Starfshópur sem á að taka á framfylgd laga um stjórn fiskveiða hefur skilað tillögum um endurskoðun ákvæða um hámarksaflahlutdeild til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins. Tillögurnar verða kynntar á næstu dögum.
Hópurinn hefur hins vegar ekki skilað heildarendurskoðun á lögunum þar sem óskað var eftir því að atriði sem snéru að hámarksaflahlutdeild og tengdum aðila yrðu sett í forgang.
Þetta kemur fram í svari ráðuneytisins við fyrirspurn Kjarnans um málið.
Þann 19. nóvember 2019 fundaði ríkisstjórn Íslands um „aðgerðir sínar til að auka traust á íslensku atvinnulífi“. Þorri þeirra aðgerða hafði áður komið fram og voru því ekki nýjar af nálinni.
Daginn eftir, 20. nóvember, skrifaði Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, grein í Morgunblaðið þar sem hann sagði að í kjölfar umræðu daganna á undan, sem hafði snúist um málefni tengd Samherja og stórfelld meint lögbrot þess útvegsfyrirtækis hér heima og erlendis, hefði hann óskað eftir því við nefnd sem hann skipaði til að taka á framfylgd laga um kvótaþak að hún skilaði tillögum þar að lútandi fyrir 1. janúar 2020.
Samkvæmt gildandi lögum um stjórn fiskveiða mega tengir aðilar ekki halda á meira en 12 prósent af heildarúthlutuðum kvóta hverju sinni. í lögunum segir að aðilar teljist tengdir ef „annar aðilinn, einstaklingur eða lögaðili, á beint eða óbeint meiri hluta hlutafjár eða stofnfjár í hinum aðilanum eða fer með meiri hluta atkvæðisréttar.“
Eftirlit og eftirfylgni í molum
Ríkisendurskoðun benti á það í stjórnsýsluúttekt á Fiskistofu, sem birt var í janúar 2019, að hún kanni ekki hvort yfirráð tengdra aðila í sjávarútvegi yfir aflahlutdeildum væri í samræmi við lög. Þ.e. að eftirlitsaðilinn með því að enginn hópur tengdra aðila ætti meira en 12 prósent af heildarafla væri ekki að sinna því eftirliti í samræmi við lög.
Hingað til hefur eftirlitið með þessu verið þannig háttað að starfsmenn frá Fiskistofu hafa farið tvisvar á ári og spurt sjávarútvegsfyrirtækin um hversu miklum kvóta þau og tengdir aðilar halda á. Samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar var um tvö dagsverk að ræða á ári. „Fiskistofa treystir nánast alfarið á tilkynningarskyldu fyrirtækja við eftirlit með samþjöppun aflaheimilda,“ sagði í skýrslunni.
Sú endurskoðun var í kjölfarið boðuð með skipun áðurnefnds starfshóps og því flýtt að hann skilaði hluta af tillögum sínum, þeim sem snéru að kvótaþaki og skilgreiningu á tengdum aðilum, í kjölfar þess að Samherjamálið kom upp.
Samherji og aðilar tengdir Brim með mikinn kvóta
Nokkrir tengdir hópar eru mjög umsvifamiklir í íslenskum sjávarútvegi og halda á stórum hluta úthlutaðs kvóta. Á meðal þeirra er Samherji, stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins.
Í september 2019 var Samherji, stærsta útgerðarfyrirtæki landsins sem nýlega var ásakað um vafasama og mögulega ólöglega viðskiptahætti víða um heim, með 7,1 prósent úthlutaðs kvóta. Útgerðarfélag Akureyrar, sem er í 100 prósent eigu Samherja, heldur svo á 1,3 prósent kvótans og Sæból fjárfestingafélag heldur á 0,64 prósent hans. Síldarvinnslan heldur á 5,3 prósent allra aflaheimilda og sjávarútvegsfyrirtækið Bergur-Huginn er síðan með 2,3 prósent kvótans en það er að öllu leyti í eigu Síldarvinnslunnar.
Samanlagt er aflahlutdeild þessara aðila er því rúmlega 16,6 prósent.
Brim er það sjávarútvegsfyrirtæki sem heldur á mestum kvóta, en félagið fór yfir hámark sem lög heimila í kvóta, í krókaaflahlutdeild í þorski, í nóvember þegar stjórn þess samþykkti samninga um kaup á tveimur sjávarútvegsfyrirtækjum í Hafnarfirði, Fiskvinnslunni Kambi og Grábrók. Hjálmar Kristjánsson átti 39 prósent í Kambi og allt hlutafé í Grábrók. Brim var því að kaupa eignir af bróður forstjóra síns. Samanlagt kaupverð nam rúmlega þremur milljörðum króna. 
Stærsti eigandi Brim er Útgerðarfélag Reykjavíkur, sem á um 46,26 prósent hlut í því félagi eftir að hafa selt stóran hlut til KG Fiskverkunar fyrir skemmstu. Það félag, Útgerðarfélag Reykjavíkurm var 1. september síðastliðinn með 3,9 prósent af öllum úthlutuðum kvóta. Auk þess var félagið Ögurvík (í eigu Brims) með 1,3 prósent aflahlutdeild.
Þann 10. desember síðastliðinn greindi Kjarninn frá því að Útgerðarfélag Reykjavíkur hefði keyptný 33,3 prósent hlut KG fiskverkunar í eignarhaldsfélaginu Kristján Guðmundsson ehf., sem átti 37 prósent í Útgerðarfélagi Reykjavíkur.
Útgerðarfélag Reykjavíkur er þar af leiðandi að uppistöðu í eigu Guðmundar Kristjánssonar, sem er einnig forstjóri Brims. Eignarhlutur félagsins í Brim er nú 36,13 prósent. Auk þess eiga tvö tengd félög þess hlut, þar af á FISK-Seafood eignarhaldsfélag, í 100 prósent eigu Útgerðarfélags Reykjavíkur, 10,05 prósent hlut. Samtals á þessi samstaða Guðmundar Kristjánssonar því nú 46,26 prósent í sjávarútvegsrisanum.
Félag Hjálmars Þór Kristjánssonar, KG Fiskverkun á Rifi, er líka á meðal stærstu eigenda Brims, með 6,5 prósent eignarhlut.
Þeir bræður eru ekki skilgreindir sem fjárhagslega tengdir og því nær eignarhlutur samstæðu Guðmundar Kristjánssonar ekki yfir þau 50 prósent mörk sem þarf til að hann teljist tengdur aðili í skilningi laga um hámarksúthlutun á aflahlutdeild.
Samanlagður kvóti þessara þriggja félaga (Brims, Ögurvíkur og Útgerðarfélags Reykjavíkur), sem eru ekki skilgreind sem tengd, var 15,6 prósent í byrjun september síðastliðins. Sú tala gæti hafa tekið breytingum enda mikil viðskipti átt sér stað innan þessa mengis síðustu mánuði.
Fjórir hópar halda á rúmlega helming
Kaupfélag Skagfirðinga á síðan FISK Seafood, sem heldur á 5,3 prósent heildarkvótans. FISK á 32,9 prósent í Vinnslustöðinni í Vestmannaeyjum sem er með fimm prósent heildaraflahlutdeild. Þá eignaðist FISK allt hlutafé í Soffanías Cecilsson hf. síðla árs 2017, en það fyrirtæki heldur á um 0,3 prósent kvótans. Samtals nemur heildarkvóti þessara þriggja ótengdu aðila 10,6 prósent, og er því undir 12 prósent markinu þótt þeir yrðu skilgreindir með öðrum hætti.
Sú breyting hefur hins vegar orðið á, frá 1. september síðastliðnum, að Útgerðarfélag Reykjavíkur keypti ríflega 10,18 prósent hlut FISK Seafood í Brim, sem FISK hafði keypt í ágúst m.a. af lífeyrissjóðnum Gildi, á 6,6 milljarða króna, á tæplega átta milljarða króna þann 9. september. Hagnaður FISK var, samkvæmt þessu hátt í 1,4 milljarðar króna á nokkrum dögum. Í grein sem nokkrir sveitarstjórnarmenn í Skagafirði skrifuðu á vefinn Feyki (í eigu Kaupfélags Skagfirðinga) 20. september 2019 var óvænt greint frá því að um 4,6 milljarðar króna af þessum tæplega átta milljarða króna kaupverði hefði verið greitt með aflaheimildum. „Það þýðir um 10 prósent aukningu í aflaheimildum FISK Seafood í tonnum og um leið umtalsverða aukningu í umsvifum félagsins hér á heimaslóðunum,“ sagði í greininni.
Samanlagt héldu þau félög sem talin voru upp hér að ofan, og tengjast Samherja, Útgerðarfélagi Reykjavíkur og Kaupfélagi Skagfirðinga, en eru samt sem áður ekki tengdir aðilar, alls á 42,2 prósent af öllum kvóta í landinu í byrjun september 2019. Ef við er bætt Vísi og Þorbirni í Grindavík, sem héldu samanlagt á 8,4 prósent af heildarkvótanum og hafa verið í sameigingarviðræðum um nokkurra mánaðar skeið, þá fer það hlutfall yfir 50 prósent.
Fjórir hópar halda því á rúmlega helming úthlutaðs kvóta.
