Líklega er ein metnaðarfyllsta ráðning í starf – sem sögur fara af – þegar Jaroslav Hasek, höfundur Góða dátans Svejks, var ráðinn til þess að skrifa áróðurstexta fyrir herinn í fyrri heimstyrjöldinni.
Hann var tekinn sem fangi, en var svo nýttur í að búa til áróður.
Ég efast um að það sé hægt að finna hæfileikaríkari mann í að semja hnyttinn texta í stríðsáróðri en Hasek.
Hasek varð aðeins fertugur. Hann lést 1923 úr berklum, og náði ekki að klára mörg verk sem hann var kominn áleiðis með.
Á starfsævi sinni – sem hófst á unglingsárum – náði hann að skrifa 1.500 smásögur og spegla samtíma sinn af fádæma næmni, oftar en ekki frá barborði í Prag.
Kinnbeinin í Austur-Evrópu
Góði dátinn Svejk er saga hans, menningarsaga átaka í Austur-Evrópu og linnulaus gagnrýni á stríð, með húmorinn að vopni - allt á sama tíma.
Í bestu og alvarlegustu köflunum nær hann að fjalla um mansal, nauðganir og alveg ægilega grimmd, í gegnum drepfyndnar lýsingar á kinnbeinum fólks og seinheppni Svejks.
Lýsingar Churchills á seinna stríði – sem hann fékk Nóbelsverðlaun fyrir árið 1953, tveimur árum á undan Halldóri Laxness – eru hjóm eitt í samanburði við snilld Haseks, finnst mér.
Það er enginn hégómi í lýsingum Haseks þó Svejk hafi engan veginn gert sér grein fyrir mikilvægi sínu í sögunni.
Að mörgu leyti er óskiljanlegt, hvernig Hasek nálgaðist málin oft og fann óvænt sjónarhorn.
Svo frumlegur var hann.
En í bókum um hann, þá liggur fyrir að hann var vinnuþjarkur, sem náði engan veginn að skilja breyskan, drykkfelldan persónuleika sinn, frá vinnunni.
Hann var alltaf að og leitaði í jarðveginn sem hann þurfti til að hámarka sína hæfileika.
Hasek hafði óbilandi trú á sköpunargáfunni.
Það er óhætt að segja að hann hafi haft sögu að segja.
Þó stríðsreynsla Haseks hafi án efa vegið þungt, þegar kaflarnir um brölt Svejks í fyrri heimstyrjöldinni voru settir saman, þá var líka margt annað sem skipti máli.
Hasek átti til dæmis góðan leigufélaga í Prag, skopmyndateiknarann Josef Lada, þegar köflunum um brölt Svejks um vígvellina var útvarpað eftir birtingu í dagblaði.
Það var ekki mikill agi í hernum hjá Hasek og Lada þegar þeir bjuggu saman, kapparnir.
Ein og ein flaska af áfengi var kláruð, og verkefnin voru ekki unnin eftir nákvæmu skipulagi, skulum við segja.
Ég er ekki viss um að Hasek hefði verið hrifinn af excel.
Já en herra höfuðsmaður ...
Þó það sé nú ekki agaðan þráð að finna í þessum pistli, þá var meiningin að minna á mikilvægi listarinnar og nýsköpunar, eins og gert hefur verið í fjórum leiðurum á þessum vettvangi.
Jarðvegur listarinnar – uppsprettan – er ekki alltaf augljós. Rannsóknir sýna eflaust ákveðið mynstur, bræðing, sem listin sprettur úr.
Umhverfið – t.d. skipulag, aðstaða, samskipti, náttúran, dugnaðurinn – gerum ekki lítið úr honum – og eitthvert erindi sem frumkvöðullinn/listmaðurinn telur sig þurfa að koma á framfæri.
Í öllu tali um mikilvægi nýsköpunar í samfélaginu og hagkerfinu, má ekki gleyma að hún kemur af sama sauðahúsi og Svejk forðum – sköpunargáfunni.
Óbilandi trú Haseks á henni, var ekki til einskis. Höfuðsmenn nær og fjær mættu hafa það hugfast, í brölti sínu um stjórnmálin.
Það brölt getur fengið skjótan endi, eins og hjá Svejk og Hasek forðum, og því best að nýta tímann vel.
