Á allra síð­ustu árum hefur fólk frá Aust­ur-­Evr­ópu orðið æ meira áber­andi í mörgum borgum Vest­ur­-­Evr­ópu. Margir úr þessum hópi lifa á betli og snöp­um, jafn­vel þjófn­uðum úr búð­um, eru litnir horn­auga hvar sem þeir fara, eiga sér fáa málsvara. Þótt yfir­völd segi það ekki ætíð berum orðum er þetta fólk hvergi aufúsu­gest­ir.

Í Rúm­eníu draga íbúar margra smá­bæja fram lífið á pen­ingum sem ætt­ingjar afla, með lög­legum eða ólög­legum hætti, norðar í álf­unni.

Rómanar og Rúm­enar

Hvaðan kemur þetta fólk? Í óform­legri könnun eins dönsku dag­blað­anna, meðal fólks á förnum vegi í Kaup­manna­höfn,kom fram að flestir töldu þá sem nú eru æ meira áber­andi á götu­horn­um, með betlikrús í hendi, vera frá Rúm­en­íu. „Las það í blöð­un­um, heyrði það í frétt­um“ var algeng­asta svarið þegar spurt var af hverju við­kom­andi nefndi Rúm­en­íu.

Sívax­andi fjöldi fólks sem hefst við á götum og almenn­ings­væðum hefur verið áber­andi í fréttum og sam­kvæmt upp­lýs­ingum yfir­valda kemur það fólk fyrst og fremst frá Rúm­en­íu. Margir úr þeim hópi vilja hins vegar ekki kalla sig Rúm­ena, telja sig Rómana (eða sígauna). Eins konar far­and­fólk, sem ekki hefur fasta búsetu, né vinnu. Tala eigið tungu­mál, rom­ani. Ekki er með vissu vitað um fjölda Rómana en talið að innan landa Evr­ópu­sam­bands­ins séu þeir um það bil sex millj­ón­ir.

Schengen sam­komu­lag­ið, sem Rúm­enía fékk aðild að árið 2007 gerði fólki auð­veld­ara að fara milli landa. Í Rúm­eníu er bæði mikil fátækt og atvinnu­leysi og það skýrir lík­lega áhuga fólks fyrir að færa sig norðar í álf­una, þar er atvinnu­leysi minna og lífs­kjör almennt mun betri. En það er ekki ein­ungis róma­fólkið sem leitar norð­ur, Rúm­enar sjálfir hafa líka flykkst norður á bóg­inn í leit að betra lífi.

Margir Rúm­enar sitja í dönskum fang­elsum

Í Dan­mörku er mik­ill fjöldi útlend­inga við störf, einkum er það áber­andi í bygg­inga­iðn­aði og þjón­ustu­störfum af ýmsu tagi. Borga skatta og standa sína plikt, dug­legt fólk sem hef­ur, í flestum til­vikum tíma­bund­ið, freistað gæf­unnar með þessum hætti. En í mörgu fé leyn­ist mis­jafn sauður og um þessar mundir sitja á annað þús­und útlend­inga í dönskum fang­elsum, þrjá­tíu pró­sent allra fanga. Af ein­stökum þjóð­ernum eru Rúm­enar fjöl­mennast­ir, hund­rað og sex­tíu tals­ins, Sómal­ar, átta­tíu tals­ins, eru næst­fjöl­menn­ast­ir.

Af hverju er þetta fólk (nær allt karl­menn) ekki sent til síns heima­lands og látið afplána þar, kynni nú ein­hver að spyrja. Ein­falt og sjálf­sagt að því er virð­ist. En víða, til dæmis í Rúm­en­íu, er aðbún­aður í fang­elsum, og með­ferð fanga, með þeim hætti að dönsk stjórn­völd segja það mann­rétt­inda­brot að senda fanga til heima­lands­ins. Danski dóms­mála­ráð­herr­ann sagði nýlega í við­tali að til greina kæmi að Danir leigðu fang­elsi í öðrum löndum (nefndi Rúm­eníu og Lit­há­en) fyrir fanga frá við­kom­andi lönd­um. Slík fang­elsi yrðu þá að upp­fylla „dansk stand­ard“ eins og ráð­herr­ann orð­aði það. Látið hefur verið á það reyna fyrir dönskum dóm­stólum hvort senda megi rúm­enska fanga, sem hlotið hafa dóma í Dan­mörku, heim til afplán­unar en Hæsti­réttur Dan­merkur hafn­aði því. Ástæð­an: slæmur aðbún­aður í rúm­enskum fang­els­um.

Lifa á pen­ingum sem ætt­ingjar afla

Fyrir skömmu var birt skýrsla sem unnin var á vegum norsku rann­sókna­stofn­un­ar­innar Fafo. Nokkrir sænskir, norskir og danskir sér­fræð­ingar unnu þessa skýrslu, sem fjallar um það sem sér­fræð­ing­arnir kalla „betl­ara­smá­bæi“ í Rúm­eníu og Rúm­ena og Rómana í Dan­mörku.

Bar­bu­lesti heitir einn þess­ara smá­bæja. Bar­bu­lesti er um það bil fimm­tíu kíló­metrum norð­austan við Búkarest. Skráðir íbúar eru 6 þús­und og 98 pró­sent þeirra eru Róman­ar. Þegar nor­rænu sér­fræð­ing­arnir komu til bæj­ar­ins vakti það strax athygli þeirra að nán­ast ekk­ert fólk var þar á ferli, lík­ast því að bær­inn hefði verið yfir­gef­inn. Þeir komust brátt að því að stærstur hluti íbú­anna var að heim­an. Nánar til­tekið í Norð­ur- og Vestur Evr­ópu að afla fjár.

Smá­kaup­maður sem sér­fræð­ing­arnir ræddu við sagði að eftir krepp­una árið 2007 hefði Rúm­enía klofnað í tvennt: Rúm­eníu hinna ríku og Rúm­eníu hinna fátæku. Kaup­mað­ur­inn sagði að í bænum væru það ein­ungis 2-3 pró­sent íbú­anna sem hefðu vinnu á heima­slóð­um. „Norðar og vestar í álf­unni getur fólk aflað 200 evra (ca. 24 þús­und íslenskar krón­ur) á mán­uði en hér heima fær fjöl­skylda 15 evrur (ca. 1.800 krónur íslenskar) frá rík­inu, til fram­færslu. Það hrekkur lang­t,“ sagði Vagile kaup­mað­ur.

Í Dan­mörku ríkja miklir for­dómar gagn­vart fólki frá Rúm­eníu og þar gerir fólk ekki grein­ar­mun á Rúm­enum og Rómön­um.

Þegar sér­fræð­ing­arnir spurðu hvernig þeir sem ferð­ast til landa norðar í álf­unni afli fjár sagði hann að lang flestir lifðu á að safna flöskum og dósum og selja, betli og ýmis konar lausa­vinnu frá degi til dags. Sumir séu þó í fastri vinnu. Þetta fólk sem leitað hefur norður kemur svo heim (30 klukku­tíma rútu­ferð frá Kaup­manna­höfn) af og til. Til að hitta fjöl­skyld­una og upp­fylla reglur ESB, um tíma­bundna dvöl í öðru landi. „Og borga skuld­irnar hjá kaup­mann­inum og öðrum þar sem fjöl­skyldan hefur verið í krít,“ sagði Vagile.

Árum saman í vinnu í Dan­mörku

Í Bar­bu­lesti hittu nor­rænu sér­fræð­ing­arnir Rúm­ena sem unnið hefur í Dan­mörku í átta ár og sýndi þeim launa­seðla sína, þar sem fram kemur að hann hafi allan þann tíma unnið hjá sama fyr­ir­tæk­inu, borgað skatta og gjöld til danska rík­is­ins. „Hér heima hefði ég enga vinnu en með þessum hætti get ég séð fyrir fjöl­skyld­unn­i,“ sagði þessi Rúm­eni, sem bætti því við að hann ætti eig­in­lega enga danska vini og kvaðst forð­ast að nefna þjóð­ernið í sam­tölum við fólk. „Í Dan­mörku ríkja miklir for­dómar gagn­vart fólki frá Rúm­eníu og þar gerir fólk ekki grein­ar­mun á Rúm­enum og Rómön­um.“

Í mörgum fleiri smá­bæjum sem nor­rænu sér­fræð­ing­arnir heim­sóttu er svip­aða sögu að segja og frá Bar­bu­lesti. Þeir fóru líka til höf­uð­borg­ar­innar Búkarest en hvergi í land­inu er munur á ríkum og fátækum jafn mik­ill og þar. Íbúar í einu fátæk­asta hverfi borg­ar­inn­ar, Fer­ent­ari, segja stjórn­völd ekk­ert vilja af þeim vita og íbú­arnir verði ein­fald­lega að bjarga sér eins og best þeir geti. „Fá­tæktin og ömur­leik­inn eru yfir­þyrm­and­i,“ segir í skýrslu Fafo, flestir íbú­anna segj­ast ekki eygja von um betra líf, „hér lifa flestir frá degi til dags“.

Skammar­blettur á Evr­ópu

Eins og áður var nefnt í þessum pistli er talið að Rómanar í Evr­ópu séu um það bil sex millj­ónir og fer fjölg­andi. Stjórn­völd í þeim löndum sem þetta fólk leitar til vill sem minnst af því vita og reyna hvað þau geta til að ýta fólk­inu út fyrir landa­mær­in. Nor­rænu skýrslu­höf­und­arnir áður­nefndu segja að slíkt dugi ekki til lang­frama. Þótt Róma­fólkið hafi aðra lífs­hætti en flestir aðrir sé það eigi að síður íbúar Evr­ópu og stjórn­völd í löndum Evr­ópu­sam­bands­ins verði að hreinsa af sér þennan skammar­blett eins og það er orðað í nið­ur­lags­orðum Fafo-­skýrsl­unn­ar.

Rétt er að geta þess að Evr­ópu­sam­bandið hefur á síð­ustu árum sam­þykkt ýmis konar aðgerðir til aðstoðar róma­fólki í Evr­ópu, þær hafa vafa­lítið skilað ýmsu en líka aug­ljóst að betur má ef duga skal.