Stundum koma upp mál sem eru þess eðlis að það er bein­línis þjóð­hags­lega mik­il­vægt að fjöl­miðlar taki til þeirra mjög skýra afstöðu í rit­stjórn­ar­skrif­um. Mál sem eru annað hvort svo nauð­syn­leg eða svo galin að öllu skyni bornu fólki ber skylda til að mynda sér skyn­sam­lega afstöðu gagn­vart því.

Eitt slíkt mál er Leið­rétt­ing­in, til­vilj­un­ar­kennd gjöf rík­is­stjórnar á 80 millj­örðum króna til hóps hús­næð­is­lán­taka sem voru með verð­tryggð hús­næð­is­lán á árunum 2008 og 2009. Um 90 pró­sent af upp­hæð­inni fer til fólks sem er eldri en 33 ára, um 32 pró­sent, eða tæpir 26 millj­arðar króna, fer til fólks sem er eldra en 56 ára og tæp­lega 30 þús­und manns sem skulda undir tíu millj­ónum króna fá gef­ins pen­inga. Fullt af fólki sem á fullt af pen­ingum fékk fullt af pen­ingum í við­bót. Gef­ins. Frá hin­um.

Til að strá salti í sárin var Leið­rétt­ingin kölluð „Sátt­máli kyn­slóð­anna“ þegar fyrir liggur að engin ein efna­hags­að­gerð hefur stuðlað að jafn stór­tækri milli­færslu á skattfé allra til ein­hvers hóps fólks sem margt hvert þarf ekk­ert á umræddri gjöf að halda. Gott dæmi um slíkan er þessi les­andi Kjarn­ans sem sendi okkur Leið­rétt­ing­una sína.

Skömmin bítur í skottið á sér

Kjarn­inn tók afstöðu í rit­stjórn­ar­greinum gegn Leið­rétt­ing­unni. Sú ákvörðun var byggð á skyn­semi og gögnum eftir að stað­reyndir máls­ins höfðu verið skoð­að­ar. Það er ekki skyn­sam­legt að gefa hluta þjóð­ar­innar 80 millj­arðar króna af pen­ingum allra. Og nán­ast allar grein­ingar sem ekki voru bein­línis unnar fyrir rík­is­stjórn­ina í tengslum við útfærslu Leið­rétt­ing­ar­innar hafa kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að aðgerðin væri skömm sem myndi bíta í skottið á sér. Með henni væri verið að pissa í skó­inn.

Þegar allt var dregið saman blasti við rit­stjórn Kjarn­ans að Leið­rétt­ingin væri órétt­lát og til­vilj­ana­kennd aðgerð sem væri til þess fallin að auka mis­skipt­ingu milli þeirra sem eiga mikið og þeirra sem eiga ekk­ert. Hún myndi valda hækkun á verð­bólgu og miklum ruðn­ings­á­hrifum á fast­eigna­mark­aði sem myndi gera það að verkum að lægst laun­aða fólk þjóð­ar­inn­ar, sem sann­ar­lega fékk enga Leið­rétt­ing­ar­gjöf úr rík­is­sjóði, yrð­i í mun verri aðstöðu til að koma þaki yfir höf­uðið en áður. Og almennt til að ná endum sam­an.

Fyrir þessa afstöðu, sem fjöl­margir aðrir innan fjöl­miðla­stéttar og víða ann­ars­staðar í sam­fé­lag­inu höfðu líka, höfum við þurft að þola mikið af ásök­unum um óeðli­leg­heit.  Að þessi skoðun sem sett hafi verið fram í rit­stjórn­ar­greinum eigi sér ein­hverjar flokkspóli­tískar ræt­ur. Að hún sé runnin undan rifjun erlendra hrægamma sem áttu upp­haf­lega að fjár­magna kosn­ingatékka Fram­sókn­ar­flokks­ins, áður en að ákveðið var að láta rík­is­sjóð gera það. Að við séum svo hræði­lega vont fólk að við viljum ekki leið­rétta rang­læti. Allt er auð­vitað rugl, en til­gang­ur­inn helgar með­al­ið.

Leið­rétt­ingin hækkar skuldir lands­manna

En það er ekki hægt að leið­rétta rang­læti með enn meira rang­læti. Og nú eru afleið­ing­arnar farnar að láta á sér kræla. Því miður stað­festa þær allt það sem gagn­rýn­is­radd­irnar bentu á. Í árs­skýrslu Íbúða­lána­sjóðs kemur fram að Leið­rétt­ingin kosti sjóð­inn, sem er í eigu og á ábyrgð íslenskra skatt­greið­enda, 900 til 1.350 millj­ónir króna á ári vegna vaxta­taps. Rík­is­sjóður hefur sam­þykkt að bæta sjóðnum þetta tjón hans, en gegn því að engin krafa verði færð á rík­is­sjóð vegna þess. Það þýðir á manna­máli að tap Íbúða­lána­sjóðs vegna Leið­rétt­ing­ar­inn­ar, sem mun upp­safnað hlaupa á millj­örðum króna, verður geymt utan rík­is­reikn­ings fyrir kom­andi kyn­slóðir að borga.

Vísi­tala neyslu­verðs hækk­aði um rúmt pró­sentu­stig í síð­asta mán­uði. Það er ein skarpasta hækk­un  sem átt hefur sér stað á henni í mjög langan tíma. Og hún þýðir vit­an­lega að höf­uð­stóll allra verð­tryggðu lán­anna sem verið var að leið­rétta hækkar í takt við rísandi neyslu­verðs­vísi­tölu.

Verð­bólga á árs­grund­velli hækk­aði sam­hliða úr 0,8 pró­sent í 1,6 pró­sent. Sam­kvæmt grein­ing­ar­að­ilum er ástæða hækk­un­ar­innar meðal ann­ars hækkun hús­næð­is­verðs, sem rakið er beint til auk­ins svig­rúms í kjöl­far Leið­rétt­ing­ar­inn­ar. Án hús­næð­islið­ar­ins er verð­hjöðnun á Íslandi. Einmitt vegna þess að hús­næð­is­verð er hluti af neyslu­vísi­töl­unni hér­lend­is, sem hún er ekki í flestum öðrum lönd­um, er Leið­rétt­ingin víta­verð efnahagsaðgerð. 

Verð­bólga á árs­grund­velli hækk­aði sam­hliða úr 0,8 pró­sent í 1,6 pró­sent. Sam­kvæmt grein­ing­ar­að­ilum er ástæða hækk­un­ar­innar meðal ann­ars hækkun hús­næð­is­verðs, sem rakið er beint til auk­ins svig­rúms í kjöl­far Leið­rétt­ing­ar­inn­ar. Án hús­næð­islið­ar­ins er verð­hjöðnun á Íslandi. Einmitt vegna þess að hús­næð­is­verð er hluti af neyslu­vísi­töl­unni hér­lend­is, sem hún er ekki í flestum öðrum lönd­um, er Leið­rétt­ingin víta­verð efna­hags­að­gerð.

Á sama tíma verður alltaf erf­ið­ara og erf­ið­ara fyrir hina, sem eru annað hvort fastir á leigu­mark­aði þar sem leiga hefur hækkað um 41 pró­sent á fjórum árum eða reyna að nurla saman fyrir útborgun fyrir eigin íbúð, að borga fyrir hús­næði.

Leið­rétt­ingin hefur því aukið skuldir lands­manna og gert þeim verst settu enn erf­ið­ara fyrir að takast á við sín stærstu hvers­dags­legu vanda­mál.

For­dæmi komið svo popúl­ism­inn geti end­ur­tekið sig

Þetta er staðan og hún magn­ast enn frekar vegna þeirra stóru vanda­mála sem eru framund­an. Fyrst ber að nefna það stríð sem geisar á vinnu­mark­aði og yfir­vof­andi fjölda­verk­föll vegna þess. Kröfur verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar um að hífa lægstu laun upp í mögu­leik­ann á því að geta bæði borðað og búið ein­hvers staðar eru að hluta til bein afleið­ing af þeirri stöðu sem er á hús­næð­is­mark­aði. Og sú staða hefur verið gerð enn erf­ið­ari með Leið­rétt­ing­unni.

Auk þess hafa bæði seðla­banka­stjóri og fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra sagt nýverið að ein­hver losun fjár­magns­hafta sé framundan í nán­ustu fram­tíð. Þau skref munu alltaf valda ein­hverju efna­hags­legu ójafn­vægi og meðal ann­ars gæti verð­bólga auk­ist. Þá væri gott að hafa sleppt hand­virku verð­bólgu­aukn­ing­unni sem Leið­rétt­ingin skil­aði okk­ur.

Og draumur Fram­sókn­ar­manna um að banna verð­tryggð lán virð­ist ákaf­lega fjar­læg­ur. Neyt­endur vilja enda taka verð­tryggð lán þrátt fyrir allt. Í nýlegri frétta­skýr­ingu Kjarn­ans kom meðal ann­ars fram að 65 pró­sent nýrra íbúða­lána Lands­bank­ans, sem lán­aði lang­mest allra út í ný íbúða­lán í fyrra, hefðu verið verð­tryggð.

Við næsta verð­bólgu­skot, sem íslensk efna­hags­saga segir okkur að sé óum­flýj­an­leg, þá mun þessi hópur verð­tryggðra lán­tak­enda auð­vitað heimta Leið­rétt­ingu. Og popúl­ism­inn end­ur­tekur sig.

Vel­komin í afleið­ing­arnar

Gagn­rýni á Leið­rétt­ing­una eld­ist ákaf­lega vel. Hún hefur opin­berað sig sem mjög órétt­lát, mis­skipt og ómark­viss aðgerð sem ráð­ist var í til að standa að ein­hverju leyti við lof­orðið sem fleytti Fram­sókn­ar­flokknum í rík­is­stjórn. Mikil er ábyrgð hins stjórn­ar­flokks­ins sem kok­gleypti þessa vit­leysu.

Eftir að þriðji Leið­rétt­ing­ar­blaða­manna­fundur leið­toga stjórn­ar­flokk­anna var hald­inn í nóv­em­ber, þar sem útfærsla pen­inga­gjaf­anna var útskýrð, bjugg­ust eflaust margir við því að fylgi stjórn­ar­flokk­anna myndi æða upp. Þeir voru enda að gefa fólki pen­inga.

Mjög margir þeirra sem fengu lottó­vinn­ing eru ákaf­lega ósáttir við hversu lítið situr eftir af honum þegar búið er að draga öll hin skulda­úr­ræðin sem þeir voru þegar búin að nýta frá. Hinir sem hafa séð aðgerð­ina fyrir það sem hún er, ákaf­lega órétt­látt lýð­skrum, hafa styrkst í and­stöðu sinni gegn henni ef eitt­hvað er. Einu sem virð­ast virki­lega sáttir eru hinir mjög ríku sem fengu óvænta upp­færslu á skíða­fríin sín næstu árin í boði íslenskra skatt­greið­enda.

Annað hefur hins vegar komið í ljós. Mjög margir þeirra sem fengu lottó­vinn­ing eru ákaf­lega ósáttir við hversu lítið situr eftir af honum þegar búið er að draga öll hin skulda­úr­ræðin sem þeir voru þegar búnir að nýta frá. Hinir sem hafa séð aðgerð­ina fyrir það sem hún er, ákaf­lega órétt­látt lýð­skrum, hafa styrkst í and­stöðu sinni gegn henni ef eitt­hvað er. Einu sem virð­ast virki­lega sáttir eru hinir mjög ríku sem fengu óvænta upp­færslu á skíða­fríin sín næstu árin í boði íslenskra skatt­greið­enda. Fyrir vikið er fylgi Sjálf­stæð­is­flokks­ins pikk­fast í kjarna­fylg­inu og Fram­sókn, sem mælist með um ell­efu pró­sent fylgi á góðum degi, er óvin­sælli en flokk­ur­inn var áður en að Sig­mundur Davíð tók við sem for­mað­ur.

Morg­un­ljóst er að reiðin í garð aðgerð­anna á bara eftir að aukast næstu miss­erin með auk­inni verð­bólgu og hækk­andi hús­næð­is­verði. Skýrsla Bjarna Bene­dikts­sonar um end­an­lega mis­skipt­ingu fjár­hæð­ar­innar á milli tekju- og ald­urs­hópa, sem vænt­an­leg er á þessu vor­þingi, mun án nokk­urs vafa virka sem olía á þann eld.

Vel­komin í afleið­ingar þess sem ger­ist þegar stjórn­mála­flokkur kaupir kosn­ing­ar.