Mynd: Mannlíf

Stríðið í Sjálfstæðisflokknum

Sjálfstæðisflokkurinn er stærsti stjórnmálaflokkur landsins og hefur vanist því að stjórna málum þess. Staða hans hefur þó veikst til muna síðastliðinn áratug. Hrunið og klofningur vegna Evrópusambandsmála skiptu þar miklu. Nú stendur flokkurinn frammi fyrir enn einni áskorun þegar frjálslyndari og íhaldssamari öfl innan hans togast fast á um hvað hann standi fyrir. Átök milli þessara afla birtast í hverju málinu á fætur öðru. Og verða sífellt harðari.

Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn hefur verið hryggja­stykkið íslenskum stjórn­málum frá því að Ísland öðl­að­ist full­veldi. Flokk­ur­inn varð til árið 1929 þegar Íhalds­flokk­ur­inn og Frjáls­lyndi flokk­ur­inn sam­ein­uð­ust og hélt því nýverið upp á 90 ára afmæli sitt.

Frá því að Ísland fékk sjálf­stæði fyrir 75 árum síðan hefur Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn setið í rík­is­stjórn í þrjú af hverjum fjórum árum. Fram á tíunda ára­tug­inn réð flokk­ur­inn líka nær und­an­tekn­ing­ar­laust höf­uð­borg­inni.

Fylgi flokks­ins var oft­ast nær á bil­inu 35 til 40 pró­sent. Hann var breið­fylk­ing sem náði að sækja stuðn­ing til fjöl­margra stétta. Fram að banka­hruni hafði flokk­ur­inn ein­ungis einu sinni fengið undir tæp­lega þriðj­ungi greiddra atkvæða. Það var árið 1987 þegar klofn­ingur átti sér stað og Borg­ara­flokk­ur­inn undir stjórn Alberts Guð­munds­sonar náði 10,9 pró­sent atkvæða, en Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn undir stjórn Þor­steins Páls­sonar ein­ungis 27,2 pró­sent. Flokk­ur­inn jafn­aði sig þó fljótt. árið 1991 var Borg­ar­flokk­ur­inn allur og Sjálf­stæð­is­flokk­ur, þá í fyrsta sinn undir for­ystu Dav­íðs Odds­son­ar, fékk 38,6 pró­sent og bætti við sig 11,4 pró­sentu­stigum milli kosn­inga.

Hrunið breytti lands­lag­inu

Hrunið fór illa með Sjálf­stæð­is­flokk­inn. Á fundi sem Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn boð­aði til á Grand hótel í jan­úar 2009, í kjöl­far slita á rík­is­stjórn Geirs H. Haar­de, ákvað Geir, þáver­andi for­maður flokks­ins, að setja á fót End­ur­reisn­ar­nefnd. Til­gang­ur­inn var að líta inn á við eftir ástæðum fyrir því að fór sem fór.

Heild­ar­nið­ur­staða nefnd­ar­innar var að fólk hefði brugð­ist, ekki stefna Sjálf­stæð­is­flokks­ins.

Í lok mars 2009 var hald­inn lands­fundur Sjálf­stæð­is­flokks. Þar tók Davíð Odds­son, sem gegndi engri annarri stöðu innan flokks­ins á þeim tíma en að vera lands­fund­ar­full­trúi, til máls í eft­ir­minni­legri og harð­orðri ræðu. Á meðal þess sem Davíð sagði var að skýrsla End­ur­reisn­ar­nefnd­ar­innar væri hráka­smíð og hann sæi eftir þeim trjá­gróðri sem not­aður var í prentun skýrsl­unn­ar.

Eftir það var ekki aftur rætt um skýrsl­una á vett­vangi Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Á sama lands­fundi var hinn 39 ára gamli Bjarni Bene­dikts­son kjör­inn for­maður með 58 pró­sent greiddra atkvæða. „Ég er eins og skyr, ég er mjög hrærð­ur,“ sagði nýi for­mað­ur­inn af þessu til­efni.

Það var þó ekki langur tími til stefnu til að venj­ast nýrri stöðu fyrir for­mann­inn. Kosn­ingar voru haldnar innan við mán­uði síð­ar. Í þeim fékk Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn verstu nið­ur­stöðu í sögu sinni, 23,7 pró­sent atkvæða.

Ekki náð fyrri styrk en samt stærstur

Ólíkt því sem gerð­ist 1987 þá jafn­aði staðan sig ekki í næstu kosn­ingum á eftir að neinu marki. Nið­ur­staðan í kosn­ing­unum 2016 varð aðeins betri, þegar flokk­ur­inn fékk 29 pró­sent, en fylgið seig aftur ári síðar eftir að fyrsta rík­is­stjórnin undir for­sæti Bjarna sprakk eftir átta mán­aða setu. Í síð­ustu kosn­ingum reynd­ist fylgið vera 25,3 pró­sent, það næst minnsta sem flokk­ur­inn hefur nokkru sinni feng­ið.

Frá því að Bjarni var kjörin for­maður hefur Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn því farið í gegnum fjórar kosn­ingar og aldrei náð yfir 30 pró­sent fylgi. Flokk­ur­inn sem sjálfur hefur litið á sig sem ímynd stöð­ug­leika í íslensku stjórn­mála­lands­lagi hefur auk þess ekki myndað rík­is­stjórn sem setið hefur út kjör­tíma­bil frá því að Davíð Odds­son gerði slíkt árið 2003. Á þeim tíma sem lið­inn er síðan þá flokk­ur­inn átt aðkomu að fjórum rík­is­stjórn­um. Enn er ekki útséð með þá sem nú situr undir for­sæti Katrínar Jak­obs­dóttur sem sam­anstendur af Sjálf­stæð­is­flokki, Vinstri grænum og Fram­sókn­ar­flokki, enda kjör­tíma­bilið ekki tveggja ára gam­alt.

Póli­tíski ómögu­leik­inn

Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn klofn­aði fyrir nokkrum árum. Lík­lega má rekja upp­hafs­dag þeirrar veg­ferðar til 21. febr­úar 2014 þegar þáver­andi rík­is­stjórn lagði fram þings­á­lykt­un­ar­til­lögu um að draga umsókn Íslands að Evr­ópu­sam­band­inu til baka.

Hópur frjál­syndra alþjóða­sinna innan Sjálf­stæð­is­flokks­ins taldi sig vera illa svik­inn. Þeir töldu sig hafa fengið skýr lof­orð frá flokki sínum um að umsóknin yrði ekki dregin til baka nema með þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu í aðdrag­anda kosn­inga 2013.  

Í febr­úar 2014 sagði Bjarni, sem þá var orð­inn fjár­mála- og efna­hags­mála­ráð­herra, í pontu á Alþingi að án póli­tísks stuðn­ings við aðild­ar­um­sókn væri ómögu­legt að ljúka mál­inu. „Þá hljótum við að vera sam­mála um að hér er ákveð­inn ómögu­leiki til stað­ar."

Við­reisn­ar­hóp­ur­inn klýfur flokk­inn

Strax í apríl 2014 fór hópur Sjálf­stæð­is­manna að hitt­ast til að vinna að mótun nýs fram­boðs. Fyrsti form­legi stefnu­mót­un­ar­fundur hins nýja stjórn­mála­afls var hald­inn 11. júní 2014. Um svipað leyti var til­kynnt að flokk­ur­inn myndi heita Við­reisn, eftir Við­reisn­ar­stjórn Sjálf­stæð­is­flokks og Alþýðu­flokks sem sat við völd á Íslandi frá 1959 og fram til árs­ins 1971. Tæpu ári síð­ar, 17. mars 2015, var hald­inn fyrstu fundur stuðn­ings­manna flokks­ins. Flokk­ur­inn var loks form­lega stofn­aður á fundi í Hörpu 24. maí 2016 sem um 400 manns mættu á. Þar var Bene­dikt Jóhann­es­son kjör­inn fyrsti for­maður hans.



Ekki sjálfstætt markmið að lifa af

Grein Bjarna Benediktssonar á 90 ára afmæli Sjálfstæðisflokksins í maí, sem birtist í Fréttablaðinu, fjallaði meðal annars um hvert flokkurinn stefnir. „Til fram­tíðar er það í okkar höndum hvernig fylgið þró­ast. Við getum náð fyrri styrk en við megum ekki gefa okkur í eina mín­útu að við eigum ein­hvern til­tek­inn stuðn­ing vís­an.“

Bjarni fjallaði bæði um meinta íhaldssemi Sjálfstæðisflokksins og svaraði gagnrýni á skort hans á alþjóðahyggju í grein sinni. Þar kom skýrt fram að Bjarni sjálfur telur flokkinn ekki afturhalds- eða kyrrstöðuflokk eins og sumir gagnrýnendur hans sem gengu til liðs við Viðreisn telja hann vera. „Stjórnmálaflokkur sem er á flótta undan samtíðinni, hræðist breytingar, forðast nýja hugsun og hleypur undan áskorunum framtíðarinnar, mun visna upp.

Slíkur stjórnmálaflokkur hefur Sjálfstæðisflokkurinn aldrei verið. Þvert á móti.[...]Afstaða okkar sjálfstæðismanna til alþjóðlegrar samvinnu hefur alltaf verið skýr og einörð. Við höfum staðið vörð um fullveldið og nýtt þá möguleika sem sjálfstæðið gefur okkur í alþjóðlegu samstarfi.“

Í því umróti sem stjórnmálalandslagið hefur upplifað undanfarin áratug skipti miklumáli að „þeir flokkar sem eiga djúpar rætur í sögu þjóðar og breiðan hóp fylgismanna standi í fæturna, en feykist ekki undan í örvæntingarfullri leit að vinsældum.“

Ljóst er þó að Sjálfstæðisflokkurinn stendur frammi fyrir áskorun við að ná til yngri kjósenda. Samkvæmt gögnum frá MMR eru einungis 19,9 prósent þeirra sem segjast ætla að kjósa Sjálfstæðisflokkinn undir þrítugu. Eini flokkurinn sem er með lægra hlutfall kjósenda í þeim aldursflokki er Miðflokkurinn, en 18,5 prósent kjósenda hans eru 18-29 ára.

Í kosn­ing­unum náði Við­reisn í 10,5 pró­senta atkvæða og eftir langar og strangar stjórn­ar­mynd­un­ar­við­ræðum end­aði flokk­ur­inn ásamt Bjartri fram­tíð í rík­is­stjórn með Sjálf­stæð­is­flokkn­um.

Sú rík­is­stjórn náði að verða óvin­sælasta rík­is­stjórn lýð­veld­is­tím­ans og sat í ein­ungis átta mán­uði. Við­reisn fór ekki vel út úr þeirri stjórn­ar­setu. Þegar allt stefndi í að flokk­ur­inn myndi þurrkast út í aðdrag­anda kosn­inga 2017 hætti Bene­dikt sem for­maður og Þor­gerður Katrín tók við. Á end­anum náði flokk­ur­inn í 6,7 pró­sent atkvæða og hélt sér á lífi.

Flokk­ur­inn bauð í fyrsta sinn fram í sveit­ar­stjórn­ar­kosn­ingum í fyrra. Þar fékk hann til að mynda 8,2 pró­sent atkvæða í Reykja­vík og mynd­aði meiri­hluta þar með þremur öðrum flokkum á miðj­unni og til vinstri.

Í síð­ustu könnun MMR mæld­ist fylgi Við­reisnar á lands­vísu 9,5 pró­sent. Það er 43 pró­sent af því fylgi sem Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn mæld­ist með í þeirri könn­un, sem var 22,1 pró­sent.

Til­vera flokks­ins er því aug­ljóst högg fyrir Sjálf­stæð­is­flokk­inn.

Ung­liða­á­hrifin

Það var þó ekki svo að allir frjáls­lyndir alþjóða­sinnar hefðu yfir­gefið Sjálf­stæð­is­flokk­inn þegar Við­reisn var stofnuð og að eins­leitur hópur íhalds­manna sæti þar eft­ir. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn er mun breið­ari og flókn­ari en svo og stór hluti flokks­manna lítur á sig sem ákaf­lega frjáls­lynt fólk sem styður marg­hátt­aða alþjóða­sam­vinnu en er samt sem áður á móti Evr­ópu­sam­bands­að­ild.



Á lands­fundi Sjálf­stæð­is­flokks­ins árið 2015 gerðu ung­liðar innan flokks­ins til að mynda skæru­árás þar sem lagðar voru fram allskyns breyt­ing­ar­til­lögur á stefnu hans. Á meðal þess sem lagt var fram var krafa um nýjan gjald­mið­il, aðskiln­að ­ríkis og kirkju, aukið net­frelsi, aflagn­ingu refsi­­stefnu í fíkinefna­­mál­u­m, ­aukin mann­rétt­indi handa trans- og inter­­sex­­fólki, til­­­færslu hjóna­vígslna al­farið til sýslu­­manna, aflagn­ingu manna­­nafna­­nefnd­­ar, að sam­kyn­hneigðir karl­­menn ­fái að gefa blóð, að kvóta­­kerfið í land­­bún­­aði yrði afnumið og að kosn­­inga­ald­ur yrði lækk­­aður í 16 ár.

Þótt allar kröfur ung­lið­anna hafi ekki náð í gegn á end­­anum höfðu þær umtals­verð áhrif á lands­fund­inn og nið­­ur­­stöðu hans. Það end­­ur­­spegl­að­ist ágæt­­lega í kosn­­ingu Áslaugar Örnu Sig­­ur­­björns­dótt­­ur, sem hafð­i ­leitt hóp­inn, sem rit­­ara Sjálf­stæð­is­flokks­ins, þá rétt að verða 25 ára göm­ul.

Þessi vel heppn­aða aðgerð ung­lið­ana þótti til marks um að að veru­legar glæður væru enn í frjáls­lynd­is­armi flokks­ins. Áslaug Arna hefur síðan hlotið mik­inn fram­gang, verið kosin á þing og fékk korn­ung það hlut­verk að sinna for­mennsku í utan­rík­is­mála­nefnd. Bæði and­stæð­ingar hennar innan stjórn­mála og stuðn­ings­menn eru margir sam­mála um að hún hafi sinnt því hlut­verki vel. Sé stað­föst, vel und­ir­búin en kurt­eis og mál­efna­leg í sam­skipt­um. Sér­stak­lega þykir hún hafa vaxið í þeim stormi sem geisað hefur vegna þriðja orku­pakk­ans, en mikið hefur mætt á hennar nefnd vegna hans.

Hörð gagn­rýni frá fyrr­ver­andi for­mönnum

Síð­ustu árin hefur flokks­for­ysta Sjálf­stæð­is­flokks­ins þó legið undir stans­lausri gagn­rýni ann­ars vegar frá þeim sem telja flokk­inn of íhalds­saman og hins­vegar frá þeim sem telja hann ekki nægi­lega íhaldsam­an. Guð­laugur Þór Þórð­ar­son kom inn á þessa stöðu, og hvað það væri sem gerði hana svona óvenju­lega, í við­tali á Hring­braut í maí. Þar sagði hann að það sem væri „nýtt og við höfum aldrei haft er þú ert með fyrrum for­­menn sem eru svona gagn­rýnir á Sjálf­­stæð­is­­flokk­inn. Eru bara að ham­­ast í því mjög lengi. Við erum ann­­ars vegar með Þor­­stein Páls­­son, sem er far­inn í annan flokk, og svo Davíð Odds­­son.“

Þor­steinn er nú á meðal hug­mynda­fræð­inga Við­reisn­ar. Davíð hefur síð­ast­lið­inn tæpan ára­tug verið rit­stjóri Morg­un­blaðs­ins, sem hefur sögu­lega ætið gengið í takt með Sjálf­stæð­is­flokknum og var ára­tugum saman form­legt mál­gagn hans. Þaðan hefur hann gagn­rýnt for­ystu­menn Sjálf­stæð­is­flokks­ins í rit­stjórn­ar­skrifum og síð­ustu ár virð­ist stjórn­mála­leg sam­leið hans vera fyrst og fremst vera með Sig­mundi Davíð Gunn­laugs­syni og þeim flokkum sem hann stýrir hverju sinni. Inn­tak þeirrar hug­mynda­fræði er tor­tryggni gagn­vart alþjóða­sam­starfi grund­völluð á full­veld­is­rök­um, þjóð­ern­is­kennd, gagn­rýni á kerf­i­s­væð­ingu stjórn­mála og krafa um að völd verði í auknum mæli færð aftur til kjör­inna stjórn­mála­manna og and­staða við aukið frjáls­lyndi í lögum lands­ins sem hefur það mark­mið að auka rétt­indi afmark­aðra hópa. 

Davíð er ekki einn um að hafa þessa skoð­un. Hann er þvert á móti birt­ing­ar­mynd hóps manna innan flokks­ins sem telur hann hafa villst veru­lega af leið í sinni póli­tík.

Skiln­aður flokks og blaðs

Und­an­farna mán­uði hefur veru­lega bætt í hörk­una í gagn­rýni Dav­íðs og þeirra sem deila með honum skoð­un­um. Aðal­lega hefur hún hverfst um tvö mál, ný lög um þung­un­ar­rof sem heim­ila slíkt fram á 22 viku þung­unar og svo þriðja orku­pakk­ann.

Í fyrra­haust, áður en að Klaust­ur­málið frestaði þriðja orku­pakka­stríð­inu um nokkra mán­uði, skrif­aði Davíð tvo leið­ara þar sem hann gagn­rýndi Þor­dísi Kol­brúnu Reyk­fjörð Gylf­dótt­ur, vara­for­mann flokks­ins,harka­lega.

Gagn­rýni hans hefur haldið skýrt áfram á þessu ári og orðið breið­ari. En und­an­farið hefur for­ystu­sveit Sjálf­stæð­is­flokks­ins svarað honum fullum hálsi.

Skýrasta dæmið var í grein Áslaugar Örnu Sig­­ur­­björns­dótt­­ur, rit­­ara Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins, í lok síð­­asta mán­að­ar. Þar sagði hún meðal ann­­ars: „Rétt er það sem áður hefur verið haldið fram í þessu blaði að upp­­f­inn­inga­­menn hafa lengi reynt að finna upp eilífð­­ar­­vél­ina og ekki tek­ist. Því er mik­il­vægt að fest­­ast ekki í for­­tíð­inni, heldur þró­­ast í takt við nýja tíma og leiða þær óum­flýj­an­­legu breyt­ingar sem fram­­tíðin mun hafa með sér fremur en að ótt­­ast þær[...]Það er ekki hlut­verk Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins að standa vörð um úreltar hug­­myndir sem þóttu einu sinni góð­­ar. Við gerum grein­­ar­mun á grunn­­gildum og ein­staka stefn­u­­málum eða úrræðum sem einu sinni virk­uðu. Um leið og við berum virð­ingu fyrir sög­unni er mik­il­vægt að við mótum fram­­tíð­ina.“

Auk þess að vera í for­yst­u­­sveit Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins þá hefur Áslaug Arna teng­ingu inn í rekstur Morg­un­­blaðs­ins. Faðir hennar Sig­­ur­­björn Magn­ús­­son, er stjórn­­­ar­­for­­maður útgáfu­­fé­lags blaðs­ins.

Þá vakti ekki síður athygli að á 90 ára afmæli Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins í lok síð­­asta mán­aðar ákvað Bjarni Bene­dikts­­son, for­­maður flokks­ins, að birta afmæl­is­­grein í Frétta­­blað­inu ekki Morg­un­­blað­inu. Sú ákvörð­un, sem er eins­dæmi, þótti senda skýr skila­­boð um hvernig for­­mað­­ur­inn teldi sam­­band flokks­ins við gamla mál­­gagnið standa.

Flokks­for­ystan fari frá flokknum

Davíð hefur lagt Reykja­vík­ur­bréf Morg­un­blaðs­ins undir gagn­rýni á flokk­inn sinn und­an­farnar vikur og þar bætt í frekar en dregið úr. Þann 8. júní lagði hann út frá aðsendri grein eftir Jón Hjalta­­son í Reykja­vík­­­ur­bréfi dags­ins, sem hafði þá nýverið birst. Þar taldi höf­und­­ur­inn upp allt sem Sjálf­­stæð­is­­flokkur dags­ins í dag væri ekki að gera en sem hann teldi að væri hin eina sanna sjálf­­stæð­is­­stefna.

Greinin hófst á því að höf­undur sagði að nú um stundir sýnd­ist honum „sem flokks­­for­yst­unni þyki helst við hæfi að hnýta í þann for­­mann sem verið hefur þjóð­inni og flokknum drýgstur og best­­ur. Mér stendur stuggur af ykkur því ég hefi þungar áhyggjur af flokkn­­um.“ Sá for­­maður sem vísað var til var Davíð Odds­­son. Jón sagð­ist hafa rætt við hund­ruð félags­­­manna sem hugn­ist ekki ferða­lag flokks­­for­yst­unnar og ætli ekki að slást í þá för. Hann taldi Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn undir for­ystu Bjarna hefði svik­ist undan því að lækka skatta, hafi svikið flokk­inn með því að ráð Má Guð­munds­son sem seðla­banka­stjóra, svik­ist undan merkjum með því að sam­þykkja Ices­a­ve-­samn­ing­inn, heykst á að aft­ur­kalla umsókn að Evr­ópu­sam­band­inu, farið gegn vilja flokks­ins í þriðja orku­pakka­mál­inu og öðru sem snéri að inn­leið­ingum frá Evr­ópu, hafi ekk­ert gert til að „slá á þá ger­ræð­is­legu hug­mynd að færa Reykja­vík­ur­flug­völl“ né til að „hamla braut­ar­gengi hinnar fárán­legu Borg­ar­lín­u“. Þá hafi flokks­for­ystan stutt „nán­ast tak­marka­lausar fóst­ur­eyð­ing­ar“, ekk­ert gert til að koma böndum á „fjár­sóun og fárán­leika í heil­brigð­is­ráðu­neyt­in­u“, ekk­ert gert til að koma „ein­hverju skikki á opin­gátt­ar­flæði hæl­is­leit­enda“, þanið út bákn­ið, rekið kaup­fé­lag í Leifs­stöð og beri mesta ábyrgð allra flokka á RÚV. Þá hafi flokks­for­ystan kastað fyrir róða „eina ráð­herr­anum sem sýnt hefur stað­festu, þor og dug,“ og vís­aði þar í Sig­ríði Á. And­er­sen, sem var látin segja af sér sem dóms­mála­ráð­herra fyrr á þessu ári og er í miklum metum hjá íhalds­sam­ari hluta Sjálf­stæð­is­flokks­ins.

Jón sagð­ist hafa rætt við hund­ruð félags­­­manna sem hugn­ist ekki ferða­lag flokks­­for­yst­unnar og ætli ekki að slást í þá för.

Í nið­­ur­lagi greinar Jóns sagði síð­­an: „Ég velti fyrir mér hvort ekki væri far­­sælla að þið færuð frá flokknum en að flokk­­ur­inn fari frá ykk­­ur.“

Þessi orð gerði Davíð að sínum og sagði að miðað við „sam­ræmdar árásir sem leyna sér ekki og spuna­­meist­­arar halda utan um og Jón nefnir í upp­­hafi sinnar greinar er rétt að taka fram að rit­­stjórar Morg­un­­blaðs­ins hafa ekk­ert heyrt um stefnu eða rök­­stuðn­­ing þing­­manna Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins. Morg­un­­blaðið er borg­­ara­­legt blað og þótt það lúti ekki fjar­­stýr­ingum utan úr bæ frá flokkum eða ein­stak­l­ingum lætur að líkum að blaðið ætti oftar en ekki að geta átt góða sam­­leið með flokknum ef hann er sjálfum sér sam­­kvæmur og heill í fögrum fyr­ir­heitum sín­­um.“

Kast­ast í opin­bera kekki við Eng­ey­inga

Viku síðar var stríðið orðið enn hat­ramm­legra. Þá stóð í Reykja­vík­ur­bréf­inu að ekki væri að velj­ast nægi­lega öfl­ugt fólk í for­ystu Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Það hafi lengi verið „óskráð meg­in­regla í Sjálf­­stæð­is­­flokkn­um, sem reynd­ist vel, að hversu öfl­­ugur sem for­­maður flokks­ins væri, sem þeir voru sann­­ar­­lega lang­flest­ir, skyldi lands­fundur eða flokks­ráðs­fundur tryggja að sá sem næstur stæði for­­mann­inum hefði rík­u­­lega stjórn­­­mála­­lega reynslu ef örlög eða atvik hög­uðu því svo að fylla þyrfti skarðið yrðu góð tök á því.“

Skiptar skoðanir um formannsslag

Bjarni Benediktsson náði þeim áfanga að hafa verið formaður Sjálfstæðisflokksins í áratug fyrr á þessu ári. Einungis tveir formenn hafa setið lengur í sögu flokksins, Ólafur Thors, sem var formaður Sjálfstæðisflokksins frá 1934 til 1961, og Davíð Oddsson, sem var formaður hans frá 1991 til 2005. Í ljósi þess sem gengið hefur á í stjórnmálum síðastliðinn áratug má það teljast pólitískt afrek.

Mikið er rætt um það í íslensku stjórnmálalífi, jafnt á meðal andstæðinga Sjálfstæðisflokksins sem stuðningsmanna hans, hvort að Bjarni sé farin að hugleiða að láta gott heita og að það gæti gerst á næsta landsfundi, sem haldið verður snemma á næsta ári. Aðallega eru tveir nefndir sem mögulegir arftakar: Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra og Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, varaformaður flokksins og ráð­herra ferða­mála-, iðn­að­ar-, nýsköp­unar og dóms­mála.

Mjög skiptar skoðanir eru á meðal fólks sem vinnur í nálægð við hann reglulega, í þinginu eða innan ríkisstjórnarinnar, um hvað hann ætli sér að gera. Viðmælendur úr því mengi hafa sumir sagt að þeim finnist Bjarni virka frekar áhugalaus gagnvart öðrum málum en þeim sem snúi beint að hans ráðuneyti, og beiti sér til að mynda lítið sem ekkert til að lægja þær miklu öldur sem eru í flokknum um þessar mundir, að minnsta kosti opinberlega.

Samstarfsmenn innan ríkisstjórnar sem Kjarninn ræddi við eru þó sumir hverjir á öðru máli. Segja að Bjarni njóti augljóslega þess sem hann sé að gera og hafi metnað fyrir því að gera það áfram.

Eina viðtalið sem Bjarni sjálfur hefur gefið undanfarin misseri þar sem hann hefur tjáð sig um áframhaldandi formennsku sína var við Þjóðmál sem komu út í október í fyrra. Þar sagðist hann ekkert vera að hugsa um að hætta í stjórnmálum. Á meðan að hann brenni fyrir þeim verkefnum sem hann sinnti og þeim breytingum sem hann vildi sjá þá væri engin ástæða til að hætta.

Nú þætti hins vegar fínt að reynslu­­lítið fólk „sem hefur fengið póli­­tískt vægi með slíkt nesti langt umfram það sem áður tíð­k­að­ist, tali niður til flokks­­syst­k­ina sinna og leggi lykkju á leið sína til að vísa þeim sem eldri eru út úr umræð­unni með þótta sem fer öllum illa.“

Þór­dís Kol­brún tók gagn­rýn­ina greini­lega til sín og aug­ljóst var að hún var að senda Dav­íð, og þeim sem fylgja honum að mál­um, sneið þegar hún skrif­aði í stöðu­upp­færslu á Face­book um síð­ustu helgi að það væri mik­il­vægt að eiga góðar og traustar vin­kon­ur, sér­stak­lega þegar „alls­konar mik­il­menni gagn­rýna mann og hafa helst á mann að fylgja sann­fær­ingu sinni, hlusta á mag­ann sinn og vera bara rúm­lega þrí­tug­ur.“

Sú vend­ing hafði orðið þarna að Hall­dór Blön­dal, fyrr­ver­andi ráð­herra Sjálf­stæð­is­flokks­ins og for­seti Alþing­is, hafði skrifað grein í Morg­un­blaðið og gagn­rýnt Davíð fyrir gagn­rýni sína. Þar skrif­aði Hall­dór, sem er náfrændi Bjarna Bene­dikts­sonar og hluti hinnar frægu og valda­miklu Eng­eyj­a­rættt­ar, að skrif Dav­íðs lýstu sál­ar­á­standi hans. Davíð svar­aði því til að Hall­dór rataði illa „eftir að not­k­unin á ætt­­­ar­vit­­anum óx. Og lendir þá í hverri haf­vill­unni af annarri.“

Upp­gjör framundan eða sverðin slíðruð

Sem stendur virð­ist sú staða vera komin upp að áhrifa­mikil öfl innan hans, sem standa utan for­yst­unn­ar, telji að Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn geti ekki verið bæði íhalds­flokkur og frjáls­lyndur flokk­ur.

Ekk­ert bendir til þess að draga muni úr átökum á milli þeirra afla sem takast nú á um sál Sjálf­stæð­is­flokks­ins og ef ekki tekst að slíðra sverðin fyrir næsta lands­fund, sem er áætl­aður í byrjun næsta árs, verður óum­flýj­an­legt að þar komi til upp­gjörs.

Flokks­for­ystan sækir þó styrk í það að í gegnum þann storm sem hefur geisað frá því síð­sum­ars í fyrra hefur fylgi flokks­ins hald­ist nokkuð stöðugt. Fylgi þess flokks sem býður upp á íhalds­saman val­kost við hann, Mið­flokks­ins, hefur auk þess vart hagg­ast.

Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn hefur auk þess margoft sýnt það að hann getur sett vanda­mál og ágrein­ing til hliðar þegar kemur að kosn­ingum og unnið sem heild. Flokk­ur­inn er enda ein stærsta fjölda­hreyf­ing lands­ins með tug­þús­undir skráðra flokks­manna og mikið afl sem kosn­inga­vél.

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Meira eftir höfundinnÞórður Snær Júlíusson
Meira úr sama flokkiFréttaskýringar