Talið er nær full­víst að upp­tök kór­ónu­veiru­far­ald­urs­ins megi rekja til blaut­mark­aðar (e. wet market) í Wuhan-­borg í Kína. Á slíkum mörk­uðum eru seld bæði lif­andi og dauð dýr og hættan á því að veirur og bakt­er­íur ber­ist í fólk því mik­il. Nú hafa þing­menn í tveimur ríkjum Banda­ríkj­anna, New York og Kali­forn­íu, kynnt áform um laga­breyt­ingar sem banna mark­aði með lif­andi dýr. 

Það kann að koma fólki á óvart en í New York-­borg einni saman eru yfir átta­tíu mark­aðir með lif­andi dýr þar sem kjúkling­um, önd­um, kalkún­um, kan­ín­um, geitum og fleiri dýrum er slátrað á staðnum og kjötið selt við­skipta­vin­um. 

Í Kali­forn­íu­ríki vilja þing­menn ganga enn lengra og banna inn­flutn­ing og sölu á villtum dýrum, þar með talda veiði­m­inja­gripi úr ljón­um, fílum og nas­hyrn­ingum svo dæmi séu tek­in.

Sjúk­dómar sem ber­ast frá dýrum í menn gera það vegna nálægð­ar­innar og í heimi þar sem sífellt meira er fram­leitt af kjöti og sam­neyti dýra og manna er mikið eykst hættan á slíkum smit­um. Vanda­málið er ekki bundið við Asíu og blaut­mark­að­ina. Yfir sex­tíu banda­rískir þing­menn tóku höndum saman í byrjun apríl og sendu Alþjóða heil­brigð­is­mála­stofn­un­inni bréf þar sem hún var hvött til að banna mark­aði sem þessa í öllum heim­in­um. Í því bréfi var þó áherslan lögð á Kína – þó að mark­aði þar sem dýrum er slátrað á staðnum á meðan kúnn­inn bíður megi finna mun víð­ar.

Dýra­vernd­un­ar­sam­tökin PETA hafa fagnað fyr­ir­hug­uðum laga­breyt­ingum í banda­rísku ríkj­unum tveimur og segir for­seti þeirra, Ingrid New­kirk, að mann­fólk þarfn­ist mark­aða með lif­andi dýr eins og „sund­maður þarfn­ast krókó­díls. Svo lengi sem við höldum þeim opnum setjum við líf okkar í hætt­u“.

 Og PETA hefur ekki látið við það eitt sitja að hvetja aðra til góðra verka heldur hafa sam­tökin hafið kaup á hluta­bréfum í stærstu kjöt­fram­leið­endum Banda­ríkj­anna, m.a. Tyson Foods. Mark­mið sam­tak­anna er að geta tekið þátt í ákvörð­unum fyr­ir­tækj­anna þegar kemur að fram­tíð­ar­sýn þeirra og hvetja stjórn­endur til að fram­leiða og selja aðeins mat­vöru úr jurta­rík­inu.

Nokkrir stórir kjöt­fram­leið­endur í Banda­ríkj­unum hafa þegar tekið skref í þessa átt. Tyson Foods er einmitt eitt þeirra. Þar er hafin fram­leiðsla á kjöt­lausum nögg­um. Hug­myndin er þó – enn sem komið er – að bjóða neyt­endum vörur bæði með kjöti og án þess.

Við vörum við­kvæma við mynd­band­inu hér að neðan en þar sjást starfs­menn slát­ur­húss slíta hausa af kjúkling­um.

 En tengj­ast risa­vöxnu slát­ur­húsin í Banda­ríkj­unum eitt­hvað far­aldri COVID-19? Heldur bet­ur.

Hópsmit varð til dæmis í verk­smiðjum Smit­hfi­eld Foods, einum stærsta kjöt­fram­leið­anda Banda­ríkj­anna. Um þús­und starfs­menn smit­uð­ust. Starfs­menn­irnir vinna í mik­illi nálægð hver við annan og auð­vitað dýrin sem þeir slátra. Og stór hluti þeirra er inn­flytj­end­ur. Fólk sem hefur fyrir mörgum að sjá og er oft eina fyr­ir­vinnan í fjöl­skyld­unni. Það var því ekki hlaupið að því að taka sér frí frá vinnu þó að ótt­inn við kór­ónu­veiruna gerði vart við sig. Sömu sögu er að segja frá öðrum slát­ur­húsum og kjöt­vinnslum í land­inu. Þús­undir starfs­manna slíkra fyr­ir­tækja hafa greinst með COVID-19.

 PETA hefur síð­ustu daga vakið athygli á þess­ari hræði­legu stöðu með aug­lýs­ingum í fjöl­miðlum og ítar­legum til­kynn­ingum um stöð­una á heima­síðu sinni. Þar kemur fram að sam­tökin hafi keypt hluti í nokkrum stórum kanadískum og banda­rískum kjöt­fram­leið­endum og eiga því héðan í frá full­trúa á aðal­fund­um, geta átt í beinum sam­skiptum við aðra hlut­hafa og stjórn­endur og þar með þrýst á að fyr­ir­tækin skipti um stefnu og fram­leiði aðeins vegan-­fæði. „Annar far­aldur er óum­flýj­an­legur ef okkur mann­fólk­inu tekst ekki að læra af þessum,“ segja sam­tök­in. „Svo við þrýstum á kjöt­fram­leið­endur að loka slát­ur­hús­unum sínum og kveikja á vegan-fram­leiðsl­unn­i.“

Sam­tökin hafa gert rann­sóknir á aðbún­aði dýra í slát­ur­húsum m.a. hjá Tyson Foods. Við þá rann­sókn kom í ljós að dæmi voru um að starfs­menn slitu hausa af kjúklingum við slátr­un. Stjórn­endur fyr­ir­tæk­is­ins segja það engan veg­inn ásætt­an­legt og ekki sam­ræm­ast vinnu­ferl­um.

Fyr­ir­tækið hefur þegar hafið fram­leiðslu á vegan-­fæði og hvetur PETA stjórn­endur til að leggja meiri áherslu á þá fram­leiðslu.

Smit­hfi­eld Foods í Suð­ur­-Da­kóta er í eigu WH Group sem er með höf­uð­stöðvar sínar í Hong Kong. Fyr­ir­tækið hefur líkt og Tyson Foods hafið fram­leiðslu á vegan-­fæði undir merkjum Pure Farm­land. Hópsmitið varð til þess að draga þurfti veru­lega úr fram­leiðsl­unni. PETA telur þar með hafa skap­ast kjörið tæki­færi til að skipta um kúrs og ein­beita sér að vegan-vör­um.

Fram­leið­and­inn Hor­mel hefur verið undir smá­sjánni hjá PETA enda hafa starfs­menn orðið upp­vísir að stór­kost­legu dýra­níði. Þannig hafa grísir verið barðir með járn­stöng­um, slegnir í höf­uð­ið, potað hefur verið í augu þeirra og sparkað í kyn­færi, sam­kvæmt rann­sókn sem PETA gerði á svína­búi fyr­ir­tæk­is­ins í Iowa. Hor­mel hefur sett á markað vegan-vöru­lín­una Happy Little Plants.

Sömu sögu er að segja frá kanadíska kjöt­fram­leið­and­anum Maple Leaf Foods. Fyr­ir­tækið hóf nýverið fram­leiðslu á vegan-vörum undir nafn­inu Lightli­fe. „Hvers vegna ættu þeir að halda áfram að slátra kúm, kjúklingum og svínum sem elska að hlusta á tón­list, leika sér með bolta og að fá nudd?“ bendir PETA á.

Sam­tökin benda svo einnig á að svínaflens­una megi lík­lega rekja til banda­rísks svína­bús og að margir aðrir infú­ensu­far­aldrar eigi rætur að rekja til kjúklinga­búa. Vitna sam­tökin til Smit­sjúk­dóma­varna Banda­ríkj­anna sem hafa varað við því að um 75 pró­sent af nýlegum smit­sjúk­dómum í mönnum eigi upp­runa sinn í öðrum dýra­teg­und­um.