Umræðan er komin á skrýtin stað. Stjórn­mála­flokkur sem býður upp á odd­vita sem varar við því að ein trú­ar­brögð fái úthlutað lóð sam­kvæmt lands­lögum fyrir hús til að biðja í, af ótta við að það endi með lands­laga­setn­ingu til að koma í veg fyrir þvinguð hjóna­bönd, lýsir því hneyksl­an­lega yfir þegar hann er gagn­rýndur að hug­mynda­fræði hans byggi á frjáls­lyndi og skyn­semi. Það að hræð­ast eitt­hvað ein­vörð­ungu vegna þess að það er öðru­vísí, og reyna síðan að telja öðru fólki trú um að það eigi að vera hrætt við það, er í raun and­staðan við frjáls­lyndi og skyn­semi.

Líkt og alltaf rís svo póli­tísk rétt­trún­að­ar­kirkja og for­dæmir við­kom­andi ein­stak­linga og stjórn­mála­flokka með allt of miklum ofsa og vill meina þeim að fá að vera heimsk, jafn­vel með lög­um. Í kjöl­farið vakna sjálf­skip­aðir frjáls­hyggjupáfar og for­dæma rét­trún­að­inn fyrir að vilja skerða frelsi og bara leyfa „rétt­ar“ skoð­anir en sleppa því að tækla þá stað­reynd að í upp­haf­lega mál­flutn­ingnum er verið að tak­marka frelsi ákveð­inna trú­ar­bragða að byggja sér kofa við umferð­ar­æð.

Það er nefni­lega ókost­ur­inn við frelsið að margir kjósa að mis­nota það til að kæfa eða skaða aðra. Það sást vel í banka­hrun­inu. Í þeirri umræðu sem nú geisar á það við um alla ofan­greinda hópa.

„Ég er ekki ras­isti, en...“

Íslend­ingar vilja meina að við séum mjög umburð­ar­lynd þjóð. Sem heild erum við það ekki. Stórir hópar innan sam­fé­lags okkar kunna til dæmis mjög vel að vera skít­hræddir við hluti sem þeir skilja ekki, þekkja ekki og vita í raun ekk­ert um.

„Ég er ekki ras­isti, en...“ er byrjun á setn­ingarunu sem ég hef heyrt í ótelj­andi skipti á minni ævi frá fólki innan fjöl­skyld­unn­ar, sem ég hef verið með í skóla, unnið með eða hitt á öðrum stað í lit­róf­inu. Í kjöl­farið fylgir iðu­lega annað af tvennu: blammer­ing á ein­hverri teg­und kyn­þáttar eða þjóðar fyrir að vera til trafala á Íslandi eða ósmekk­legur brand­ari þar sem svartur maður er kall­aður „nigg­ari“ eða Asíu­búi „grjón“. Þessi andúð og hræðsla byggir iðu­lega á til­finn­ingu, ekki rök­um. Og þar sem til­finn­ingar eru oft skyn­semi eða rök­ræðu sterk­ari eru þær gerðar að aðal­at­rið­inu þegar ákvarð­anir eru tekn­ar. Ákvarð­anir á borð við að kjósa.

Hræðsla sem vin­sælt kosn­ing­at­rikk

Það er því vin­sælt kosn­ing­at­rikk til að hala inn atkvæði með því að höfða til til­finn­inga þeirra sem láta þær stýra ákvörð­un­ar­töku sinn­i.  Það skiptir ekki máli hvort til­finn­ingin er hræðsla, upp­lifun á órétt­læti eða sam­staða gegn meintum óvin­um. Slík kosn­ing­at­rikk eiga oft ekk­ert að duga lengur en fram yfir kosn­ingar og eru sann­ar­lega ekki alltaf hluti af grund­vall­ar­stefnu þeirra stjórn­mála­flokka sem taka þau upp á sína arma.

Þegar trikkið er ekk­ert annað en inni­halds- og raka­laus hræðslu­á­róður sem í felst að minnsta kosti ýjun að skerð­ingu á stjórn­ar­skrár­vörðum mann­rétt­indum ein­hverra minni­hluta­hópa þá eru töfra­menn­irnir oft ásak­aðir um að iðka fas­isma. Og verða mjög sárir og reiðir í kjöl­far­ið.

Það er skilj­an­legt að stjórn­mála­hreyf­ingar vilji ekki láta kenna sig við fas­isma. Hann er enda mjög ómann­eskju­leg og mót­sagn­ar­kennd hug­mynda­fræði sem hefur valdið heims­byggð­inni ómældu tjóni og sárs­auka í gegnum ald­irn­ar. Og þann fas­isma sem náði fót­festu í mörgum stórum ríkjum Evr­ópu í byrjun 20. ald­ar­innar er auð­vitað ekki hægt að yfir­færa á neitt, eða alla vega mjög fátt, sem fyrir finnst í íslenskri umræðu.

En ýmis­legt í fas­ista­stefn­unni lifir góðu lífi þar og er fóðrað af rang­hug­mynd­um, lélegum upp­lýs­ingum og hræðslu við hið óþekkta af skamm­lausum stjórn­mála­mönn­um. Því fas­ismi er meðal ann­ars and­staða við ein­stak­lings­frelsi, varð­staða um kristi­legt sið­gæði, höfnun mann­rétt­inda ef það er talið til hags­bóta fyrir þá hug­mynd um almanna­hag sem við­kom­andi hefur og hvatn­ing til að mynda ein­ingu gagn­vart meintum óvinum þjóð­ar­inn­ar. Og stundum fylgir honum líka rík kyn­þátta­hyggja, þar sem einn kyn­þátt­ur, trú­ar­hópur eða þjóð­flokkur er sagður æðri öðr­um.

Það getur varla talist annað en and­staða við ein­stak­lings­frelsi og höfnun á grund­vall­ar­mann­rétt­indum þegar ýjað er að því að trú ein­hvers sé innviðum sam­fé­lags svo hættu­leg að útbreiðslu hennar verði að stöðva með almanna­hag að leið­ar­ljósi. Ann­ars geti hún verið ógn við inn­gróið krist­legt sið­gæði. Og hvatn­ing til ein­ingu gagn­vart meintum óvinum þjóð­ar­innar er eitt­hvað sem við erum orðin þræl­vön á eft­ir­hrunsár­un­um. Hvort sem hinn meinti óvinur eru Bretar og Hol­lend­ing­ar, Evr­ópu­sam­bandið eða vondir hrægamma­sjóð­ir. Sum hrá­efni í hinum órök­rétta fas­isma er því sann­ar­lega að finna í íslenskri umræðu, þótt eng­inn einn flokkur hafi gert þau að sínum helstu stefnu­mál­um.

Stjórn­ar­skrár­var­inn réttur

Það er ekk­ert nýtt af nál­inni að ala á ótta við Islam. Raunar hefur það verið nokkuð leið­andi stef í stjórn­málum margra vest­rænna ríkja á und­an­förnum árum, sér­stak­lega í kjöl­far hryðju­verka­árásanna á tví­bura­t­urn­anna í New York í sept­em­ber 2001.

En rétt­ur­inn til að trúa á himna­feðga, Múhammeð, skurð­goð, inni­skó eða lúpínu­seyði er stjórn­ar­skrár­var­inn réttur hvers og eins. Þótt hluti þeirrar sirka 1,6 millj­arð manna sem telj­ast til Islam-­trúar nýti sér sína túlkun á trú­ar­brögð­unum til að brjóta á sjálf­sögðum mann­rétt­indum þá er það engin ástæða til að hræð­ast það að þeir rúm­lega 700 múslimar sem búa á Íslandi fái að byggja sér mosku. Þeir lúta enda allir íslenskum lögum og þau öfga­fullu mann­rétt­inda­brot sem framin eru í nafni Islam víðs­vegar um heim­inn stand­ast ekki þau lög.

Sama má raunar segja um fjölda þeirra sömu brota sem framin hafa ver­ið, og eru enn víða fram­in, i nafni kristni. Stjórn­ar­skrá okkar til­tekur líka að mann­rétt­indi séu virt og lög okkar verja þau mann­rétt­indi. Sá sem vill brjóta gegn þeim mann­rétt­ind­um, hvort sem það er á grund­velli kyn­hneigð­ar, trú­ar, kyns eða hvers sem er, kemst ekki upp með það. Skiptir engu hvort við­kom­andi sé Islam-­trú­ar, krist­inn eða bara eitt­hvað handa­hófs­kennt hefð­bund­ið, illa upp­lýst íslenskt kredd­u-­fífl.

Getur ekki átt kök­una og étið hana líka

Það eru jákvæðar hliðar á því að Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn hafi náð inn tveimur borg­ar­full­trúum í Reykja­vík með því að ala á hræðslu við múslima. Nú getur sá stjórn­mála­flokk­ur, og raunar eng­inn annar held­ur, ekki lengur átt kök­una og étið hana líka. Þeir geta ekki boðið fram fram­bjóð­endur sem boða umburð­ar­leysi en samt fengið að skil­greina sig sem umburð­ar­lynda flokka.

Nú verða þeir annað hvort að koma fram fyrir skjöldu og gang­ast við því að stefna þeirra sé að tengja við lægsta sam­nefnar­ann eða hafna slíkum mál­flutn­ingi. Og ein­hverjir munu örugg­lega gera það, enda virð­ist vera til nóg af íslenskum kjós­endum sem er mót­tæki­legur fyrir útlend­inga­andúð. Tími volks­ins er lið­inn. Vel­komin í ger­breyttan veru­leika.