Sam­kvæmt bráða­birgða­yf­ir­liti námu erlendar eignir þjóð­ar­bús­ins 3.380 millj­örðum króna í lok þriðja árs­fjórð­ungs en skuldir 3.012 millj­örðum króna. Hrein staða við útlönd var því jákvæð um 368 millj­arða króna eða 13,3% af vergri lands­fram­leiðslu (VLF) og batn­aði um 162 ma.kr. eða 5,9% af lands­fram­leiðslu. Í sögu­legu sam­hengi er þessi staða svo til ein­stök, í jákvæðu ljósi. Skulda­staða við útlönd hefur aldrei verið betri, og við­var­andi jákvæður við­skipta­af­gangur er eitt­hvað sem Íslend­ingar eiga ekki að venj­ast.

Kúvend­ingin er algjör, frá því sem áður var, og má ekki síst þakk­aði það góðri nið­ur­stöðu í upp­gjöri við kröfu­hafa föllnu bank­anna. Með því upp­gjöri hreins­að­ist mikið af ónýtum eignum úr fjár­mála­kerf­inu og efna­hags­reikn­ingur þjóð­ar­bús­ins „hreins­að­ist“.

Þetta er eitt­hvað sem flestar aðrar þjóðir hafa ekki gert frá því alþjóð­lega fjár­málakreppan náði hámarki, fyrir um ára­tug. Ísland beitti neyð­ar­lögum og fjár­magns­höftum vegna þeirrar hörmu­legu stöðu sem allir þrír bank­arnir voru í, ekki síst vegna fjár­mögn­unar þeirra á eigin hluta­fé.

Því má segja að hinar rót­tæku aðgerðir stjórn­valda, mitt í hrun­inu, hafi lagt grunn­inn að samn­ings­stöð­unni sem síðan skil­aði sér í sterk­ari stöðu þjóð­ar­bús­ins. Þess­ara áhrifa gætir enn í dag, og má segja að hrun­ið, og við­brögðin við því, séu okkar for­rétt­indi í dag. Margar aðrar þjóð­ir, og svæði innan stór­þjóða, hefðu vafa­lítið viljað beita neyð­ar­rétti til að verja sam­fé­lög fyrir áföll­um.

Í ofaná­lag bætt­ist svo ótrú­leg upp­sveifla í ferða­þjón­ustu þar sem ferða­mönnum fjölg­aði úr 450 þús­und á ári árið 2010 í 2,7 millj­ónir í fyrra. Ef það tekst að við­halda þessum fjölda eða efla ferða­þjón­ust­una enn frekar, þá er nokkuð víst að stoð­irnar í hag­kerf­inu munu ekki bresta svo auð­veld­lega.

Spjótin bein­ast að krón­unni

En hvers vegna hefur krónan verið að veikjast, á sama tíma og und­ir­liggj­andi þættir virð­ast benda til þess að krónan ætti frekar að hafa hald­ist sterk?

Pen­inga­stefnu­efnd Seðla­banka Íslands er ekki viss um hvað veldur því, að krónan hefur veikst að und­an­förnu, sé horft til þess sem fram kemur í nýj­ustu fund­ar­gerð pen­inga­stefnu­nefnd­ar­inn­ar. Þar segir meðal ann­ars: „Helstu rökin fyrir því að hækka vexti um 0,25 pró­sentur voru þau að tölu­verð óvissa væri um hversu hratt drægi úr hag­vexti og hvernig gengi krón­unnar myndi bregð­ast við hækkun vaxta og lækkun hlut­falls sér­stakrar bindi­skyldu. For­sendur gætu verið til staðar fyrir heldur lægri raun­vöxtum en ella, eftir því hvernig þessir þættir ásamt öðrum myndu þróast, þótt það væri ekki í þeim mæli sem hefði nú þegar raun­gerst. Því væri var­legra að taka minna skref nú. Fram­haldið myndi síðan ráð­ast af fram­vind­unni. Helstu rökin fyrir því að hækka vexti um 0,5 pró­sentur voru hins vegar þau að verð­bólgu­horfur hefðu versnað tölu­vert og verð­bólgu­vænt­ingar hækkað það mikið að 0,25 pró­sentna hækkun vaxta dygði ekki til, enda yrði taum­hald pen­inga­stefn­unnar áfram minna en það var á októ­berfundi nefnd­ar­innar þrátt fyrir þessa vaxta­hækk­un. Þá væru raun­vextir bank­ans afar lágir þegar haft er í huga að spenna er enn í þjóð­ar­bú­skapn­um.“

Eins og kunn­ugt er - og umdeilt varð - þá ákvað pen­inga­stefnu­nefndin að hækka vexti úr 4,25 pró­sent í 4,5 pró­sent. Meðal þess horft er til eru versn­andi verð­bólgu­horf­ur, en verð­bólga mælist nú 3,3 pró­sent, en verð­bólgu­mark­miðið er 2,5 pró­sent.

Þegar kemur að veik­ingu krón­unn­ar, að und­an­förnu, þá virð­ast vega þungt þættir eins og áhyggjur af flug­iðn­að­inum í land­inu. Eins og rakið hefur verið í frétta­skýr­ing­um, sem birst hafa hér í Mann­lífi og á vef Kjarn­ans, hefur WOW air lengi verið í lífs­bar­áttu í sínum rekstri. Eftir að Icelandair féll frá því að kaupa WOW air tóku við veru­lega sveiflu­kenndir dagar á mark­aði.

Kom á óvart

Fyrstu við­brögð mark­að­ar­ins voru miklar áhyggjur af stöðu mála. Hluta­bréfa­verð hrundi, gengi krón­unnar veikt­ist. Air­port Associ­ates, sem þjón­ustar WOW air á Kefla­vík­ur­flug­velli, sagði strax upp 237 starfs­mönnum af um 700, en þó með fyr­ir­vara um að stór hluti upp­sagna gæti gengið til baka ef að WOW air tæk­ist að bjarga sér.

En síðan kom yfir­lýs­ingin um að banda­ríska fjár­fest­inga­fé­lagið Indigo Partners væri að koma WOW air til bjargar á ögur­stundu.

Óhætt er að segja að yfir­lýs­ing félag­anna beggja hafi komið eins og þruma úr heið­skíru lofti, enda Indigo eng­inn nýgræð­ingur í flug­heim­in­um. Félagið er hlut­hafi í mörgum lággjalda­flug­fé­lög­um, meðal ann­ars Wizz Air, sem hefur aukið veru­lega umsvif sínu í flugi til og frá íslandi und­an­farin miss­eri. Sér­stak­lega er félagið öfl­ugt í því að efla teng­ingar við Aust­ur-­Evr­ópu.

Gengi hluta­bréfa hækk­aði umtals­vert við þessi tíð­indi og gengi krón­unnar styrkt­ist. Nema hjá Icelandair en hluta­bréfa­verð hjá fyr­ir­tæk­inu hefur hríð­fallið frá því að til­kynnt var um mögu­lega fjár­fest­ingu Indigo. Fyrstu tvo dag­ana var fallið 20 pró­sent, en síðan lækk­aði verðið örlítið hæg­ar. Þetta verður að telj­ast til marks um það en fjár­festar á íslenska mark­aðnum sá það ekki fyr­ir, að mögu­lega væri hægt að draga aðra fjár­festa að borð­inu þegar Icelandair féll frá kaup­un­um.

Það sem kom mörgum á óvart, þegar til­kynn­ingin um Indigo birtist, var hversu stór og virtur aðili var þarna á ferð­inni.

Bill Franke, hinn 81 árs gamli millj­arða­mær­ing­um, í Banda­ríkja­dölum talið, stýrir félag­inu enn þann dag í dag, en hann stofn­aði það árið 2003. Hann kom til lands­ins fyrr í vik­unni og hóf strax að funda með Skúla Mog­en­sen, for­stjóra og eig­anda WOW air.

Sé horft til skrifa um hann í fag­tíma­ritum um við­skipti í Banda­ríkj­un­um, þá er Franke óhræddur við að taka áhættu. Hann þykir harður í horn að taka og gerir oft stóra og óvænta samn­inga. Hann hefur karakt­er­ein­kenni við­skipta­manna í Arizona; lætur ekk­ert stoppa sig og fram­kvæmir hlut­ina hratt.

Fyrir hönd Indigo gerði hann stærstu flug­vélapöntun sög­unn­ar, þegar 430 Air­bus þotur voru pant­aðar í einu. Franke lét hafa eftir sér þegar pönt­unin var gerð að neyt­endur í flugi væru í mörgum til­vikum ofdekraðir þegar kæmi að þjón­ustu. Umhverfið ætti eftir að breyt­ast enn meira, en Franke trúir því að lággjalda­flug­vélög eigi mikil tæki­færi inn í fram­tíð­ina. Hins vegar hefur Indigo öðru fremur ein­blínt á félög sem sinna til­tölu­lega stuttum flug­leið­um. Stóra spurn­ing­in, sem margir við­mæl­enda Kjarn­ans spurðu sig að, er hvernig áform WOW air um Ind­lands­flug falla að því.

WOW air tap­aði 33,6 millj­ónum dala, sem jafn­gildir um 4,2 millj­arði króna, á fyrstu níu mán­uðum árs­ins. Á sama tíma­bili í fyrra nam tap félags­ins 13,5 millj­ónum dala, jafn­virði tæp­lega 1,7 millj­arða króna miðað við núver­andi gengi. Þetta kemur fram í nýbirtu upp­gjöri flug­fé­lags­ins.

Tekjur WOW air námu 501,4 millj­ónum dala, um 61,5 millj­örðum króna, á fyrstu níu mán­uðum árs­ins og juk­ust um 31 pró­sent frá sama tíma­bili í fyrra þegar þær voru 371,8 millj­ónir dala.

EBITDA félags­ins fór úr því að vera jákvæð um 8,8 millj­ónir doll­ara fyrstu níu mán­uði síð­asta árs í að vera nei­kvæð um 18,9 millj­ónir nú, um 2,3 millj­arða íslenskra króna.

Áhyggjur af kjara­við­ræðum

Hag­kerfið mun ekki standa og falla með WOW air til fram­tíðar lit­ið. Icelandair hefur meira að segja boðað umtals­verðan vöxt í fram­boði flug­sæta, eða um 35 pró­sent, þannig að mögu­lega eru áhyggj­urnar af kerf­is­lægu mik­il­vægu WOW air, sem birst hafa í miklum titr­ingi á mark­aði, eitt­hvað ýkt­ar.

Stoð­irnar í hag­kerf­inu eru sterkar og inn­við­irnir í ferða­þjón­ust­unni hafa einnig styrkst umtals­vert, og ferða­menn munu finna leiðir til að heim­sækja Ísland ef þeir hafa mik­inn áhuga á því. Erf­ið­leikar hjá WOW air eða Icelandair munu þó alltaf hafa mikil skamm­tíma­á­hrif á hag­kerf­ið, og hefur versta sviðs­mynd stjórn­valda gert ráð fyrir sam­drætti í lands­fram­leiðslu upp á 3 pró­sent, svo dæmi sé tek­ið.

Kjara­við­ræð­urnar eru líka áhyggju­mál í augum margra. Ástæðan er ein­föld. Litlar sem engar líkur eru á því að Sam­tök atvinnu­lífs­ins (SA) og atvinnu­rek­endur almennt geti náð saman við verka­lýðs­hreyf­ing­una nema að það komi til veru­legur afsláttur af beggja hálfu. For­ystu­fólk verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar, Sól­veig Anna Jóns­dótt­ir, for­maður Efl­ing­ar, Drífa Snædal, for­seti ASÍ, og Ragnar Þór Ing­ólfs­son, for­maður VR, hefur sagt að ekki komi til greina að slá af kröfum um veru­lega hækkun lægstu launa og að ná fram aðgerðum á hús­næð­is­mark­aði sem tryggja betur rétt þeirra sem eru á leigu­mark­aði. Við­horfs­mun­ur­inn hjá atvinnu­rek­endum ann­ars vegar og verka­lýðs­hreyf­ing­unni hins vegar er mik­ill, þegar kemur að því að meta hvert svig­rúmið er til kjara­bóta.

SA hafa nefnt að svig­rúmið getið verið 1 til 4 pró­sent, þegar kemur að hækkun launa að með­al­tali, en það fari þó eftir því hvaða for­sendur liggi til grund­vall­ar. Stétt­ar­fé­lögin hafa hins vegar horft til 25 til 30 pró­sent hækkun lægstu launa og knýja auk þess á um að stjórn­völd komi fram með marg­vís­leg útspil inn í kjara­við­ræð­urn­ar, meðal ann­ars breyt­ingar á skatt­kerf­inu og aðgerðir á hús­næð­is­mark­aði. Þessi mikli munur bendir til þess að erfitt verði að ná samn­ingum og erf­iður vetur sé fram undan í kjara­við­ræð­um, sem jafn­vel geti ein­kennst af verk­föll­um.