Þann 10. mars birt­ist grein í Frétta­blað­inu með fyr­ir­sögn­inni „Stærð hvals­heil­ans markast af hita­myndun en ekki greind“. Þarna er verið að vitna í Karl Ægir Karls­son, sem er pró­fessor við tækni- og verk­fræði­deild Háskól­ans í Reykja­vík.

Ef satt reynist, þá eru hér á ferð­inni stór­brotin tíð­indi, sem marka þátta­skil í skiln­ingi nátt­úru­fræða hvers konar á hlut­verki heil­ans, einkum í svoköll­uðum æðri spen­dýrum, sem hvalir eru svo sann­ar­lega.

Þessi merka upp­götvun ætti þannig að vera á for­síðum allra virtra vís­inda­legra tíma­rita, sem láta sig rann­sóknir á spen­dýrum varða.

Reyndar verður að segj­ast eins og er, að það er mjög furðu­leg hug­mynd að ein­hver sér­fræð­ingur – pró­fessor eður ei – haldi að sú skoðun sé ráð­andi, að stærð heila hvala mark­ist af „greind“ þeirra.

Stærð heila sem hlut­fall af lík­ams­þyngd getur verið vís­bend­ing um greind. T.a.m eru krákur og sumir mávar af alger­lega sam­bæri­legri stærð aug­ljós­lega ekki jafn góðum gáfum gædd­ir. Krákur geta borið kennsl á sig í spegli. Þær hafa sjálfs­með­vit­und.

En það eru engin dæmi þess að fræða­sam­fé­lagið ætli að greind ákvarði stærð heila. Hvað þá að varma­fram­leiðsla heil­ans ákvarði öðru fremur stærð heila hvala og þ.a.l. nauð­syn­legan skort á greind hval­anna.

Vit­an­lega mun svona bull aldrei verða birt í sóma­kærum vís­inda­tíma­rit­um.

Við frek­ari lestur kemur í ljós að pró­fessor Karl Ægir er þarna undir hand­leiðslu Ástr­a­l­ans Paul Man­ger, en þeir voru víst sam­nem­endur við hinn virta háskóla UCLA, þar sem félag­arnir rann­sök­uðu svefn.

Nema hvað. Margir hvalir eru gæddir þeirri furðu­legu gáfu að geta sofið með öðru heila­hvelinu í senn. Eða öllu held­ur; vakað með einu heila­hveli meðan hitt hvílist í svefni. Nátt­úru­lega til að hval­ur­inn drukkni ekki. Svefn hvala fer þannig fram með vakta­skipt­um. Vissu­lega er þetta stór­kost­lega maka­laust fyr­ir­komu­lag og þarfn­ast frek­ari rann­sókna.

Árið 2007 ósk­uðu félag­arnir eftir leyfi til að rann­saka hvals­heila og fimm árum seinna, eða árið 2012, hófst fram­kvæmd þeirra og fjöl­margra ann­arra vís­inda­manna, sem tengj­ast Witwa­ters­rand-há­skól­anum í S-Afr­íku.

Það er aug­ljóst að svo umfangs­mikið rann­sókn­ar­verk­efni kostar marga tugi millj­óna, þó ekki sé nema bara horft til þess að vís­inda­menn­irnir byrj­uðu á því að rann­saka heila flóð­hesta, fíla og ann­arra fjar­skyldra ætt­ingja hval­anna. Þeir voru greini­lega kapp­samir um ætt­fræði teg­und­anna, félag­arn­ir.

Lík­ast til hefur nið­ur­staða rann­sókn­ar­innar verið sú – ef að líkum lætur – að við­líka vakta­skipti í heila­hvelum um svefn tíðkast ekki hjá fíl­um, flóð­hestum eða öðrum fjar­skyldum land­dýrum hval­anna. Enda lifa þau ekki í sjó.

En nú æsast leikar heldur bet­ur! Karl Ægir pró­fessor og félagar fóru síðan með sjálfu hrefnu­veiði­skip­inu Hrafn­reyði KÓ (en hrafn­reyður er annað nafn yfir hrefnu) til að ná í „ferska heila“ hvala. Og nú vitna ég í sjálfan pró­fess­or­inn Karl Ægi, sem segir kannski dálítið hof­móð­ug­ur: „Til að varð­veita heil­ana með þeim nákvæma hætti sem við gerð­um, þá þurftum við að ná þeim rétt eftir að dýrin voru felld“.

Það er aldeil­is! Þetta hefur vafa­lítið verið eitt­hvað verk­fræði­und­ur. Að skjóta hrefnu, skutla henni um borð og skera úr henni „ferskan“ heila? Ekki hef ég minnstu hug­mynd um hvernig hægt er að gera þetta. Náðu kolleg­arnir hans einnig í „ferska heila“ úr fílum og fjar­skyldu slekti hval­anna hér í denn? Þetta minnir eig­in­lega dálítið á Dr. Franken­stein. En nú ég er að tapa þræð­in­um.

Eftir þennan ágæta túr með Hrafn­reyði KÓ voru „fersku heil­arn­ir“ síðan sendir til Jóhann­es­ar­borgar og Rio de Jan­eiro til rann­sókn­ar. Lík­ast til hafa þeir ekki verið jafn „ferskir“ við kom­una þangað miðað við það hvernig póst­þjón­ust­unni fer hrak­andi nú til dags.

Engu að síður ku vís­inda­menn­irnir hafa kom­ist að því, að það er ákveðið prótín og ýmis efna­ferli í þessum fersku hvala­heil­um, sem gera hvölum kleift að láta stóran hluta heil­ans fram­leiða varma­orku.

Þetta eru stór­tíð­indi! Að ákveðin prótín og efna­ferli geri hvölum kleift að fram­leiða varma­orku með heil­an­um?

Hverju skyldi það sæta? Jú, að sögn Karls vegna þess að prótín þessi er í miklu meira magni í „ferskum hvala­heil­u­m“, heldur en í fjar­skyldum ætt­ingjum eins og t.d. fíl­um. Jafn­framt er því haldið fram að þessi býtti þýði að varma­fram­leiðsla ráði heila­stærð hvala.

Þetta er allt svo stór­kost­lega fárán­legt!

Ég þekki ekki nokk­urt dæmi þess að líf­verur láti heila sinn gera eitt eða ann­að, enda er þessu vit­an­lega öfugt far­ið. Ég þyk­ist vita að mörg mann­veran væri sælli, gæti hún skipað heila sínum fyrir verk­um. Því miður er stað­reyndin sú að heilar stýra líf­ver­um.

Þrátt fyrir þessa aug­ljósu stað­reynd er nið­ur­staða þeirra félag­anna samt sem áður sú, að þetta und­ur­sam­lega prótín og sam­skipti þess við önnur efni í heil­anum geri að verkum að„ ...þetta ferli er ósam­rým­an­legt æðra vits­muna­starf­i“, og jafn­framt að fyrir vikið geti hvalir ekki verið jafn „greind­ir“ og sögur herma.

Helstu hlið­stæðu pró­fess­ors Karls Ægis í þessum efnum segir hann vera að finna hjá bjarn­dýrum sem leggj­ast í híði. Skyldu Karl Ægir og kollegar hans hafa náð í og greint „ferskan heila“ bjarn­dýra í híði?

Þetta er með slíkum endemum og sýnir svo stór­brot­inn van­skiln­ing á ein­föld­ustu líf­fræði og vís­inda­legri aðferð að mann rekur í rogastans! Að heili geti verið orku­ver?

Allt er þetta vita­skuld furðu­legur þvætt­ing­ur. Heili manna slokar í sig mestan hluta þeirrar orku sem menn næra sig á. Vit­an­lega á það einnig við um heila ann­arra dýra, eins og dæmin sanna. Engin dæmi eru um að heilar líf­vera fram­leiði varma­orku.

Það að ætla sér að sanna með „vís­inda­leg­um“ hætti, að heilar líf­vera „fram­leiði orku“, þarfn­ast meira en þess að vera pró­fessor við tækni- og verk­fræði­deild HR. Það að vera tengdur Paul Man­ger og UCLA og Witwa­ters­rand dugar heldur ekki til.

Víst er að allir þessi stór­kost­lega mennt­uðu menn lögðu af stað með ein­hverja rann­sókn­ar­til­gátu. Ég geri ráð fyrir því að mennta- og rann­sókn­ar­stofn­anir – sem stæra sig af því að leita þekk­ingar – kynni sér hvað það er í við­kom­andi rann­sókn, sem rétt­lætir risa­vaxna styrki. Það ætti að vera sjálf­gef­ið, enda reiða slíkar stofn­anir sig á utan­að­kom­andi fram­lög skatt­greið­enda. Mér er alger­lega fyr­ir­munað að skilja hvernig styrkja beri svona vit­leysu.

Ég fæ ekki betur séð en að þessir „vís­inda­menn“  telji sig hafa „sann­að“ miklu meiri furð­ur, heldur en þær sem maður getur séð í nátt­úr­unni á hverjum ein­asta degi. Og þar er af nógu að taka.

Eitt furðu­verk þeirra er sú frámuna­lega bylt­ing­ar­kennda og heimsku­lega hug­mynd að heilar hvala fram­leiði varma­orku. Hin ályktun félag­anna er eig­in­lega öllu verri. Sú er eins og út úr ein­hverri öfug­snú­inni vís­inda­skáld­sögu; nefni­lega að vegna þess að hvalir eru búnir að þróa með sér þá getu að heili þeirra hiti upp skrokk­inn eins og kyndi­klefi, þá geti hvalir ekki sér­stak­lega greind­ir!

Hvaðan kom greind­ar­vísi­tala hvala inn í þessa meintu jöfnu? Varma­fram­leiðsla heil­ans og greind hvala? Fengu þessir gaurar tug­millj­óna styrki til að velta fyrir sér þessu „sam­heng­i“?

Auk alls þessa kvartar Karl Ægir Karls­son pró­fessor við Háskól­ann í Reykja­vík undan því að áfram­hald frek­ari rann­sókna á þessu sviði strandi um þessar mundir á því að fá leyfi til að krækja í „ferska heila“ hvala eins til að mynda lang­reyða. Sem eru mikið stór og merki­leg spen­dýr og langtum stærri en við menn­irn­ir.

Slík „rann­sókn“, sem felur í sér að sækja „ferskan heila“ úr lang­reyði, getur í besta falli talist við­bjóðs­leg. Mögu­lega getur Karl teiknað upp ein­hver verk-og tækni­fræði­leg tól og tæki til að slík sýna­taka úr lang­reyði fari fram með sóma­sam­legum hætti. Hann gæti jafn­vel sótt um styrki til þess arna!

Auk þessa vælir pró­fess­or­inn undan því að dýra­vernd­un­ar­sinnar geri athuga­semdir við þessar furðu­legu hug­myndir hans.

Tak­ist Karli Ægi Karls­syni, pró­fessor við tækni- og verk­fræði­deild Háskóla Reykja­vík­ur, hins vegar að sanna eitt ein­asta dæmi um það að heilar fram­leiði orku, þá er víst að þeir félag­arnir muni á end­anum hljóta Nóbels­verð­laun – ekki í verk­fræði – heldur mögu­lega í eðl­is­fræði. Því­líkt bull.

Það er sár­ara en tárum taki að hugsa til þess að háskólar og rík­is­styrktar stofn­anir séu að borga stórfé fyrir „rann­sókn­ir“ pró­fess­ora í þessa veru.

Þessu fólki er vor­kunn.

Höf­undur er þýð­andi.