Allir Íslendingar þekkja Hagkaup sem var stofnað árið 1959 og var sjö fyrstu árin eingöngu póstverslun. Þetta var löngu fyrir daga netsins og Hagkaup lét reglulega prenta bæklinga sem dreift var með pósti og landsmenn lágu yfir við eldhúsborðið. Margir minnast þessara bæklinga og sögur heyrðust af heimiliserjum þar sem tekist var á um hver fyrstur fengi að skoða nýjasta Hagkaupslistann. Svo var að panta og bíða eftir að pakki bærist með póstinum.
Þessi póstverslun var nýlunda á Íslandi og lagði grunninn að því stórveldi sem Hagkaup varð í íslensku viðskiptalífi. Reyndar voru vörulistarnir frá Hagkaup, sem voru einungis nokkrar svarthvítar blaðsíður hverju sinni, ekki einu vörulistarnir sem Íslendingar þekktu. Margir muna litprentaða þverhandarþykka (þykkari en gamla Símaskráin) vörulista, príslista, frá Quelle, Sears og fleiri verslunum. Margir sátu löngum stundum yfir þessum þykku doðröntum og víða þótti það góð skemmtan að blaða í vörulistunum og iðulega margra kvölda verk. En nú heyra þessir litprentuðu vörulistar sögunni til, eins og allt annað eru þeir á netinu.
Gjörbreyttir verslunarhættir
Nú eru allmörg ár síðan internetið varð til. Ekki þarf að fjölyrða um þá byltingu sem tilkoma þess hafði í för með sér. Þar er hægt að finna flesta hluti, nánast allt milli himins og jarðar „bara að gúggla það“.
Verslanir voru frekar seinar að tileinka sér þá möguleika sem internetið býður upp á. Í grein sem birtist fyrir skömmu í breska blaðinu Guardian veltir greinarhöfundur fyrir sér ástæðum þess að verslanir voru svo seinar að ,,hoppa á internetvagninn“ eins og hann orðar það. Niðurstaða hans er að fæstir hafi haft trú á því að netverslun myndi ná hylli almennings. Það að fara í búðina væri einfaldlega svo veigamikill þáttur hins daglega lífs að fæstir væru tilbúnir að fórna því. Fólk vildi handfjatla hlutina, rölta um í búðunum og sjá með eigin augum það sem væri í boði.
Greinarhöfundur segir að þarna hafi margir feilreiknað sig eins og sjáist best á því sem gerst hefur. Netverslun verður sífellt meiri. Það gildir jafnt um fatnað, húsbúnað, raftæki, snyrtivörur og mat og margt fleira. Afleiðingarnar eru þær að æ færri leggja leið sína í verslanir og mörg stór vöruhús, þar sem áður var krökkt af fólki allan liðlangan daginn, eiga nú í erfiðleikum. Kúnnarnir sitja einfaldlega heima við eldhúsborðið og skoða og panta gegnum tölvuna. Sænski verslunarrisinn IKEA ákvað fyrir skömmu að verslunarhús sem verið var að byggja við miðborg Kaupmannahafnar yrði talsvert minna en til stóð í upphafi. Ástæðan er netið, það koma einfaldlega færri í IKEA búðirnar.
Bara að skoða
Kaupmenn, ekki síst þeir sem selja fatnað, verða í auknum mæli varir við „bara að skoða“ fólkið. Það eru þeir sem koma í búðina og skoða fatnað og fá jafnvel að máta en láta þar við sitja. Fara svo heim leita að vörunni og kaupa hana á netinu þar sem verðið er iðulega lægra.
Höfundur þessa pistils sá fyrir nokkru miða í búðarglugga þar sem á stóð að þeir sem væru bara að skoða væru beðnir um að koma ekki inn. Aðspurður sagðist kaupmaðurinn, sem selur myndavélar og fleira af því tagi, vera búinn að fá nóg af því að útskýra möguleika hinna mismunandi myndavéla fyrir fólki sem svo „ætlaði að athuga málið“ og keypti svo hlutina á netinu. Þessi kaupmaður er ekki með netverslun en sagði aðspurður að hann væri að undirbúa slíkt.
Margar verslanir hafa reynt að mæta breyttum verslunarháttum með því að reka netverslun samhliða hefðbundinni verslun. Viðskiptavinirnir geta þá iðulega pantað vörur á netinu og sótt þær í verslunina. Eða látið senda þær heim ef það hentar betur. Og heimsendingarleiðin er sú sem sífellt fleiri velja.
40 þúsund pakkar frá Kína á hverjum degi
Danmörk er eitt þeirra landa þar sem íbúarnir hafa tileinkað sér þessa nýju viðskiptahætti, að kaupa á netinu. Það gildir bæði um vörur sem keyptar eru innanlands í Danmörku og frá öðrum löndum, einkum Kína. Á hverjum einasta degi ársins koma fjörutíu þúsund pakkar frá Kína til Danmerkur. Þetta svarar til þess að hver einasti íbúi Kópavogs og Seltjarnarness fengi daglega árið um kring sendingu frá Kína. Sem sé fjórtán milljónir og sexhundruð þúsund pakka á ári. Bara frá Kína. Danir kaupa einnig mikið á netinu frá öðrum löndum, einkum Þýskalandi og Svíþjóð. Við þetta bætist svo verslunin innanlands í Danmörku.
Gamlar úreltar reglur og lítið eftirlit
Áratugagamall samningur um póstsendingar, sem gerður var þegar Kína var talið „þróunarland“, er enn í gildi. Þessi samningur skuldbindur dönsku póstþjónustuna til að bera út og afhenda sendingar frá Kína gegn lágu gjaldi. Gjaldið er 6.50 danskar krónur (109 krónur íslenskar) en að senda venjulegt umslag á milli húsa í Danmörku kostar 9 krónur (151 íslenskar) og pakka margfalt meira.
Þrátt fyrir að danskir kaupmenn, og margir fleiri, hafi margsinnis bent á þennan úrelta samning hefur ekkert gerst. Pósturinn tapar árlega stórfé vegna þessa samnings en samkvæmt honum á gjaldið á „kínasendingum“ að hækka lítilsháttar árið 2021 en það hrekkur skammt. Og þetta er ekki allt. Reglur um söluskatt á erlendum póstsendingum segja að ef verðgildi einstakrar sendingar er 80 krónur danskar (1.350 íslenskar) eða minna skal ekki greiddur söluskattur, sem í Danmörku er annars 25%. Þess vegna er stærri sendingum iðulega skipt í margar smærri til að losna við söluskattinn. Og svo er það tollurinn. Danska tollþjónustan hefur mátt þola mikinn niðurskurð á síðustu árum og ein afleiðing þess er lítið eftirlit. Svo lítið að erlendar netverslanir auglýsa fullum fetum „söluskattslausar“ sendingar til Danmerkur.
Danskir kaupmenn eru mjög ósáttir við þessa ójöfnu samkeppni og hafa reiknað út að árlega verði danska ríkið af tekjum sem nema milljörðum króna vegna þessara úreltu reglna og slælegrar tollskoðunar. Innan Evrópusambandsins hefur náðst samkomulag um að breyta reglunum um söluskattinn þannig að frá ársbyrjun 2021 skuli allar sendingar frá löndum utan ESB, söluskattskyldar. Danskir kaupmenn vilja að þessar reglur taki gildi þegar í stað.
Eftirlíkingavörurnar
Dönsku neytendasamtökin, Forbrugerrádet Tænk, gerðu fyrir nokkrum mánuðum athugun á margs konar vörum sem Dönum standa til boða hjá kínverskum netverslunum. Þar var bæði um að ræða þekkt og óþekkt vörumerki, snyrtivörur, rafmagnstæki og leikföng. Niðurstöðurnar voru athyglisverðar og niðurstaða Tænk var að mikið skorti á að umræddar vörur uppfylltu þær kröfur sem gerðar eru til evrópskra framleiðenda. Tænk varaði sérstaklega við snyrtivörum sem keyptar væru hjá kínverskum netverslunum. Þótt þær heiti jafnvel sömu nöfnum og í dönskum verslunum (Nivea krem var tekið sem dæmi) er innihaldið ekki endilega það sama. Kínverjar eru ekki háðir framleiðslukröfum Evrópusambandsins. Danir virðast hins vegar kæra sig kollótta um þessar viðvaranir, þeir hafa frekar áhyggjur af því hvort greiðslumátinn sé öruggur.
