Í umfjöllun rík­is­stjórn­ar­liða und­an­farið telja þau sig standa vel að menn­ing­ar­mál­um. Lilja Alfreðs­dóttir nefndi t.d. aukna fjár­veit­ingu til höf­uð­safn­anna þriggja í ráð­herra­tíð sinni. En hver er staðan hjá íslenskri þjóð­menn­ingu, sér­stak­lega forn­leif­um?

Mikið líf hefur verið í forn­leifa­rann­sóknum á síð­ustu ára­tug­um. Má þar tína til tvö þekkt dæmi: rann­sóknir á Hof­stöðum í Mývatns­sveit og Skriðuklaustri á Aust­ur­landi. Við vitum meira um trú­ar­líf og sam­fé­lag til forna þökk sé þessum rann­sókn­um. Þær hafa einnig laðað að ferða­fólk og veitt mik­il­vægt fjár­magn til brot­hætt­ari byggða. Fjár­magn í forn­leifa­rann­sóknir er því í senn fjár­magn til byggða­mála og vís­inda­starfa. Und­an­farin ár hafa horfur hins vegar orðið dekkri. Ástæð­an? Slæm staða Forn­minja­sjóðs – eins helsta sam­keppn­is­sjóðs á sviði forn­leifa­rann­sókna á Íslandi.

Fjár­veit­inga til sjóðs­ins hafa nær staðið í stað und­an­farin ár. Á sein­asta ári fékk sjóð­ur­inn aðeins 44 millj­ónir (auk tíma­bund­innar auka­fjár­veit­ingu upp á 30 millj­ón­ir: sam­tals um 70 millj­ón­ir). Sam­bæri­legur sjóður er til dæmis Safna­sjóður sem er um 200 millj­ón­ir. Forn­leifa­rann­sóknir eru þó gjarnan flóknar og tíma­frek­ar. Margir sér­fræð­ingar koma að verk­efnum og ferða- og gisti­kostn­aður getur orðið mik­ill, einnig kostn­aður við ýmis tæki. Því er algengt að slíkar rann­sóknar útheimti tölu­vert fé.

Ef fram heldur sem horfir mun fjár­skortur í sjóðnum hafa alvar­legar afleið­ingar fyrir forn­leifa­fræði hér­lend­is. Hætta er á fólk hverfi til ann­ara starfa eða eigi erfitt með að halda fullu starfi - þurfi jafn­vel að gefa vinnu sína í auknum mæli. Af því myndi leiða þekk­ing­ar­tap innan fags­ins. Upp­bygg­ingu sem átt hefur sér stað í fag­inu væri stefnt í voða og þar með forn­leifa­fræði á land­inu öllu. Forn­leifa­rann­sóknir eru mik­il­vægar því þær eru jafnan grunnur alls safna­starfs á land­inu: Hvar væri Þjóð­minja­safn Íslands t.d. án forn­leifa­rann­sókna?

Staða forn­leifa­rann­sókna á Íslandi er því ekki góð. Við vinnslu fjár­laga­frum­varps, sem nú stendur yfir, væri ánægju­legt að sjá að sá metn­aður sem rík­is­liðar tala um að þau sýni gagn­vart íslenskri menn­ingu næði einnig ná til þjóð­minja og forn­leifa­rann­sókna. Án forn­leifa­fræð­inga og sér­fræði­þekk­ingar þeirra er íslensk menn­ing illa stödd.

Höf­undur er for­maður Félags forn­leifa­fræð­inga.