Í gær var birt ákvörðun Samkeppniseftirlitsins um samruna Brims og tveggja minni sjávarútvegsfyrirtækja, Kambs hf. og Grábrókar ehf. Tilkynnt hafði verið um kaup Brims á hinum síðarnefndu í október í fyrra. Þær voru báðar að stærstum hluta í eigu Hjálmars Þórs Kristjánssonar, bróður Guðmundar Kristjánssonar, aðaleiganda Brims og þar til í síðustu viku forstjóra félagsins.
Með ákvörðuninni var rannsókn þess á þeim samruna lokið en tilkynnt var um aðra og mun stærri rannsókn á því hvort að þeir bræður, Guðmundur og Hjálmar Þór, og félög þeirra hefðu í raun yfirráð yfir einu stærsta sjávarútvegsfyriræki landsins, Brim í skilningi samkeppnislaga.
Niðurstaða frummats eftirlitsins er að slík yfirráð séu til staðar. Þ.e. að Útgerðarfélag Reykjavíkur, stærsti einstaki eigandi Brims, og tengdir aðilar hefðu stofnað til yfirráða í Brimi. Það hafi gerst í síðasta lagi 8. september 2019.
Samkeppniseftirlitið taldi kaup Brims á Kambi og Grábrók ekki kalla á frekari aðgerðir að sinni hálfu en boðaði þess í stað að það myndi hefja sjálfstæða rannsókn á því hvort að Útgerðarfélag Reykjavíkur og tengdir aðilar hefðu í raun myndað yfirráð í Brimi í skilningi samkeppnislaga, líkt og frummat þess hefði leitt í ljós.
Umræddir tengdir aðilar eru, samkvæmt frummati eftirlitsins, áðurnefnt Útgerðarfélag Reykjavíkur, Fiskitangi ehf., KG Fiskverskun og FISK- Seafood eignarhaldsfélag, sem í dag heitir RE-13 ehf.
Ekkert bendi til vatnskila í sameiginlegum hagsmunum bræðranna
Dagsetningin 8. september 2019 vísar til þess að þann dag keypti Útgerðarfélag Reykjavíkur Fisk-Seafood, sem átti 10,78 prósent hlut í Brimi, af Kaupfélagi Skagfirðinga. Það hafði keypt hlutinn að mestu af lífeyrissjóðnum Gildi nokkrum vikum fyrr eftir að sjóðurinn ákvað að selja sig út úr Brimi. Ástæða þess voru ítrekuð viðskipti Brims við stærsta hluthafa félagsins, Útgerðarfélag Reykjavíkur. Þann 8. september hvarf Kaupfélagið svo út úr hluthafahópi Brims jafn skjótt og það birtist þegar Útgerðarfélag Reykjavíkur keypti allan hlut þess á tæplega átta milljarða króna.
Eftir þessi viðskipti fór sameiginleg eignarhlutdeild félaga í eigu bræðranna Guðmundar og Hjálmars Þórs í Brimi í 49,29 prósent. Ef tekið var tillit til hlutafjárhækkunar í Brimi sem nota átti til að kaupa ákveðnar eignir af Útgerðarfélagi Reykjavíkur var samanlögð hlutdeild þeirra 52,76 prósent, samkvæmt Samkeppniseftirlitinu.
Þær ráðstafanir sem gripið var til, og Samkeppniseftirlitið taldi að hefðu breytt ásýnd tengsla bræðranna, voru framkvæmdar í desember 2019. Þá var greint frá því að Guðmundur og Hjálmar Þór hefðu rofið fjárhagsleg tengsl sín. Í því fólst að Útgerðarfélag Reykjavíkur keypti 33,3 prósent hlut KG fiskverkunar í eignarhaldsfélaginu Kristján Guðmundsson ehf., sem átti 37 prósent í Útgerðarfélagi Reykjavíkur.
Þessi gjörningur átti að aðskilja eignarhald bræðranna á hlutafé í Brimi.
Upplýstir um málið 28. apríl
Athugasemdir Brims og Útgerðarfélags Reykjavíkur vegna frummatsins bárust Samkeppniseftirlitinu 13. mars 2020. Þar var frummati Samkeppniseftirlitsins um stofnun yfirráða Útgerðarfélags Reykjavíkur og tengdra aðila í Brimi mótmælt.
Þau mótmæli hafa ekki talið mikið þar sem Samkeppniseftirlitið taldi ekki vera forsendur til að taka endanlega afstöðu til mögulegra yfirráða Útgerðarfélags Reykjavíkur og tengdra aðila í Brimi. Aðilar málsins voru upplýstir um þetta á símafundi 28. apríl, eða á þriðjudag í síðustu viku. Þar var þeim greint frá því að afstaða yrði tekin til þess hvort raunveruleg yfirráð hefðu skapast í Brim í sérstöku máli þar rannsakað yrði hvort að við mögulega myndun yfirráða í Brimi hafi verið framkvæmdur samruni af hálfu aðila í andstöðu við samkeppnislög. Í þeirri rannsókn verður aflað frekari sjónarmiða og gagna frá hlutaðeigandi aðilum.
Tveimur dögum síðar, 30. apríl, var greint frá því að Guðmundur Kristjánsson hefði sagt af sér sem forstjóri Brims. Hann situr þó enn í stjórn félagsins.
Sú útgerð sem heldur á mestu kvóta
Brim er sú útgerð sem heldur á mestum kvóta allra á Íslandi, eða 10,13 prósent, samkvæmt uppfærðum lista Fiskistofu um samþjöppun aflaheimilda frá 31. mars síðastliðnum. Útgerðarfélag Reykjavíkur, sem á 44,65 prósent hlut í Brim beint og í gegnum dótturfélag sitt RE-13 ehf, hefur fengið úthlutað 3,51 prósent af öllum aflaheimildum.
Til viðbótar heldur útgerðarfélagið Ögurvík, að fullu í eigu Brims, á 1,55 prósent af úthlutuðum kvóta. Þessi hópur útgerða sem tengjast Guðmundi er því með 15,19 prósent af úthlutuðum kvóta. Þá heldur KG Fiskverkun, að fullu í eigu Hjálmars Þórs, á 1,04 prósent alls kvóta.
Samkeppniseftirlitið telur að félög tengd bræðrunum Guðmundi og Hjálmari Þór haldi sameiginlega á um 16,91 prósent af heildaraflamarki miðað við þorskígildi, þar af 0,68 prósentustig krókaaflamark af heildaraflamarki miðað við 31. mars 2020.
Hámark þess sem tengdir aðilar mega halda á samkvæmt lögum um stjórn fiskveiða er tólf prósent.
Unnið hefur verið að úrbótum um þann hluta laganna sem snýr að skilgreiningu á tengdum aðilum frá því í byrjun árs í fyrra. Verkefnastjórn var mynduð og frumvarp um hluta tillagna hennar kynnt í samráðsgátt stjórnvalda fyrr á þessu ári. Til stóð að leggja það fram á yfirstandandi þingi en það hefur nú verið tekið út af þingmálaskrá ríkisstjórnarinnar vegna COVID-19. Hagsmunasamtök útgerða gagnrýndu frumvarpið harðlega, töldu það langt umfram efni og að það gengi gegn ákvæðum Mannréttindasáttmála Evrópu.
