Fjöl­margt fólk úr öllum álfum heims­ins kom saman um nýaf­staðna helgi og þing­aði í einum mesta rok- og rign­inga­rassi Evr­ópu. Hring­borð Norð­ur­slóða (e. Arctic Circle) er sann­ar­lega stærsta kaup­stefnan sem er haldin í Hörpu ár hvert. Þar mæt­ast póli­tískir leið­tog­ar, stjórn­endur fyr­ir­tækja, vís­inda­menn, frum­kvöðl­ar, og sér­fræð­ingar í umhverf­is­málum og freista þess að eiga í sam­ræðum um fram­tíð norð­ur­slóða. 

Á þeim fjórum árum sem liðin eru frá fyrsta Hring­borð­inu hafa þessir ólíku hags­muna­að­ilar lært að tala sömu tungu, upp að vissu marki. Í hverju ein­asta horni var rætt um sjálf­bæra þróun – en hvort skiln­ing­ur­inn á því hug­taki hafi ætíð verið sá sami skal ósagt lát­ið. Annað lausn­ar­orð, sam­vinna, hljóm­aði þó einnig um sal­ina og bar með sér óskert­ari skiln­ing. Með auk­inni hlýnun og marg­vís­legum breyt­ingum á lofts­lags­kerfi jarðar breyt­ist hið frosna lands­lag norð­ur­slóða hratt með geysi­miklum afleið­ingum fyrir önnur svæði. Ráð­stefnu­gestir urðu hægt og síg­andi með­vit­aðir um sam­eig­in­lega upp­lifun á óaft­ur­kvæmum missi. Allar dýra­teg­undir jarðar eru háðar ís, svo ég vitni í fleyg ummæli helg­ar­inn­ar. Við, þar með tal­in. 

Rann­sókn­ar­hús rís

Af sömu rótum munu á hinn bóg­inn nýjar sigl­inga­leiðir breyta gang­verki alþjóða­við­skipta og hafa áhrif á hag­kerfi um allan heim. Það er því eðli­legt að fjar­læg ríki kalli eftir nán­ara sam­starfi við norð­ur­slóða­ríkin átta, hvort heldur sem er á vett­vangi vís­inda eða við­skipta. Ágætt dæmi um þessa þróun er íslenskt-kín­verskt norð­ur­ljósa­rann­sókn­ar­hús sem hefur risið í Þing­eyj­ar­sveit að Kár­hóli í Reykja­dal (fjórum árum eftir að ríkin að und­ir­rit­uðu tví­hliða sam­vinnu­samn­ing um norð­ur­rann­sókn­ir, fjör­tíu og fimm árum eftir að form­leg erinda­skipti hófust milli Íslands og Kína). 

Að öllum lík­indum er þetta stærsta fjár­fest­ing frá upp­hafi utan Reykja­víkur í upp­bygg­ingu rann­sókn­ar­að­stöðu. Verk­efnið var kynnt í Hörpu um helg­ina og í kjöl­farið haldið norður á mánu­dag og horn­steinn lagður að nýbygg­ing­unni við hátíð­lega athöfn. Rann­sókna­mið­stöðin er sam­starfs­verk­efni sex íslenskra og tólf kín­verskra vís­inda­stofn­ana sem deila öllum þeim gögnum sem verða til á staðn­um. Að auki verður aðstaðan sjálf opin vís­inda­mönnum hvaðanæva að úr heim­inum og þannig er stuðlað enn frekar að alþjóð­legu vís­inda­sam­starf­i. 

Gæti orðið fyr­ir­mynd ann­arra verk­efna

Sé reynt að meta verk­efnið út frá sjón­ar­hóli alþjóða­sam­skipta, þá er ljóst að þessi til­raun er býsna merki­leg. Að baki eru ótal skref eftir vand­röt­uðum diplómat­ískum leið­um; varð­aðar fjölda­mörgum sam­þykktum og vilja­yf­ir­lýs­ingum stjórn­vald­anna tveggja. Lang­tíma­upp­bygg­ing á innviðum í Reykja­dal væri þar að auki óhugs­andi ef ekki hefði komið til fram­taks inn­lendra aðila. Sjálfs­eign­ar­stofn­unin Aur­ora Observatory ann­ast upp­bygg­ingu og rekstur aðstöð­unnar á Kár­hóli en stofn­að­ilar eru, meðal ann­arra, atvinnu­þró­un­ar­fé­lögin tvö í þessum lands­hluta (At­vinnu­þró­un­ar­fé­lag Þing­ey­inga og Atvinnu­þró­un­ar­fé­lag Eyja­fjarð­ar) ásamt öðrum einka- og opin­berum aðil­u­m. 

Bæði íslenskir og kín­verskir tals­menn verk­efn­is­ins hafa lagt áherslu á að upp­bygg­ingin að Kár­hóli geti orðið fyr­ir­mynd ann­arra sam­starfs­verk­efna um norð­ur­rann­sókn­ir. Þannig væri hægt að nota sam­bæri­legt líkan til að skapa aukin tæki­færi á sviði jarð­vís­inda og lofts­lags­rann­sókna – og ekki aðeins hér á landi, heldur víðar á norð­ur­slóð­um, þar sem vís­inda­menn erlendra ríkja vilja skapa traust­ari grund­völl fyrir eigin rann­sóknir á svæð­in­u. 

Íslenskir og kín­verskir vís­inda­menn erind­rekar

Nær­vist og návera Kína hefur auk­ist mikið á norð­ur­slóðum und­an­farin ár. Umhverf­is­breyt­ingar á svæð­inu eru raun­veru­leg orsök þessa áhuga en hann bein­ist ekki síst að marg­vís­legum við­skipta­tæki­færum, sem skap­ast með nýjum sigl­inga­leið­um, sem og betra aðgengi að þeim gríð­ar­legu auð­lindum sem svæðið býr yfir. Það er eft­ir­tekt­ar­vert hve vel Kína hefur tek­ist að vinna mál­stað sínum fylgi hér á landi, ekki síst í gegnum norð­ur­rann­sóknir – og íslenskir aðilar hafa ekki látið sitt eftir liggja heldur haft for­ystu um að þróa vís­inda­sam­starf milli Kína og Norð­ur­land­anna. 

Hvort sem það er af ásettu ráði eða ekki, hafa íslenskir og kín­verskir vís­inda­menn þannig tekið sér hlut­verk erind­rek­ans í víð­tækri milli­ríkjapóli­tík. Á svæð­is­vísu er verk­efni eins Kár­hóll til þess fallið að hleypa, með frið­sam­legum hætti, erlendum aðilum að inn­lendum rann­sókn­ar- og stjórn­un­ar­kerf­um. Þannig getur skap­ast traust milli ríkja og full­trúa þeirra, sem von­andi verður nýtt til frek­ari góðra verka á jafn­ræð­is­grund­velli. Veldur hver á held­ur.