fella dóma um per­sónu­leika eða sam­skipta­hætti ann­arra ein­stak­linga í verka­lýðs­hreyf­ing­unni, en ég tel það hins vegar rétt­mætt að gagn­rýni á áherslur og vinnu­brögð komi fram opin­ber­lega þegar allar leiðir til að sætta ágrein­ing og miðla málum innan stofn­ana hreyf­ing­ar­innar hafa brugð­ist. Ég tel að félagsfólk í Efl­ingu og öðrum aðild­ar­fé­lögum Alþýðu­sam­bands­ins eigi rétt á því að fá sann­verð­uga mynd af atburð­um. Þessi og síð­asta grein eru hugs­aðar til þess. Í næstu greinum verður skyggnst dýpra, leit­ast við að greina sjúk­dóm­inn nánar og sjónum beint til fram­tíð­ar.

Höf­undur er for­maður Efl­ing­ar.