Eitt helsta átaka­mál í dönskum stjórn­málum um langt ára­bil var sú ákvörðun rík­is­stjórnar Jafn­að­ar­manna (2011 – 2015) undir for­sæti Helle Thorn­ing-Schmidt að selja hluta orku­fyr­ir­tæk­is­ins DONG til banda­ríska fjár­fest­ing­ar­bank­ans Gold­man Sachs. DONG, sem nú heitir Ørsted, var stofnað árið 1972 og er lang stærsti orku­fram­leið­andi Dan­merk­ur. Hug­myndin um söl­una var ekki ný. Árið 2004, í valda­tíð And­ers Fogh Rasmus­sen (Ven­stre), náð­ist sam­komu­lag milli stjórn­ar­innar og tveggja flokka utan stjórn­ar­innar um að skrá DONG á markað og und­ir­búa sölu á hluta fyr­ir­tæk­is­ins, en ríkið skyldi áfram vera meiri­hluta­eig­andi. Sá und­ir­bún­ingur var kom­inn á loka­stig þegar fjár­mála­hrunið varð, árið 2008, en var þá frestað.

Árið 2012 gekk rekstur DONG illa, og þá var rykið dustað af sölu­hug­mynd­unum frá 2004. Jafn­að­ar­menn voru þá í stjórn­ar­for­ystu en auk þeirra áttu Radikale Ven­stre (RV) og Sós­íal­íski þjóð­ar­flokk­ur­inn (SF) aðild að stjórn­inni. Bjarne Cor­ydon, fjár­mála­ráð­herra Jafn­að­ar­manna, barð­ist hart fyrir því að selja hluta DONG en ákafar deilur voru um málið innan stjórn­ar­innar og á þing­inu.

Innan SF var hart deilt um söl­una, sem for­mað­ur­inn Ann­ette Vil­helm­sen studdi. Svo fór að flokk­ur­inn gekk úr stjórn­inni, for­mað­ur­inn sagði af sér og fyrr­ver­andi ráð­herrar sögðu sig úr flokkn­um, sem tap­aði miklu fylgi í kosn­ingnum árið 2015.

Gold­man Sachs

30. jan­úar 2014 var und­ir­rit­aður samn­ingur um kaup Gold­man Sachs á nítján pró­senta hlut í DONG. Fyrir hlut­inn greiddi fjár­fest­inga­bank­inn 8 millj­arða danskra króna (144 millj­arða íslenska). Að mati margra sér­fræð­inga var verðið alltof lágt, Gold­man Sachs fengi hlut­inn á spott­prís, en Bjarne Cor­ydon fjár­mála­ráð­herra þvertók fyrir að svo væri. Margir héldu því fram að Gold­man Sachs ætl­aði sér ekki að eiga hlut­inn í DONG til fram­búð­ar, fyr­ir­tækið hugs­aði bara um eitt: Að græða mik­ið.

Gold­man Sachs seldi hlut sinn árið 2017, fékk þá fyrir hann 20 millj­arða danskra króna (360 millj­arða íslenska) og hafði sann­ar­lega hagn­ast vel á kaup­un­um. Þá skipti fyr­ir­tækið jafn­framt um nafn, fékk nafnið Ørsted, eftir hinum þekkta danska vís­inda­manni Hans Christ­ian Ørsted. Hin opin­bera skýr­ing var að fyr­ir­tækið væri ekki lengur með sams­konar starf­semi og í upp­hafi en DONG var skamm­stöfun á Dansk Olie og Nat­ur­Gas. Nokkrir danskir fjöl­miðlar gátu sér þess til að DONG nafnið kall­aði fram minn­ingar um „mesta klúður danskrar við­skipta­sögu“ eins og kom­ist var að orði og þess vegna hefði verið æski­legt að finna annað nafn.

Radius

Í árs­byrjun 2016 til­kynntu stjórn­endur DONG (einsog fyr­ir­tækið hét þá) að dreif­ing­ar­hluti fyr­ir­tæk­is­ins yrði skil­inn frá fram­leiðslu­hlut­anum og fengi nafnið Radi­us. Þessi breyt­ing tók gildi 1. apríl sama ár. Radius ann­ast flutn­ing og dreif­ingu raf­orku og gass á Kaup­manna­hafn­ar­svæð­inu, Norð­ur­-­Sjá­landi og hluta Mið-­Sjá­lands. Dreif­ing­ar­netið (kapl­arn­ir) eru sam­tals um 19 þús­und kíló­metra langir, raf­orku­kaup­endur um það bil 1 milljón og kaup­endur gass tæp­lega 100 þús­und. Auk þess ann­ast fyr­ir­tækið rekstur um það bil 160 þús­und götu­ljósa á Sjá­landi.

Radius til sölu

Í júní í fyrra, 2018 til­kynnti Ørsted að Radius væri til sölu. Nokkrir erlendir aðilar sýndu kaup­unum áhuga en margir Danir fengu gæsa­húð þegar þeir fréttu af þessum fyr­ir­ætl­unum (orða­lag Politi­ken) og varð hugsað til söl­unnar á DONG. Margir þing­menn lýstu strax mik­illi and­stöðu við að selja Radius og þótt Krist­ian Jen­sen fjár­mála­ráð­herra hafi lýst yfir að „vel yrði fylgst með rekstr­in­um“ sögðu þing­menn að slíkar yfir­lýs­ingar væru algjör­lega marklaus­ar. Erlendir kaup­endur myndu fyrst og fremst hafa áhuga á að hagn­ast sem mest „sporin frá DONG hræða“ sagði Pelle Drag­sted tals­maður Ein­ing­ar­list­ans í við­tali við Politi­ken. Nokkrir þing­menn lýstu yfir að þeir myndu berj­ast gegn söl­unni á Radius með kjafti og klóm.

Frede Hvelplund pró­fessor við Háskól­ann í Ála­borg , sér­fræð­ingur í orku­málum sagði í við­tali við dag­blaðið Berl­ingske að einka­væð­ing orku­fyr­ir­tækja hefði víða gef­ist illa og þess væru mörg dæmi að opin­berir aðilar væru að kaupa slík fyr­ir­tæki til baka (af­pri­vat­iser­e). Þeir sem kaupa orku­fyr­ir­tækin eru iðu­lega sjóðir sem hugsa fyrst og fremst um ágóð­ann en hirða minna um við­hald og upp­bygg­ingu. Þegar allt er komið í hönk neyð­ast opin­berir aðil­ar, sem bera ábyrgð á öllu sam­an, til að hlaupa undir bagga og punga út stór­fé. Stjórn Ørsted hefur setið fast við sinn keip og nýlega lýsti stjórn­ar­for­mað­ur­inn því yfir að ætl­unin væri að selja Radius á þessu ári. Salan er hins vegar háð sam­þykki þings­ins og rík­is­stjórn Lars Løkke Rasmus­sen er minni­hluta­stjórn og getur þess vegna ekki farið sínu fram að vild.

Þing­menn vilja koma í veg fyrir söl­una

Pelle Drag­sted, þing­maður Ein­ing­ar­list­ans, hefur ákaft barist gegn því að Radius fyr­ir­tækið verði selt. Fyrir nokkrum dögum greindi hann frá því að Ein­ing­ar­list­inn, Danski þjóð­ar­flokk­ur­inn, Jafn­að­ar­menn og Sós­íal­íski þjóð­ar­flokk­ur­inn hafi tekið höndum saman og upp­álagt stjórn­inni að sjá til þess að nauð­syn­leg grunn­þjón­usta verði í meiri­hluta­eigu hins opin­bera eða sam­eign­ar­fé­lags not­enda. Þetta þýðir að Radius verður ekki selt.

Pelle Drag­sted sagði í við­tali við dag­blaðið Polit­ken að þetta væri mik­il­væg stefnu­breyt­ing. „Hér hefur það verið lenska um langt ára­bil að einka­væða alla skap­aða hluti, árang­ur­inn hefur í flestum til­fellum ekki verið til hags­bóta fyrir borg­ar­ana. Það er tími til kom­inn að snúa af þess­ari braut.“