Sjón­varps­á­horf­endur hafa setið límdir við skjá­inn og fylgst ­með svika­myll­un­um, ofbeld­inu og óhugn­að­inum sem birt­ist okkur í A Game of Thro­nes þátta­röð­inni sem nú er á sínu sjötta ári. Fæstir gera sér þó grein fyrir því að þeir séu að fylgjast ­með alvöru per­sónum og atburðum úr mann­kyns­sög­unni. Áhorf­endur geta þó hug­hreyst sig við það að upp­vakn­ingar og drekar eru und­an­skild­ir.

Ævin­týrið verður til

George R.R. Martin er fæddur árið 1948 í New Jersey fylki í Banda­ríkj­un­um. Hann hóf að skrifa hryll­ings­sögur og vís­inda­skáld­skap á átt­unda ára­tugnum og náði snemma nokkrum vin­sældum í þeim geira. Seint á níunda ára­tugnum datt hann þó úr tísku og beitti sér þá frekar á öðrum svið­u­m,svo sem hand­rita­skrifum fyrir sjón­varps­þætti. Hann varð þó fljótt leiður á því og upp­ úr 1990 hóf hann að skrifa mið­alda­skáld­sögu sem hann hugð­ist nefna Avalon. Fljót­lega átt­aði hann sig þó á því að þetta yrði að vera miklu stærra verk. Verkið fékk titlinn A Song of Ice and Fire og árið 1996 kom út fyrsta bókin í ser­í­unni, A Game of T­hro­nes. Bók­inni var vel tekið af gagn­rýnendum og seld­ist sæmi­lega vel. ­Þremur árum seinna kom næsta bók út, A Clas­h of Kings og svo koll af kolli. Bækur Mart­ins voru nú farnar að rjúka upp­ ­met­sölu­listana, jafn­vel þó þær væru mjög langar og tölu­vert flókn­ar. Mik­ill á­hugi var fyrir því að festa sög­una á filmu en ljóst var að þetta gæti aldrei orðið kvik­mynd, heim­ur­inn var alltof stór og sagan of löng til þess. Árið 2007 keypti sjón­varps­stöðin HBO því rétt­inn til að fram­leiða sjón­varps­þætti og ­sýn­ing þeirra hófst árið 2011. Vart þarf að minn­ast á vin­sældir þátt­anna sem ­vaxið hafa stöðugt með hverju árinu. Sög­unni er ennþá ekki lok­ið. Enn eiga eftir að koma út a.m.k. tvær bækur og óvíst er hversu margar þátt­arað­irn­ar verða.

Fyr­ir­myndir og áhrifa­valdar George R.R. Martin koma víðs ­vegar að. Sem barn ólst hann upp á Tolkien og seinna meir á hryll­ings og ­vís­inda­skáld­skap höf­unda á borð við H.P. Lovecraft, Robert A. Heinlein og Isa­ac Asimov. Martin hefur verið kall­aður „hinn nýji Tolki­en“ eða „hinn amer­íski Tolki­en“ en hann er þó ekki hrif­inn af slíkri nafn­gift. Vissu­lega eiga verk Tolki­ens sinn þátt í að móta hug­ar­heim Mart­ins en í raun eru verkin eins og and­stæð­ur­. Í heimi Tolki­ens er allt klippt og skorið, það fer ekk­ert á milli mála hver er hetjan og hver óvin­ur­inn. Þetta eru epísk hetju­verk. Í A Song of Ice and Fire er allt annað uppi á ten­ingn­um, þar eru að­eins örfáar per­sónur sem eru alger­lega alslæmar eða algóð­ar. Samúð les­and­ans rokkar á milli per­sóna þar sem van­trausti og efa er sáð alls stað­ar. Bakstung­ur eru dag­legt brauð og Martin hikar ekki við að taka lyk­il­per­sónur af lífi á svip­legan hátt og án aðvör­un­ar. Þessar fyr­ir­myndir fékk hann ekki frá Tolki­en eða öðrum rit­höf­undum 20. ald­ar­innar heldur úr mann­kyns­sög­unni. Hann lá yfir­ stórum rullum um mið­alda­sögu Eng­lands, Frakk­lands og ann­arra landa. Hann ­rann­sak­aði klæðn­að, burt­reið­ar, matar­æði og annað til þess að hafa sem bestan skiln­ing á tíma­bil­inu. Einnig heim­sótti hann Evr­ópu til að skoða mið­alda­kast­ala og aðrar minjar. A Song of Ice and Fire er fantasíu­heimur með upp­skáld­uðum nöfn­um, drekum og galdri. En Martin fann ­sögu­svið sitt í Englandi 15. ald­ar.

Bret­landseyjar – Westeros

Westeros er meg­in­landið þar sem bróð­ur­part­ur­inn af atburðum A Song of Ice and Fire ger­ast. ­Fyr­ir­myndin að Westeros er aug­ljós­lega Bret­land á mið­öld­um, þ.e. tungu­mál, ­klæðn­að­ur, menn­ing o.sv.frv. En auk þess er landa­fræði meg­in­lands­ins byggð á Bret­landseyj­um, þ.e. ef Írlandi er snúið í hálf­hring og sett neðan við Bret­land.

Rósa­stríðin

Rósa­stríðin í Englandi eru grund­völl­ur­inn að A Song of Ice and Fire. Það voru deil­ur milli tveggja ætta sem báðar gerðu til­kall til ensku krún­unnar og brut­ust út í nokkrum stríðum á árunum 1455 til 1487. Ann­ars vegar var það York ættin úr norðr­inu (St­ark) og hins vegar hin vell­auð­uga Lancaster ætt úr vestri (Lanni­ster). Heiti stríð­anna er seinni tíma til­bún­ing­ur. Hin hvíta rós Yorks­hire var vissu­lega merki þeirrar ættar í stríð­unum en hin rauða rós Lancaster var ekki notuð fyrr en seinna.

Rík­harður af York – Edd­ard Stark

Þriðji her­tog­inn af York var dyggur stuðn­ings­maður og ráð­gjafi kon­ungs­ins Hin­riks VI af Lancast­er. Hin­rik var veik­geðja kon­ungur sem átti við mikla geð­ræna kvilla að stríða og gat verið óstarf­hæfur löng­um ­stund­um. Þegar kon­ungur var frá var Rík­harður nefndur Vernd­ari rík­is­ins (Hönd ­kon­ungs) og sá um dag­legan rekstur þess. Hann átti aftur á móti í deilum við drottn­ing­una, Mar­gréti af Anjou, og her­sveitir þeirra lentu sam­an. Þær deil­ur end­uðu með því að Rík­harður missti höf­uð­ið. 

Mar­grét af Anjou – Cersei Lanni­ster

Hin franska drottn­ing fyr­ir­leit mann sinn Hin­rik VI en var hel­tekin af börnum sín­um. Hún var slóttug og mis­kunn­ar­laus og stýrð­i ­kon­ung­dæm­inu í raun um nokk­urt skeið. Mar­grét var hroka­full, ósveigj­an­leg, illa liðin og tók ekki alltaf bestu ákvarð­an­irn­ar. En hún var þó stór leik­maður og and­stæð­ingar hennar ótt­uð­ust hana. 

Ját­varður af West­min­ster – Jof­frey Bar­atheon

„Þessi dreng­ur, þó ein­ungis þrettán ára að aldri, talar nú þegar um ekk­ert annað en að háls­höggva menn og heyja stríð.“ Þannig skrifar Giovanni Pietro Pan­ic­harolla, sendi­herra frá Mílanó, árið 1467 um hinn unga krón­prins Ját­varð, son Hin­riks VI kon­ungs og Mar­grétar af Anjou. Fleiri frá­sagnir eru til af sad­isma prins­ins, jafn­vel gagn­vart eig­in­konu sinni Önn­u ­Neville (Sansa Star­k). Ját­varður var einnig sagður óskil­get­inn og vanga­velt­ur voru uppi um að faðir hans væri ein­hver af nán­ustu banda­mönnum Mar­grétar eins og t.d. Beu­fort her­togi af Somer­set. Prins­inn dó ein­ungis 17 ára í orr­ust­unn­i um Tewkes­bury árið 1471 þar sem fram­göngu hans hefur verið lýst sem mik­illi rag­mennsku.

Ját­varður IV kon­ung­ur – Robb Star­k/Ro­bert Bar­atheon

Ját­varður var sonur Rík­harðs af York og einn öfl­ugast­i her­for­ingi síns tíma. Eftir að faðir hans var drep­inn var það í hans höndum að ­stýra York ætt­inni gegn kon­ungi. Árið 1461 steypti hann Hin­riki VI og var ­sjálfur krýnd­ur. Ját­varður sveik banda­mann sinn Ric­hard Neville (Walder Frey) um að gift­ast þeirri konu sem Neville hafði val­ið. Þess í stað gift­ist hann lág­að­als­kon­unni Elísa­betu Wood­ville (Talisa Stark) af ást. Þetta olli því að honum var steypt og Hin­riki VI komið aftur til valda en það varði þó ein­ungis í um hálft ár. Ját­varður komst aftur til valda og stýrði Englandi í friði fyr­ir­ Lancaster ætt­inni næstu tólf árin. Sein­ustu árin var hann þó skugg­inn af ­sjálfum sér. Hann drakk mik­ið, fitn­aði, stund­aði hór­mang og fram­koma hans í hirð­inni þótti ósæmi­leg. Hann dó ein­ungis fer­tugur við stang­veiði árið 1483. 

Rík­harður III – Tyrion Lanni­ster/St­annis Bar­atheon

Rík­harður er ein þekktasta per­sóna úr leik­ritum Willi­ams S­hakespe­are. Enn þann dag í dag er hann þekktur sem kropp­in­bak­ur­inn grimmi. ­Lít­ill, veik­burða og van­skap­að­ur. Shakespe­are og aðrir sagna­rit­arar sem lut­u Tu­dor ætt­inni ýktu þó stór­lega fötlun höf­uð­and­stæð­ings síns. Í raun var ­Rík­harður nokkuð rétt­látur kon­ung­ur, sem hafði hag þeirra verst settu fyr­ir­ brjósti og upp­gröftur leifa hans árið 2012 í Leicester sýndu að mænu­fötlun hans var mun minni en áður var talið. Hann hefur alls ekki verið kropp­in­bak­ur. ­Rík­harður var af York ætt og afar trúr bróður sínum kon­ung­inum Ját­varði IV. Þegar Ját­varður lést lýsti hann þó tvo barn­unga syni kon­ungs­ins óskil­getna og tók sjálfur krún­una. 

Hin­rik Tudor – Da­enerys Tar­g­ar­yen

Hin­rik beið lengi hinum megin við Erma­sundið (The Nar­row ­Sea) í útlegð í Frakk­landi á meðan stríð og ringul­reið gekk yfir heima­land hans Eng­land. Loks sigldi hann yfir sundið með her Frakka og Skota, fékk margar af helstu aðal­sættum í Englandi á sitt band og sigr­aði Rík­harð III í bar­dag­an­um við Bosworth. Hin­rik sigr­aði Eng­land undir fána drek­ans, þjóð­ar­tákni Wales þar ­sem hann fyrst lenti. Í kjöl­farið var hann krýndur Hin­rik VII Eng­lands­kon­ung­ur. Hann var af Lancaster ætt en gift­ist Elísa­betu af York skömmu eftir valda­tök­una og þar með sam­ein­aði hann ætt­irnar tvær og lauk Rósa­stríð­unum. 

Heimur A Song of Ice and Fire er þó langt frá því bund­inn við Rósa­stríð­in. George R.R. Mart­in hefur notað margt annað úr sögu Bret­lands og ann­arra ríkja í verk­inu.

Ját­varður I – Tywin Lanni­ster

Ját­varður I, kall­aður Longs­hanks eða hinn hávaxni, réð­i Englandi í lok 13. aldar og er almennt tal­inn einn mesti harð­stjóri í sög­u lands­ins. Hann var valda­gráð­ugur lét ekk­ert stöðva sig. Grimmd hans gegn t.d. ­Gyð­ingum og Skotum er vel þekkt og hann hrein­lega hræddi sam­tíma­fólk sitt upp­ úr skón­um. Honum var annt um ætt sína og arf­leið en sonur hans, hinn veik­geðja Ját­varður II, olli honum miklum von­brigðum. 

Anne og George Boleyn – Marga­ery og Loras Tyrell

Anne Boleyn var ensk aðals­kona á fyrri hluta 16. aldar sem ving­að­ist við marga af helstu ráða­mönnum Evr­ópu uns hún gift­ist Hin­riki VII­I Eng­lands­kon­ungi, hjóna­band sem hleypti öllu í bál og brand. Á þess­ari veg­ferð sinni eign­að­ist hún marga óvini. Hún var náin bróður sínum George Boleyn, sem sumir telja að hafi verið sam­kyn­hneigð­ur. Svo náin reyndar að þau voru sökuð um ­sifja­spell og tekin af lífi árið 1536. 

Veggur Hadrí­anusar – Vegg­ur­inn

Róm­ar­keis­ar­inn Hadrí­anus lét byggja vegg snemma á ann­arri öld þvert yfir norð­ur­hluta Bret­lands. Hlutar hans standa enn í dag, ekki lang­t frá landa­mærum Eng­lands og Skotlands. Til­gangur veggs­ins var að verja svæð­ið sunnan veggs­ins fyrir inn­rásum Pikta og ann­arra villtra ætt­bálka (Wild­lings).

Must­er­is­ridd­arar – Næt­ur­verð­irnir

Nokk­urs konar blanda af ridd­ara-og munka­regl­um, stund­um ­kall­aðir bar­daga­munk­ar. Voru fjöl­mennar og vold­ugar á mið­öld­um, sér­stak­lega í tengslum við kross­ferð­irn­ar.

Meg­in­landið austan við Westeros kall­ast Essos og þar hef­ur Martin leyft sér að blanda ýmsu sam­an.

Ítölsk borg­ríki – Hinar frjálsu borgir

Vell­auðug smá­ríki sem byggðu á verslun á Mið­jarð­ar­haf­in­u, t.d. Gen­óa, Písa, Fen­eyjar og Mílanó.

Hin gullna hjörð – Dot­hraki

Mongólar frá Asíu lögðu undir sig víð­femt svæði á 13. öld ­með leift­ur­sókn. Ferð­uð­ust um í stórum hópum á hest­baki og lögðu svæði í eyði.

Mamalúkar – Hin­ir ó­spilltu

Herir sem voru sam­settir af þrælum í Mið­aust­ur­löndum á mið­öld­um. Voru not­aðir til að berj­ast við og að lokum hrekja kross­far­ana út úr land­inu helga fyrir botni Mið­jarð­ar­hafs.

Hring­leika­hús Róm­ar­veldis – Bar­daga­gryfj­urnar

Hinir heims­þekktu leik­vangar þar sem Róm­verjar öttu sam­an­ ­skylm­inga­þrælum og rán­dýr­um. Þar voru einnig sett á svið stórar orr­ustur úr ­sögu veld­is­ins, jafn­vel sjóorr­ust­ur.

George R. R. Martin hefur ekki ein­ungis byggt ákveðn­ar ­per­són­ur, hópa og staði á sögu­legum fyr­ir­mynd­um. Hann hefur einnig bygg­t ein­staka atriði á ákveðnum atburðum úr sög­unni.

Hinn svarti kvöld­verð­ur­/G­lencoe morðin – Rauða brúð­kaupið

Tvær af blóð­ug­ustu bakstungum sög­unnar áttu sér stað í Skotlandi. Árið 1440 var Vil­hjálmi jarli af Dou­glas sem þá var 16 ára og yngri bróður hans boðið til Edin­borg­ar­kast­ala til að snæða með kon­ung­in­um, hinum 10 ára gamla Jak­obi II. Dou­glas ættin var orðin valda­mikil í land­inu, of ­valda­mikil að mati sumra. Dou­glas bræð­urnir voru dregnir út úr miðri veislu og af­höfð­aðir á staðn­um. Svipað atvik átti sér stað 250 árum síðar í Glencoe í s­kosku hálönd­un­um. Það atvik tengd­ist deilum mót­mæl­enda og kaþ­ólikka í land­in­u. Um 40 mönnum af MacDon­ald ætt, sein­ustu ætt­inni sem ennþá studdi hinn kaþ­ólska ­kon­ung Jakob VII, voru drepnir í miðri veislu. Margir hverjir sof­andi í rúm­um sín­um. Bæði þessi til­vik þóttu ein­hver sví­virði­leg­ustu eið­rof í skoskri sögu. 

Yfir­bót Jane Shore – Skammar­ganga Cersei

Jane Shore var frilla Ját­varðar IV sem hélt einnig við aðra að­als­menn eftir dauða hans. Rík­harði III var ákaf­lega í nöp við hana og sak­að­i hana um hór­dóm, galdra o.fl. Hún var látin ganga í gegnum Lund­úni ber­fætt og á nær­klæð­unum einum sam­an. Í fylgd hennar voru verðir og kirkj­unnar menn sem sungu sálma á meðan nið­ur­læg­ing­unni stóð. Mik­ill fjöldi var sam­an­kom­inn til að ­fylgj­ast með. 

Þetta eru aðeins örfá dæmi úr hinu mikla verki sem ennþá er í smíð­um. Martin hefur aldrei hafnað því að nota sögu­legar per­sónur og atburð­i við skrif sín. Þvert á móti lýsir hann sjálfur mörgum af fyr­ir­myndum sín­um. Hann seg­ir: 

„Ég hef áhuga á fólk­inu í mann­kyns­sög­unni. Það eru til svo margar æðis­legar sögur um stríð, orr­ust­ur, tæl­ing­ar, svik og kosti sem fólk vel­ur. Svo margir hlutir sem erfitt er að skálda. En auð­vitað skálda ég þetta ekki. Ég tek þetta og skafa af núm­er og nöfn, hækka allt upp í 11 og breyti litnum úr rauðum í fjólu­bláan og þá er ég kom­inn með gott atriði í bæk­urnar.“

Þessi atriði verða þó aldrei full­komin afrit af fyr­ir­mynd­um sín­um. Martin nýtur þess að blanda sög­unni saman og stundum er erfitt að sjá ­ná­kvæm­lega hverjar fyr­ir­mynd­irnar eru. Gald­ur­inn við A Song of Ice and Fire er einmitt sá að verkið kemur stans­laust á óvart.