Það voru í senn glaðir og hreyknir for­svars­menn fær­eyska síma­fé­lags­ins, Føroya Tele, þegar þeir kynntu nýja 5G háhraða­netið í júní sl. „Fær­eyjar fara framúr Dan­mörku með 5G“ var yfir­skrift frétta­til­kynn­ing­ar­innar sem send var út af þessu til­efni. Á þessum kynn­ing­ar­fundi var jafn­framt greint frá því að lagn­ing háhraða­nets­ins yrði lík­lega í sam­vinnu Fær­eyska síma­fé­lags­ins og kín­verska fjar­skipta­fyr­ir­tæk­is­ins Huawei, þótt samn­ingur hafi ekki verið und­ir­rit­að­ur. 

Sam­vinna Fær­ey­inga og Huawei er ekki ný af nál­inni en lagn­ing háhraða­nets­ins yrði stærsta verk­efnið sem Kín­verjarnir hafa tekið að sér á eyj­unum en þess má geta að Huawei sá um lagn­ingu 4G nets­ins í Fær­eyj­um. Því verk­efni og öðrum slíkum sem Huawei hefur ann­ast á síð­ustu árum í Fær­eyjum hefur fyr­ir­tækið skilað bæði fljótt og vel. For­stjóri síma­fé­lags­ins lýsti, á áður­nefndum fundi, sér­stakri ánægju með sam­starfið við kín­verska fyr­ir­tækið og sagði að fram­kvæmdir vegna háhraða­nets­ins myndu hefj­ast „al­veg á næst­unn­i“. Nefndi þó ekki dag­setn­ing­u.  

Ekk­ert bólar á net­inu 

Nú, þegar brátt eru liðnir sex mán­uðir síðan for­stjóri síma­fé­lags­ins sagði að fram­kvæmdir myndu hefj­ast alveg á næst­unni, bólar ekk­ert á háhraða­net­inu. Í við­tali við fær­eyska útvarpið fyrir skömmu sagði fær­eyskur þing­maður að stundum taki menn sterkt til orða, en bætti við að „það hljóti nú að fara að stytt­ast í að eitt­hvað ger­ist.“ 

Heimamenn í Fær­eyjum hafa undr­ast þennan seina­gang.

Segja Huawei undir tufflu kín­versku stjórn­ar­innar

Eins og flestum sem fylgj­ast með fréttum mun kunn­ugt andar köldu milli Banda­ríkja­manna og Kín­verja. Klögu­málin ganga á víxl í við­skipta­stríði sem staðið hefur um margra mán­aða skeið. Báðar þjóðir hafa tekið upp vernd­ar­tolla á fjöl­margar vörur hvor frá annarri og við­skipta­stríðið veldur mörgum fyr­ir­tækjum í báðum löndum miklum erf­ið­leik­um. Bæði löndin eru þó mjög háð við­skiptum hvort við annað og ástand­inu má helst líkja við eins konar „haltu mér slepptu mér“ sam­band, þar sem hvor­ugur getur án hins ver­ið. Síaukin starf­semi Kín­verja, ekki síst fjar­skipta­fyr­ir­tæk­is­ins Huawei, er þyrnir í augum Banda­ríkja­manna. Þeir halda því fram að Huawei sé í raun undir stjórn kín­verskra ráða­manna sem geti, þegar þeim þókn­ast nýtt fyr­ir­tækið til alls kyns njósn­a­starf­semi um aðrar þjóð­ir, ekki síst Banda­rík­in.

Sendi­herr­ann lætur í sér heyra

Skömmu eftir að til­kynnt var um sam­vinnu Fær­eyska síma­fé­lags­ins og Huawei birti dag­blaðið Berl­ingske við­tal við sendi­herra Banda­ríkj­anna í Dan­mörku. Sendi­herrann, Carla Sands, lýsti þar áhyggjum vegna fjar­skipta­samn­ings­ins og sagði hugs­an­legt að samn­ing­ur­inn hefði í för með sér að Banda­ríkja­menn gætu ekki látið Fær­ey­ingum í té mik­il­vægar upp­lýs­ing­ar.

Í grein sem sendi­herr­ann skrif­aði í nýj­ustu helg­ar­út­gáfu Sos­i­al­urin hvetur hún Fær­ey­inga til að búa svo um að „þeir ráði sjálfir yfir innviðum sam­fé­lags­ins en láti þá ekki í hendur fyr­ir­tækja sem ekki fylgja okkar leik­reglum og við­mið­u­m“. Sendi­herr­ann segir yfir­lýs­ingar Huawei um sjálf­stæði og að fyr­ir­tækið virði allar reglur um leynd upp­lýs­inga marklaus­ar. Allir viti að kín­verskum fyr­ir­tækjum sé skylt að hlýða fyr­ir­skip­unum stjórn­valda í land­inu, slíkt sé bundið í lög í Kína. 

Fær­eyskir stjórn­mála­menn undr­andi

Pist­ill banda­ríska sendi­herr­ans hefur vakið mikla athygli í Fær­eyj­um. Sjúrður Skaale, þing­maður Javn­að­ar­flokks­ins, sagð­ist í við­tali við dag­blaðið Berl­ingske vera mjög undr­andi á orðum sendi­herr­ans. Hann sagð­ist ekki minn­ast þess að banda­rískur sendi­herra hefði fyrr reynt að hafa áhrif á Fær­ey­inga, og ekki skilja hvað sendi­herr­anum gengi til, en benti á að Banda­ríkja­menn og Kín­verjar ættu í við­skipta­stríði.

Fleiri fær­eyskir stjórn­mála­menn hafa talað á svip­uðum nótum og bent á að ef Fær­eyska síma­fé­lagið rifti fyr­ir­hug­uðu sam­komu­lagi við Huawei myndu Kín­verjar telja það gert vegna þrýst­ings frá Banda­ríkja­mönn­um. Fær­eyska land­stjórnin hefur lagt áherslu á að ákvörðun um sam­starf við Huawei, eða aðra, um 5G netið sé í höndum Fær­eyska síma­fé­lags­ins og lands­stjórnin komi þar hvergi nærri. Nýlegar fréttir benda hins­vegar til að Kín­verjar reyni að beita áhrifum sínum gegnum fær­eysku lands­stjórn­ina.

Fréttin sem ekki mátti segja og hljóð­upp­takan

Tutt­ugu mín­útum áður en frétta­tími Kringvarps­ins, fær­eyska sjón­varps­ins, „Dagur og vika“ fór í loftið sl. mánu­dag (2. des) kom full­trúi fær­eyska inn­an­rík­is­ráðu­neyt­is­ins og krafð­ist þess að fréttin yrði ekki send út og fógeta­úr­skurður þar að lút­andi væri á leið­inni. Frétta­stjóri Kringvarps­ins ákvað að fréttin yrði ekki send út. Sagði hins­vegar frá bann­inu í upp­hafi frétta­tím­ans. Ástæða lög­banns­ins var rök­studd með að upp­lýs­ingar í frétt­inni hefðu verið fengnar með ólög­mætum hætti.

Frétt­in, sem ekki mátti senda út, fjall­aði um fund sem hald­inn var 11. nóv­em­ber, í Þórs­höfn. Fund­inn sátu Feng Te, sendi­herra Kína í Dan­mörku, Bárður Niel­sen lög­maður Fær­eyja, og Jørgen Niclasen, fjár­mála­ráð­herra lands­stjórn­ar­inn­ar.   

Mikil leynd hvíldi yfir fund­inum og frétta­menn komust síðar á snoðir um hann, fyrir algjöra til­vilj­un. Það gerð­ist 15. nóv­em­ber þegar frétta­maður Kringvarps­ins ætl­aði að taka við­tal við Helga Abra­ham­sen sem fer með við­skipta­mál í fær­eysku lands­stjórn­inni og spyrja hann um Huawei og 5G net­ið. Þegar mynda­töku­mað­ur­inn var búinn að festa míkró­fón­inn á jakka­boð­ung ráð­herr­ans, óskaði emb­ætt­is­maður í við­skipta­ráðu­neyt­inu eftir að ræða eins­lega við ráð­herr­ann. Það sem þeir vissu ekki var að kveikt var á míkró­fón­inum sem ráð­herr­ann bar og þess vegna var sam­tal hans og emb­ætt­is­manns­ins tekið upp á tæki Kringvarps­ins. Síðan mætti ráð­herr­ann í við­talið. Það var ekki fyrr en Kringvarps­menn komu á stöð­ina og fóru að skoða við­talið að þeir upp­götv­uðu upp­tök­una af sam­tali ráð­herr­ans og emb­ætt­is­manns­ins. Það var þetta sam­tal sem Kringvarpið ætl­aði að segja frá. Hvað nákvæm­lega var rætt um hefur ekki verið gert opin­bert en emb­ætt­is­mað­ur­inn ku hafa greint ráð­herr­an­um, í smá­at­rið­um, frá því sem rætt var um á leyni­fund­inum 11. nóv­em­ber.   

Lög­mað­ur­inn segir leynd­ina nauð­syn­lega

Í við­tali í fær­eyska útvarp­inu í fyrra­kvöld sagði Bárður Niel­sen lög­maður að lög­bannið á frétt Kringvarps­ins sl. mánu­dag (2.des) hefði verið nauð­syn­legt því efni frétt­ar­innar gæti skaðað fær­eyska hags­muni. Frétta­stjóri Kringvarps­ins er ósam­mála því að ekki eigi að birta frétt­ina, „inni­haldið varðar hags­muni Fær­ey­inga og lög­bannið er óeðli­legt inn­grip í starf fjöl­miðla“.

Það getur þú sjálfur reiknað út

11. nóv­em­ber, sama dag og „leyni­fund­ur­inn“ átti sér stað hitti kín­verski sendi­herr­ann Jenis av Rana sem fer með utan­rík­is­mál í lands­stjórn­inni og nokkra emb­ætt­is­menn. Þegar frétta­maður spurði einn úr hópi emb­ætt­is­mann­anna eftir fund­inn hvort við­skipti og Huawei tengd­ust og hvort þau mál hefðu verið rædd svar­aði emb­ætt­is­mað­ur­inn „það getur þú sjálfur reiknað út“. 

Þess má í lokin geta að Kringvarpið hefur áfrýjað lög­bann­inu. Dómur verður kveð­inn upp í síð­asta lagi næst­kom­andi mánu­dag 9. des­em­ber.