Síð­ustu daga hafa fréttir um kjara­mál og kjara­samn­inga verið áber­andi í fjöl­miðl­um. Fréttin er yfir­leitt sú sama – for­sendur kjara­samn­inga á almennum vinnu­mark­aði eru brostnar vegna þess að starfs­menn ríkis og sveit­ar­fé­laga fengu hækk­anir sem eru langt umfram það sem ASÍ og SA sömdu um sín á milli. Í fram­haldi hafa for­menn ýmissa stétt­ar­fé­laga, svo sem Efl­ingar og VR, auk for­seta ASÍ og fram­kvæmda­stjóra SA stigið ábúða­fullir fram og lýst því yfir að for­svars­menn stétt­ar­fé­laga opin­berra starfs­manna, meðal ann­ars innan Kenn­ara­sam­bands Íslands, hafi gert óábyrga samn­inga og með því stefnt efna­hags­legum stöð­ug­leika í upp­nám. Nið­ur­staða gerð­ar­dóms hafi síðan virkað sem olía á eld­inn.

Ég ætla að leyfa mér að full­yrða að þetta er rugl. Eða í besta falli útúr­snún­ing­ur.

Síð­ustu ára­tugi hefur skap­ast sú hefð að samn­ingar stétt­ar­fé­laga innan Alþýðu­sam­bands­ins við Sam­tök atvinnu­lífs­ins hafa orðið fyr­ir­mynd allra ann­arra kjara­samn­inga. Þar er yfir­leitt samið um „hóf­legar almennar hækk­an­ir“ sem oft eru á bil­inu 1,5 til 3,5%. Í samn­ing­unum er nán­ast kveðið á um að það verði að vera nið­ur­staða samn­inga ann­arra stétt­ar­fé­laga. Þeir sem skrifa undir þessa samn­inga vita að á almennum vinnu­mark­aði getur meiri­hluti starfs­manna sótt sér per­sónu­legar launa­hækk­anir til við­bót­ar. Það á þó síst við þá sem eru á lægstu laun­un­um, og því er yfir­leitt samið um að þeir fái meiri hækk­anir en aðr­ir. Það tryggir að meiri­hluti almennra starfs­manna er að fá hækk­anir sem eru umfram þær „hóf­legu hækk­an­ir“ sem nán­ast eru dæmdar á aðrar stétt­ir. Þetta býr til mis­ræmi sem auð­velt er að sýna fram á með til­búnu dæmi um tíu ára launa­þróun tveggja starfs­manna.

Opin­ber starfs­maður var árið 2005 með 300.000 krónur í mán­að­ar­laun. Hann hefur að með­al­tali fengið 3,5% samn­ings­bundna hækkun á ári síð­ustu tíu árin.

2005 - 300.000
2006 - 310.500
2007 - 321.368
2008 - 332.615
2009 - 344.257
2010 - 356.306
2011 - 368.777
2012 - 381.684
2013 - 395.043
2014 - 408.869
2015 - 423.180

 

Félags­maður VR var með sömu laun árið 2005. Hann hefur fengið sömu samn­ings­bundnu hækk­un­ina en til við­bótar að með­al­tali 1,5% til við­bótar vegna góðrar frammi­stöðu og fram­gangs í starfi. Laun hans hafa þró­ast svona:

2005 - 300.000
2006 - 315.000
2007 - 330.750
2008 - 347.288
2009 - 364.652
2010 - 382.884
2011 - 402.029
2012 - 422.130
2013 - 443.237
2014 - 465.398
2015 - 488.668

Mun­ur­inn á launum þess­ara tveggja starfs­manna tíu árum síðar er rúm 13%. Það sýnir vand­ann, sem er að það kerfi við samn­inga­gerð sem SA og ASÍ hafa byggt upp síð­ustu ára­tugi verður til þess að nán­ast þeir einu sem fá aðeins þær lámarks kjara­bætur sem samið er um í kjara­samn­ingum eru opin­berir starfs­menn. Þetta vita for­svars­menn opin­berra stétt­ar­fé­laga og samn­inga­nefndir ríkis og sveit­ar­fé­laga sem fara í það öðru hvoru, segjum á tíu ára fresti, að stoppa upp í það gat sem kerf­is­villan hefur skap­að. Og semja þá um til dæmis hefð­bundna 3,5% hækkun en bæta við þeim 13% sem uppá vantar – sam­tal 16,5% hækk­un. Þá lítur út fyrir að þessar stéttir séu að bera gríð­ar­lega mikið úr být­um, sem er ein­fald­lega ekki satt. Þær hafa síð­ustu níu ár mátt þola að vera á lægri launum en sam­an­burð­ar­stéttir á almennum vinnu­mark­aði. Því til við­bótar ger­ist það oftar en ekki að þessir starfs­menn þurfa að hluta að greiða fyrir þessar „gríð­ar­legu“ og „stór­hættu­legu“ hækk­anir úr eigin vasa, til dæmis með breyttu vinnu­fram­lagi og auknu álagi.

Að kalla þessar leið­rétt­ingar nú for­sendu­brest og ógn við stöð­ug­leik­ann er því útúr­snún­ingur og mér finnst furðu­legt að virtir for­svars­menn félaga atvinnu­rek­enda og laun­þega komi nú fram með svo ódýran mála­til­bún­að. Verk­efni næstu ára eiga ekki að vera að benda á söku­dólga innan verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar heldur að búa til kerfi þar sem mis­mun­andi launa­þróun er tekin til greina þegar unnið er að því að end­ur­nýja kjara­samn­inga. Þangað til er galið að nota samn­inga Sam­taka atvinnu­lífs­ins við félög innan Alþýðu­sam­bands­ins sem for­sendu við gerð kjara­samn­inga fyrir opin­bera starfs­menn.

Höf­undur er útgáfu- og kynn­ing­ar­stjóri Kenn­ara­sam­bands Íslands.