Eftir mörg góð ár í röð, frá 2012 og fram til árs­ins 2018, þá hefur mót­vind­ur­inn auk­ist veru­lega hjá Icelanda­ir. Það átti þó ágætis sjóði til að takast á við þá stöðu, en eigið fé þess var 64 millj­arðar króna um mitt ár 2017. 

Nokkrar ástæður eru fyrir þess­ari breyt­ingu. Sum vanda­málin voru heima­til­búin en önnur komu til vegna ytri aðstæðna sem Icelandair gat lít­ið, eða ekk­ert, gert við. 

Á árinu 2018 hóf Icelandair að birta afkomu­við­var­anir nokkuð reglu­lega. Í einni slíkri, sem birt var í ágúst á því ári, voru áætl­anir um væntan rekstr­ar­hagnað félags­ins teknar niður enn og aft­ur. Ástæðan var sögð sú að „inn­leið­ing breyt­inga sem gerðar voru í byrjun sum­ars 2017 á sölu- og mark­aðs­starfi félags­ins ekki gengið nægi­lega vel fyrir sig auk þess sem gerðar voru breyt­ingar á leiða­kerfi félags­ins í byrjun þessa árs sem hafa valdið misvægi á milli fram­boðs fluga til Evr­ópu ann­ars vegar og Norð­ur­-Am­er­íku hins veg­ar.“ 

Í kjöl­far þessa sagði Björgólfur Jóhanns­son, sem hafði verið for­stjóri Icelandair í rúm tíu ár, af sér og vildi með því axla ábyrgð á ákvörð­unum sem teknar höfðu verið á hans vakt.

Breyt­ing­arnar sem höfðu þessar afleið­ingar voru nokkr­ar. Ein þeirra var sú að í lok maí 2017 bár­ust Icelandair upp­lýs­ingar um lyk­il­stjórn­andi hjá félag­inu, sem hafði í um ára­tug verið for­stöðu­maður leið­ar­kerf­is­stjórn­unar Icelanda­ir, hefði stöðu grun­aðs manns í rann­sókn hér­aðs­sak­sókn­ara á meintum brotum í við­skiptum með bréf í félag­inu. Hann var sendur í leyfi í kjöl­farið og loks sagt upp störf­um. Mað­ur­inn, sem var skráður inn­herji hjá Icelanda­ir, átti að hafa veitt manni inn­herj­a­upp­lýs­ingar sem lík­legar voru til að hafa áhrif á hluta­bréf í Icelanda­ir. Mað­ur­inn not­aði svo þær upp­lýs­ingar til að stunda við­skipti með bréf í félag­inu auk þess sem hann deildi þeim með öðrum manni. Með þessu áttu menn­irnir að hafa átt að hagn­ast um 61 milljón króna með því að veðja m.a. á að verð í Icelandair myndu falla skömmu áður en til­kynnt var um að afkomu­spá félags­ins yrði lækkuð veru­lega. Menn­irnir þrír voru ákærðir og lokst dæmdir til í fyrra­vor. 

Næstu miss­eri var ráð­ist í breyt­ingar á leiða­kerfi Icelandair sem kynntar voru í upp­hafi árs 2018 heppn­uð­ust illa, með til­heyr­andi áhrifum á tekjur Icelanda­ir. Meðal breyt­inga sem gerðar voru á leiða­kerf­inu var að fella burt næt­ur­flug til Evr­ópu og morg­un­flug til Banda­ríkj­anna.

Fleiri stór­tækar breyt­ingar fylgdu á stjórn­un­arteymi Icelandair næstu miss­eri sem end­aði með því að nýtt skipu­lag var kynnt hjá Icelandair í byrjun árs 2018. Menn sem höfðu starfað hjá félag­inu lengi voru látnir fara og nýju fólki fengin stór umbreyt­ing­ar­verk­efni. Stór ástæða fyrir þessu var mik­ill vöxtur WOW air, sem fór þá með him­in­skaut­un­um. Breyt­ing­arnar mið­uðu allar að því að færa Icelandair nær lág­far­gjalda­mód­el­inu sem WOW air var keyrt á. Það var hins vegar flókið umbreyt­ing­ar­ferli, sér­stak­lega vegna þess að launa­kostn­aður hjá Icelandair var afar hár. 

Á meðal þeirra breyt­inga sem ráð­ist var í var að gera ráða inn­an­hús­mann í stöðu fram­kvæmda­stjóra sölu- og mark­aðs­sviðs. Sá tók við starf­inu vorið 2017 og skömmu síðar var greint frá stefnu­breyt­ingu sem í fólst að færa sölu- og mark­aðs­­starf fé­lags­ins heim til Íslands, og setji auk­inn kraft í mark­aðs­­setn­ingu á net­inu. Sett hafði verið saman teymi 25-30 sér­fræð­inga í höf­uð­stöðvum Icelandair sem þekkti vel ýmsar hliðar nets­ins. Eft­ir­stand­andi erlendum sölu­skrif­stofum átti sam­hliða að loka og þeir starfs­menn þeirra sem ynnu áfram hjá félag­inu var boðið að vinna heiman frá sér. Icelandair sagð­ist vera að aðlaga sig að breyttri heims­mynd.

Í júlí 2018 var til­kynnt um enn eina breyt­ingu á skipu­lagi Icelandair Group. Í henni fólst að fram­kvæmda­stjóri sölu- og mark­aðs­sviðs var færður í annað starf hjá félag­inu, rúmu ári eftir að hann tók við fram­kvæmda­stjóra­stöð­unni. Undir hefur verið ofan af mörgum þeirra breyt­inga sem ráð­ist var í. 

Önnur ástæða: Erf­ið­ari rekstr­ar­skil­yrði og kyrr­setn­ing 737 Max

Þegar leið á árið 2018 fór hækk­andi olíu­verð að bíta flest flug­fé­lög í heim­in­um, þótt Icelandair hafi verið mun betur varið fyrir slíkum hækk­unum en WOW air, sem var það alls ekki. Vanda­mál WOW air, sem voru nær dag­legt frétta­efni frá ágúst 2018 og þangað til að félagið fór á haus­inn í lok mars 2019, smit­uð­ust líka yfir á Icelanda­ir. 

Ofan á þetta bætt­ist að 12. mars 2019 voru allar Boeing 737 Max vélar heims­ins kyrr­sett­ar. Þar á meðal þrjár sem voru í rekstri hjá Icelanda­ir. Alls hafði íslenska félagið þó pantað 16 slíkar vélar og áttu þær meðal ann­ars að leysa af hólmi margar gamlar 757 200 vélar sem eyða mun meiru en Max vél­in, en 757-­vél­arnar eru uppi­staðan í flota Icelanda­ir. 

Ástæðan fyrir kyrr­­­­setn­ing­unni voru flug­­­­slys í Indónesíu 29. októ­ber 2018 og í Eþíópíu 13. mars 2019, en í þeim lét­ust allir um borð, sam­tals 346. Frum­n­ið­­­­ur­­­­stöður rann­­­­sókna í lönd­unum fyrr­­­­nefndu benda til þess að vél­­­­arnar hafi verið með gallað MCAS-­­­­kerfi, sem á að sporna gegn ofrisi, og því hafi þær tog­­­­ast til jarðar með fyrr­­­­nefndu afleið­ing­­­um.

Fyrst sagði Icelandair í til­kynn­ingum að kyrr­setn­ingin myndi ekki hafa veru­leg áhrif á rekstur félags­ins og jafn­vel var búist við því að vél­arnar yrðu til taks á ný yfir háanna­tím­ann sum­arið 2019. 

Þær hafa enn ekki hafið sig á loft og nú liggur fyrir að þær munu ekki fljúga í sum­ar, en Icelandair hafði gert ráð fyrir að níu 737 Max vélar yrðu í notkun í leiða­kerfi félags­ins á þessu ári. Áhrif kyrr­­setn­ing­ar Boeing 737 MAX-­véla Icelandair á rekst­ur fé­lags­ins á síð­asta ári voru 100 millj­­ón­ir Banda­­ríkja­dala, eða um 12,8 millj­­arðar króna þegar tekið hef­ur verið til­­lit til bóta sem Boeing hef­ur þegar greitt Icelanda­ir. Kyrr­setn­ingin var lyk­il­breyta í rúm­lega sjö millj­arða króna tapi félags­ins á árinu 2019. 

Þriðja ástæða: Útbreiðsla veirunnar sem veldur COVID-19

Í ár hafði Icelandair und­ir­búið sig betur fyrir afleið­ingar á kyrr­setn­ing­unni. Vélar voru teknar á leigu til að geta staðið undir eft­ir­spurn yfir háanna­tím­ann og þótt flot­inn væri mun dýr­ari í rekstri en hann yrði ef Max vél­arnar væru að leysa ára­tugagamlar vélar af hólmi þá ríkti bjart­sýn­i. 

Þegar Icelandair kynnti upp­gjör sitt fyrir síð­asta ár, og afkomu­spá fyrir 2020, voru skila­boðin þau að félagið myndi snúa vörn í sókn í ár.  Fé­lagið gerði meðal ann­ars ráð fyrir að flytja að lág­­marki jafn­­marga far­þega til Íslands á árinu 2020 og árið 2019.

Nú er sú staða lík­lega breytt, og algjör óvissa er um hvernig rekst­ar­árið hjá Icelanda­ir, og ferða­þjón­ust­unni í heild, verð­ur. Afkomu­spá félags­ins hefur verið aftengd og sá mögu­leiki er raun­veru­lega fyrir hendi að hrun gæti orðið í komu ferða­manna til Íslands. Ástæðan er útbreiðsla veirunnar sem veldur COVID-19 sjúk­dómn­um, sem leitt hefur til mik­ils sam­dráttar í ferða­lögum alls staðar í heim­in­um. 

Alþjóða­sam­tök flug­fé­laga, IATA, gáfu út grein­ingu í síð­ustu viku þar sem reynt var að henda reiður á hver áhrif útbreiðsl­unnar yrðu á fjölda flug­fé­laga. Ef þær nið­ur­stöður eru heim­færðar á skipt­ingu ferða­manna á Íslandi efir þjóð­ernum þá blasir við að fjöldi ferða­manna mun drag­ast saman um 200 þús­und milli ára og fara niður í 1,8 millj­ón. Það er um hálfri milljón ferða­manna færri en komu til lands­ins árið 2018. 

Þessi grein­ing byggir þó á því að áhrif af útbreiðslu veirunnar verði skamm­vinn. Verði ástandið við­var­andi í lengri tíma gæti fjöldi ferða­manna farið niður í 1,6 millj­ón­ir. Það yrði lægst fjöldi sem hefur heim­sótt landið frá árinu 2015.

Áhrifin eru þegar farin að koma fram. Vegna áhrifa Covid-19 á minn­k­andi eft­ir­­spurn hefur Icelandair tekið ákvörðun um að aflýsa um 80 flugum í mars og apr­íl. Það er um tvö pró­­sent af flug­­á­ætlun félags­­ins þessa tvo mán­uði. Í til­kynn­ingu sem Icelandair sendi frá sér í lok síð­ustu viku sagði að félagið væri nú að „greina hugs­an­­legar sviðs­­myndir og móta aðgerðir til að draga úr þeim áhrifum sem þessi þróun kann að hafa á starf­­semi félags­­ins.“