Stjórn­völd í Nýja Suð­ur­-Wa­les, fjöl­menn­asta fylki lands­ins, hafa lýst yfir neyð­ar­á­standi næstu vik­una og fyr­ir­skipað tug­þús­undum að ­yf­ir­gefa svæði, jafn­vel heilu bæina, þar sem ógnin er hvað mest. Þeir fólks­flutn­ingar eiga sér ekki hlið­stæðu á þessum slóð­um. Her­inn und­ir­býr einnig að flytja um 4000 manns, sem orðið hafa inn­lyksa í eld­un­um, frá Vikt­or­íu­fylki.

Fleiri þús­und manns hafa setið fastir tímunum saman í margra kíló­metra löngum röðum bíla á vegum frá rým­ing­ar­svæð­un­um. Von er á hærri hita og hvass­ari vindi um helg­ina og farið er að bera á skorti á nauð­synja­vörum í bæj­u­m ­sem hafa ein­angr­ast milli eld­anna. Í Nýja Suð­ur­-Wa­les hafa eldar logað á um níu­tíu ­stöðum sam­tím­is, svo dæmi sé tek­ið.

Yfir­völd í fylk­inu hafa nú leyfi til að þvinga rým­ing­ar, loka vegum og „alls ann­ars sem við þurfum að gera til að tryggja öryggi íbúa og ­eigna,“ sagði fylk­is­stjór­inn Gladys Ber­ejiklian er ákvörðun um að lýsa yfir neyð­ar­á­standi var tekin. „Þessar ákvarð­anir eru ekki teknar af léttúð en við viljum gera allt sem við getum til að und­ir­búa laug­ar­dag­inn sem gæti orð­ið hræði­legur dag­ur.“

Hræði­legur dagur í nánd. Margir hræði­legir dagar eru þegar að baki. 

En á morg­un, laug­ar­dag, mun enn draga til tíð­inda. Andrew Cont­ance, sam­göngu­ráð­herra Nýja Suð­ur­-Wa­les, líkir ástand­inu sem von er á um helg­ina við málm­bræðslu­ofn.

Svæði á stærð við hálft Ísland brunnið   

Eld­arnir kvikn­uðu í ástr­alska vor­inu í sept­em­ber og hafa víða færst í auk­ana. Síðan þá hefur gróður á land­svæði á stærð við hálft Ísland brunn­ið, m.a. skógar sem hingað til hafa sloppið í slíkum ham­förum.

Skóg­ar­eldar eru nefni­lega árlegir í Ástr­al­íu. Ástr­a­lar vita því að vor­inu geta fylgt eld­ar. Þeir fylgj­ast með fréttum og varpa svo önd­inn­i léttar þegar fregnir ber­ast af því að búið sé að ná tökum á eld­un­um. En þetta ­sum­arið hefur sú frétt látið á sér standa. Og rign­ingin sömu­leið­is.

Ástr­a­lar eru líka vanir því að gróð­ur­inn taki fljótt við sér­. Hröð end­ur­nýjun skóga tröllatrjánna (eucalyptus) er um margt óvenju­leg. En eld­arnir nú æða um forna skóga í fyrsta sinn og talið er ólík­legt að þeir nái ­sér nokkurn tím­ann.

Reyk­ur­inn er líka þykk­ari en Ástr­a­lar eiga að venj­ast. Í borg­unum hefur hann legið yfir strætum og torgum dögum sam­an. Reyk­ur­inn er svo ­þykkur að hann sést vel á gervi­tungla­mynd­um. Myndir af fólki á strönd­inni, ekki að sóla sig heldur flýja eldana, segja sína sögu. Dæmi eru um að fjöl­skyld­ur hafi orðið inn­lyksa milli hafs og elda í sól­ar­hring áður en hjálp barst. 

Marg­t minnir á atriði úr ham­fara­mynd­inni On the Beach sem tekin var í Mel­bo­urne fyrir sex­tíu árum. „Ava Gar­dner, Gregor­y Peck og Fred Astaire voru í aðal­hlut­verkum í On the Beach,“ rifjar David Marr, blaða­maður Guar­dian í Ástr­al­íu, upp. „Í end­ur­gerð­inni erum við að­al­stjörn­urn­ar.“ 

Þetta sum­arið hafa gróð­ur­eldar logað í öllum fylkj­u­m lands­ins þó að Nýja Suð­ur­-Wa­les og Vikt­oría hafi orðið verst úti. Stærst­u ­borg­irn­ar, m.a. Mel­bo­urne og Sydney, hafa ekki farið var­hluta af ástand­inu enda logar í gróðri skammt utan þeirra. Þykkur reykur hefur lagst yfir þær vik­um ­saman og í byrjun des­em­ber var loft­mengun í Sydney langt yfir hættu­mörk­um. Í síð­ustu viku voru loft­gæðin í höf­uð­borg­inni Can­berra sögu­lega slæm og hættu­leg heilsu fólks.

Eld­arnir eru mis­jafnir að umfangi. Sumir eru stað­bundn­ir, loga á litlum svæðum og eru slökktir fljótt en aðrir eru gríð­ar­mikil eld­höf á mörgum hekt­urum lands sem logað hafa mán­uðum sam­an. Eld­tung­urnar hafa náð allt að sjö­tíu metra hæð, svip­aðri hæð og Hall­gríms­kirkju­turn.

Hið ástr­alska sumar er ávallt heitt og þurrt og við slík­ar að­stæður kvikna eldar auð­veld­lega. Oft­ast kvikna þeir af nátt­úru­legum orsök­um, t.d. þegar eld­ingum lýst niður í þurrt skóg­lendi. Vindar eiga það svo til að bera með sér glæður langar leiðir og breiða þannig út bál­ið. Eld­arnir hafa oft­sinnis verið mann­skæðir í sögu lands­ins. Árið 2009 lét­ust 173 í Vikt­or­íu-­fylk­i ­sem er mesta mann­tjón sem orðið hefur í gróð­ur­eldum í heim­in­um.

En eld­arnir nú eru af nokkuð öðrum toga. Aðstæður hafa ­skap­ast sem eiga sér vart hlið­stæðu og hafa gert slökkvi­liðum lands­ins sér­lega erfitt fyr­ir. Nú geisa langvar­andi þurrkar og ástr­alska vorið í ár er það þurrasta frá því mæl­ingar hófust. Ofan á þetta bætt­ist svo hita­bylgja i des­em­ber. Hæstur varð hit­inn þann 18. þess mán­aðar eða 41,9°C. Aldrei fyrr hafa slíkar hita­tölur mælst í Ástr­al­íu.  Þá hafa vindar blásið af krafti og þannig hafa eldar og reykur breiðst hraðar út. 

Ein­ar ­segir í raun ótrú­legt að mann­tjón hafi ekki verið meira en minnir á að margir hafi orðið fyrir miklum búsifj­um. Stórar vín­ekrur hafa t.d. orðið alelda. „Svo er það þessi ótti og hræðsla meðal fólks sem fylgir þessu.“

Sér­fræð­ingar hafa lengi haldið því fram að ­lofts­lags­breyt­ingar af manna­völdum ýti undir nátt­úru­ham­farir á borð við gróð­ur­elda og flóð og sagt að meiri veð­ur­öfgar séu þegar farnar að eiga sér stað. Síðust­u árin hafa skóg­ar­eldar í Ástr­alíu kviknað fyrr en áður þekkt­ist og breið­st hraðar út og af meiri ofsa.  „Al­mennt ­séð, vegna hækk­andi hita af manna­völd­um, þá hafa veð­ur­fars­beltin verið að ­fær­ast til,“ útskýrir Ein­ar. „Birt­ing­ar­mynd lofts­lags­hlýn­unar er að koma fram á meg­in­löndum suð­ur­hvels jarð­ar. Á norð­ur­hveli sést hún frekar í kring­um heim­skauta­svæðin þar sem jöklar hafa bráðnað hratt síð­ustu árin.“

Að sögn Ein­ars eru nokkrar ástæður fyrir því að á Ástr­alía verð­ur­ harka­lega fyrir barð­inu á lofts­lags­breyt­ing­um. Ein skýr­ingin er sú að suð­ur­hvel jarðar er haf­hvel­ið, þar eru haf­svæðin yfir­gnæf­andi og hafa meiri áhrif en á norð­ur­hveli. „Frá­vik sem verða í sjón­um, til dæmis miklir hitar sem hafa ver­ið í Ind­lands­hafi, valda því meðal ann­ars að vest­ur­hluti Suð­ur­-Afr­íku þornar upp á meðan það er meiri úrkoma í aust­ur­hlut­an­um. Svipað er ástatt um suð­ur­hluta ­Suð­ur­-Am­er­íku. Og svo í Ástr­alíu hafa veð­ur­fars­beltin verið að fær­ast til og þau svæði sem þegar eru mjög þurr verða ennþá þurr­ari.“

En vís­inda­menn og stjórn­mála­menn eru ekki sam­mála um hvað sé að eiga sér stað. Jú, eld­arnir eru miklir, en það hafa þeir nú verið áður­, ­full­yrða þeir síð­ar­nefnd­u. 

Scott Morri­son, for­sæt­is­ráð­herra Ástr­al­íu, var harð­lega gagn­rýndur er hann fór í jóla­frí til Hawaii á meðan jörð brann í heima­land­in­u. ­Stað­geng­ill hans í emb­ætti, Mich­ael McCor­mack, sagði á þeim tíma­punkti við þjóð­ina: „Við höfum áður séð svona reyk. Við höfum áður séð gróð­ur­elda.“ Sami tónn var í nýársávarpi Morri­sons. Þar sagði hann að fyrri kyn­slóðir Ástr­a­la, þar á með­al­ frum­byggjar álf­unn­ar, hefðu einnig staðið and­spænis nátt­úru­ham­förum; flóð­u­m, eldum og þurrk­um. „Við höfum áður staðið frammi fyrir svona áföllum og við höfum sigr­ast á þeim. Það er hinn ástr­alski and­i.“

Stjórn hans hefur verið gagn­rýnd fyrir að bregð­ast ekki við ­lofts­lags­vánni. Í nýársávarpi sínu gaf hann lítið fyrir til­lög­ur Verka­manna­flokks­ins og Græn­ingja í þeim efnum og sagði: „Við munum ekki eyði­leggja lífs­við­ur­væri Ástr­ala með því að taka upp ábyrgð­ar­laus mark­mið sem munu hækka raf­orku­verð [...] eða með því að snúa baki við hefð­bundn­um at­vinnu­greinum [m.a. kola­vinnslu].“

Því eldar hafa jú logað áður. Og Ástr­a­lar hafa áður sigr­ast á þeim. Ekk­ert óvenju­legt þar á ferð, að mati hinna póli­tísku leið­toga.

Einar er þessu ósam­mála. „Þetta er sann­ar­lega óvenju­leg­t á­stand. En þetta er líka póli­tískt hita­mál í Ástr­al­íu, þar er búið að rugl­a al­menn­ing í rím­inu. Stjórn­völd í Ástr­alíu eru í full­kominni afneitun á þessu or­saka­sam­hengi sem smit­ast auð­vitað út til lands­manna.“

Ýmis­legt bendir til þess að ástr­alska sum­arið nú sé vissu­lega frá­brugðið öðr­um.

Land­svæðið sem hefur orðið eldi bráð er t.d. mun stærra en ­síð­ustu ár. Í Nýju Suð­ur­-Wa­les hefur eldur logað á meira en 3,4 millj­ón­um hekt­ara lands nú þeg­ar, sam­an­borið við um 280 þús­und hekt­ara að með­al­tali á und­an­gengnum árum. 

Eld­arnir loga líka víðar og á öðrum svæðum en oft áður. Þá má nú finna austar og á þétt­býlli svæðum en t.d. eld­arnir miklu árið 1974.

Áhrif á dýra­ríkið hafa verið gríð­ar­leg. Ótt­ast er að um 8.000 kóala­birnir hafi þegar drep­ist. Margir birnir hafa auk þess særst og mis­st heim­kynni sín. Kóala­birnir áttu fyrir undir högg að sækja og ham­far­irnar nú auka á hættu á útrým­ingu þeirra á ákveðnum svæð­um. Vist­fræð­ingar við Háskól­ann í Sydney telja að um 480 millj­ónir spen­dýra, fugla og skrið­dýra hafi drep­ist frá því eld­arnir kvikn­uðu í sept­em­ber.

David Bowman, sér­fræð­ingur við Háskól­ann í Tasman­íu, bend­ir svo á að efna­hags­legra áhrifa ham­far­anna sé farið að gæta. „Það er ekki hægt að halda uppi eðli­legu efna­hags­lífi þegar þriðj­ung­ur, jafn­vel helm­ing­ur ­þjóð­ar­inn­ar, hefur orðið fyrir áhrifum reyks og fjöl­miðlar ein­blína á eldana. Ég veit ekki af hverju ein­hver vill halda því fram að eldar sem þessir hafi áður­ átt sér stað. Það er áhyggju­efni þar sem það heftir aðlög­un­ina. Fyrsta skref­ið í því að takast á við elda sem þessa er að við­ur­kenna umfang vand­ans.“

Margir ferða­manna­staðir eru rjúk­andi rústir og aug­ljóst að á­hrif ham­far­anna á ferða­þjón­ust­una verða gríð­ar­leg. Yfir­völd hafa rýmt nokkra ferða­manna­staði, m.a. þjóð­garða og strand­bæi, sem á þessum árs­tíma eru ­yf­ir­leitt iðandi af ferða­mönn­um. 

Ástr­a­l­ar, land­ið ykkar er að brenna

„Ég er lofts­lags­vís­inda­maður í fríi í Blue Mounta­ins [í Ástr­al­íu] að fylgj­ast með áhrifum lofts­lags­breyt­inga, skrifar Mich­ael J. Mann í grein í The Guar­dian undir yfir­skrift­inni: „Ástr­a­l­ar, landið ykkar er að brenna – hættu­legar lofts­lags­breyt­ingar eru að eiga sér stað hér og nú.“

Mann er einn þekkt­asti vís­inda­maður heims­ins á svið­i ­lofts­lags­fræða og er pró­fessor við háskól­ann í Penn­syl­vaniu í Banda­ríkj­un­um. Hann stundar nú rann­sóknir í Ástr­alíu og var í fríi ásamt fjöl­skyldu sinni í Blue Mounta­ins, fjalla­svæði vestur af Sydney, er eldar kvikn­uðu þar.

Hann gagn­rýnir for­sæt­is­ráð­herra lands­ins harð­lega fyrir að sofa á verð­inum og vitnar í þekkt lag áströlsku hljóm­sveit­ar­innar Midnight Oil, Beds are burn­ing. Lagið sem hann naut að hlusta á fyrir nokkrum ára­tugum hafi nú fengið algjör­lega nýja merk­ingu.

„Brúnn him­inn­inn sem ég upp­lifði í Blue Mounta­ins í þess­ari viku er afurð lofts­lags­breyt­inga af manna­völd­um,“ skrifar hann. „Taktu met­hita, bland­aðu honum saman við for­dæma­lausan þurrk á þegar þurrum svæðum og útkom­an er for­dæma­lausir gróð­ur­eldar líkt og þeir sem gleypt hafa Blue Mounta­ins og breiðst út um alla álf­una. Þetta er ekki flók­ið.“