Til að und­ir­strika þetta enn frekar segir í grein­ar­gerð sem fylgir frum­varps­drög­unum að ástæða þess að þetta sé mik­il­væg breyt­ing sé meðal ann­ars sú að „röskun á starf­semi, þjón­ustu eða rekstri slíkra félaga getur haft umtals­verð áhrif á efna­hags­starf­semi eða stöð­ug­leika vegna þess hversu umfangs­mikil hún er, mark­aðs­hlut­deildar henn­ar, mik­il­vægi á atvinnu­mark­aði, tengsla við aðra starf­semi, flækju­stigs eða starf­semi yfir landa­mæri eða vegna þess að önnur sam­bæri­leg starf­semi eða rekstur hér á landi er tak­mörkuð eða ekki í boði. Þá þykir einnig rétt að gera auknar kröfur til félaga sem með starf­semi sinni standa fyrir nýt­ingu á auð­lindum þjóð­ar­inn­ar, s.s. nytja­stofnum á Íslands­miðum eða orku­auð­lind­um.“

Sjáv­ar­út­vegur og stór­iðja þurfa að auka upp­lýs­inga­gjöf

Breyt­ing­arnar munu ná yfir öll fyr­ir­tæki í áður­nefndum atvinnu­flokkum sem telj­ast sem stór félög eða stórar sam­stæður í skiln­ingi árs­reikn­inga­laga. Til að telj­ast til slíkra þarf fyr­ir­tæki að fara yfir mörk á að minnsta kosti tveimur af þremur við­miðum sett eru fram í lög­un­um. Þau eru fyrir sam­stæðu að nið­ur­stöðu­tala efna­hags­reikn­ings sé að minnsta kosti þrír millj­arðar króna, að hrein velta sé að minnsta kosti sex millj­arðar króna eða að með­al­fjöldi árs­verka sé að minnsta kosti 250. Fyrir stór félög þarf að upp­fylla tvennt af eft­ir­far­andi þrennu: að eiga heild­ar­eignir yfir þremur millj­örðum króna, að vera með hreina veltu sem er yfir sex millj­örðum króna eða að vera með með­al­fjölda árs­verka yfir 250.

Verði frum­varpið að lögum mun það ná til 30 fyr­ir­tækja sem eru ekki skil­greind kerf­is­lega mik­il­væg í lögum í dag. Flest þeirra eru ekki skráð á hluta­bréfa­markað og lúta því ekki þeim auknu skil­yrðum um upp­lýs­inga­gjöf sem fylgir því. Þó eru sum það, til dæmis Brim, Sím­inn og Eim­skip.

Um helm­ingur þeirra sem bæt­ast við eru stærstu sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja lands­ins (meðal ann­ars Sam­herj­i). Á meðal ann­arra fyr­ir­tækja sem falla munu þar undir eru allra stærstu fyr­ir­tækin sem stunda stór­iðju og stór­tæk raf­orku­kaup hér­lendis (til dæmis Río Tinto á Íslandi í Straums­vík, Alcoa Fjarða­láls og Norð­ur­áls), óskráð fjar­skipta­fyr­ir­tæki á borð við Nova og óskráð skipa­fé­lög á borð við Sam­skip. 

Frum­varpið er liður í aðgerðum rík­is­stjórn­ar­innar sem miða að því að auka traust á íslensku atvinnu­lífi með því að gera rík­ari kröfur um gagn­sæi í rekstri stærri óskráðra fyr­ir­tækja. Það er samið í atvinnu­vega- og nýsköp­un­ar­ráðu­neyt­inu í sam­vinnu við for­sæt­is­ráðu­neyt­is­ráðu­neyti, fjár­mála- og efna­hags­ráðu­neyti og ­sam­göngu- og sveita­stjórn­ar­ráðu­neyti. Því koma ráðu­neytin sem stýrt er af for­mönnum allra þriggja stjórn­ar­flokk­anna að gerð frum­varps­ins. 

Gjald­frjáls aðgangur að árs­reikn­ingum

Til við­bótar við ofan­greint er einnig lögð til sú grund­vall­ar­breyt­ing að árs­reikn­ingar og sam­stæðu­reikn­ingar allra félaga sem skila árs­reikn­ingi sínum til árs­reikn­inga­skrár verði aðgengi­legir almenn­ingi og fjöl­miðlum að kostn­að­ar­lausu á opin­beru vef­svæði. Í frum­varps­drög­unum segir að með breyt­ing­unni sé meðal ann­ars ætl­unin að auka aðgengi almenn­ings að upp­lýs­ingum sem félögum sé skylt að útlista í árs­reikn­ingi. „Eðli­legt þykir að almenn­ingur hafi greiðan aðgang að slíkum upp­lýs­ingum frá félög­um. Greið­ari aðgangur að árs­reikn­ingum er til þess fall­inn að auka aðhald með rekstri félaga, stuðla að upp­lýstri umræðu og efla þannig traust almenn­ings.“

Frum­varp um gjald­frjálst aðgengi almenn­ings og fjöl­miðla liggur reyndar þegar fyrir á Alþingi. Það var lagt fram af Birni Leví Gunn­ars­syni, þing­manni Pírata, í fyrra­haust. Mælt var fyrir því fyrr á þessu ári og það gekk til efna­hags- og við­skipta­nefndar í jan­ú­ar. Umsagn­ar­frestur hags­muna­að­ila vegna þess rennur út í dag. 

Á meðal þeirra sem hafa lýst yfir stuðn­ingi við breyt­ing­una í umsögnum sínum eru Kjarn­inn, Blaða­manna­fé­lag Íslands og Alþýðu­sam­band Íslands. Á meðal þess fram kom í umsögn Kjarn­ans um mál­ið, sem skilað var inn í byrjun viku, er að sú gjald­taka sem sé  til stað­ar, og skil­aði m.a. Rík­is­skatt­stjóra 134 millj­ónum krónum í tekjur á árinu 2017, kemur í veg fyrir að Kjarn­inn og aðrir miðlar sem fjalla um íslenskt atvinnu­líf ráð­ist í umfangs­miklar úttektir á atvinnu­greinum og tak­marki kaup sín á efni úr áður­nefndum skrám við það allra nauð­syn­leg­asta, enda safn­ast hratt upp umtals­verður kostn­aður ef mikið af gögnum eru sótt. 

Þeir sem hagn­ist af núver­andi fyr­ir­komu­lagi virð­ast fyrst og síð­ast vera þriðju aðilar sem selja aðgang að upp­lýs­ingum um fyr­ir­tæki sem milli­lið­ir. „Fjár­hags­legir hags­munir þeirra fyr­ir­tækja, sem eru örfá, geta vart trompað lýð­ræð­is­legt mik­il­vægi þess að fjöl­miðlar og almenn­ingur allur hafi frjál­st, frítt og tak­marka­laust aðgengi að opin­berum upp­lýs­ingum um fyr­ir­tækin sem starfa hér­lend­is.“

Í frum­varps­drögum rík­is­stjórn­ar­innar sem birt voru í gær segir að ljóst sé að ríkið verði af tekjum verði frum­varpið að lög­um, þar sem árs­reikn­inga­skrá verðu óheim­ilt að taka gjald fyrir aðgengi að árs­reikn­ingum félaga sem birtir verða á opin­beru vef­svæði. Auk þess sem kostn­aður muni hljót­ast af smíði tækni­legrar lausnar svo hægt sé að birta árs­reikn­inga á opin­beru vef­svæð­i.