Árið 1944 sluppum við undan Dönum sem margir telja að hafi ráðskast með okkur í lengri tíð. Um þessar mundir fögnum við því, afmæl­inu hans Jóns og íslensku lýð­veldi. Dan­irnir vildu kannski fyrst og fremst tryggja eigin gróða frá nýlendu­þjóð­inni Íslend­ing­um. Sjálf­stæð­is­bar­áttu­menn með Jón í far­ar­broddi vildu sjálf­stæði til þess að búa til grósku­sam­fé­lag þar sem dugn­aður skil­aði hagn­aði, þar sem hagur borg­ar­anna stjórn­aði ferð­inni, sem getur talist göf­ugt mark­mið.

Hvað var það við Dan­ina sem við kunnum ekki við? Svarið er fremur ein­falt: Við treystum þeim ekki til góðra verka. Við treystum þeim ekki til þess að vinna fyrir hag almenn­ings. Við töldum þá ekki vera í tengslum við raun­veru­leik­ann, okkar raun­veru­leika. Við vorum ekki rík, en það sem við áttum vildum við nýta vel og njóta þess sjálf, lands­ins okkar og vinnu­sem­inn­ar. Jón vildi skapa sam­fé­lag þar sem hinn almenni borg­ari fengi að ráða og þar sem það skipti ekki máli hvort þú nefnd­ist Jón eða séra Jón, eða hvort þú varst Íslend­ingur eða Dani. Hann var alþjóð­lega sinn­aður mað­ur, svo það sem skipti hann mestu máli var ekki þjóð­ernið heldur jafn­rétt­ið.

Jón vildi skapa sam­fé­lag þar sem hinn almenni borg­ari fengi að ráða og þar sem það skipti ekki máli hvort þú nefnd­ist Jón eða séra Jón, eða hvort þú varst Íslend­ingur eða Dani. Hann var alþjóð­lega sinn­aður mað­ur, svo það sem skipti hann mestu máli var ekki þjóð­ernið heldur jafnréttið.

Í dag stendur landið okkar frammi fyrir miklum erf­ið­leik­um. Almenn­ingur hefur það ekki nógu gott. Kaup­mátt­ur­inn er of rýr og fjöl­margir flýja land til að leita að betra lífi í nágranna­lönd­un­um. Tvennt veldur þessu. Ónóg þjóð­ar­fram­leiðsla og ójöfn­uð­ur. Við mæl­umst með minni þjóð­ar­fram­leiðslu enn þau lönd sem við líkjum okkur við og hana þyrfti að auka. Þetta er meðal ann­ars hægt að gera með auk­inni mennt­un. Nýlega var ákveðið að skera svo niður í náms­lánum nema erlendis að frá og með haustinu 2015 verður full­kom­lega ómögu­legt fyrir hinn almenna borg­ara sem ekki á ríka for­eldra að fara til útlanda í nám. Þetta er gríð­ar­lega alvar­legt. Landið mun tapa og mis­skipt­ing auðs mun aukast. Við höfum ekki úr jafn miklu að moða og frændur okkar í Skand­in­av­íu, sér­stak­lega í ljósi þess að Ísland er ein­angruð eyja langt frá öðrum ríkj­um. En hvað varðar ójöfnuð þá mæl­umst við sem eitt af þeim löndum þar sem jöfn­uður er hvað mest­ur. Ójöfn­uður getur þá ekki verið orsök þessa slæma ástands, eða hvað?

Það verður að muna að ójöfn­uður hefur auk­ist frá hruni. Einnig að þar sem minna er til skiptis hefur allur ójöfn­uður verri áhrif en í rík­ari löndum eins og í Nor­egi og Dan­mörku. Jöfn­uður snýst heldur ekki aðeins um krónur og aura á mann, hann snýst um réttlæti.

Það verður að muna að ójöfn­uður hefur auk­ist frá hruni. Einnig að þar sem minna er til skiptis hefur allur ójöfn­uður verri áhrif en í rík­ari löndum eins og í Nor­egi og Dan­mörku. Jöfn­uður snýst heldur ekki aðeins um krónur og aura á mann, hann snýst um rétt­læti. Við höfum ein­fald­lega ekki efni á neinni ósann­girni eða órétt­læti ef við viljum að allir hafi það gott og séu sáttir á Íslandi. Þess vegna verðum við að gera enn betur hvað varðar jöfn­uð. Það er hægt að sætta sig við tekjumun sem stafar af rétt­látum og eðli­legum ástæð­um, þar sem allir eiga í sig og á og hafa jafna mögu­leika með dugn­aði og vinnu­semi. Það sem ekki er hægt að sætta sig við er lífs­gæða­munur sem stafar af póli­tík sem vinnur fyrir ákveðna sam­fé­lags­hópa á kosnað hins almenna borg­ara. Það er hinn raun­veru­legi ójöfn­uð­ur.

Rík­is­stjórnin er rúin trausti. Borg­ar­arnir trúa því ekki að hún vinni fyrir sig. Að sumu leyti virð­ist ný gerð Dana vera búin að ná helj­ar­krumlu á rík­is­stjórn­inni, en á okkar tímum kall­ast hún ekki Dan­ir, heldur sægreifar og bænda­stétt­in. Þetta kemur til meðal ann­ars vegna ójafns vægis atkvæða. Það er því hægt að segja að arf­leifð sjálf­stæð­is­bar­átt­unn­ar, rík­is­stjórn­ar­flokk­arn­ir, séu orðnir Dana­flokkar okkar tíma, sér­hags­muna­flokkar sem ekki er í tengslum við almenn­ing. Hjúkr­un­ar­fræð­inga­verk­fallið var ein­fald­lega bann­að. Kosn­inga­lof­orð sem komu stjórn­inni að eru svik­in. Bænda­stéttin fær enn sem áður að ráða hinum gríð­ar­legu tollum sem lagðir eru á mat­væli. Almenn­ingur tap­ar. Það er vegið að lýð­ræð­inu og ójöfn­uð­ur­inn fer stíg­andi.

Hinn almenni borg­ari er hafður að háði og spotti. Jón yrði sorg­mæddur ef hann yrði vitni að þessu, rík­is­stjórn sprottin af hans arf­leifð sem vinnur gegn öllum hans gild­um. Rétt­læti verður að ráða skipt­ingu auðs, en ekki spill­ing eða ósann­girni. Til þess að tryggja að íslenskar rík­is­stjórnir geti notið trausts til þess að vinna fyrir almenn­ing verður að styrkja lýð­ræðið og þing­ræð­ið. Kosin rík­is­stjórn verður að hafa traust borg­ar­anna, sem þurfa að geta trúað því að hún vinni fyrir sig en ekki ein­hverja aðra. Aðeins þá kemst á frið­ur.