Þing­hús­klukkan í Lund­únum með sínum fimm bjöllum og dimmum hljómi, ætíð kölluð Big Ben, er án efa ein þekktasta klukka heims. Henni er ætlað að ganga hár­rétt og þegar kólf­ur­inn slær í stóru bjöll­una, til dæmis á hádegi á klukkan að vera nákvæm­lega tólf. Fyrir nokkrum mán­uðum tóku tækni­menn breska rík­is­út­varps­ins, BBC eftir því að sláttur klukk­unnar var sex sek­úndum of seint á ferð­inni en ekki „on the dot“eins og þar­lendir orða það. Ein af rásum breska útvarps­ins, BBC4, útvarpar dag­lega klukku­slætt­inum í upp­hafi kvöld­frétta­tím­ans. Þótt ekki skeik­aði nema sex sek­úndum þótti Bretum þetta alvar­leg tíð­indi. „Það er ekki von á góðu í henni ver­öld þegar meira að segja Big Ben bregst“ sagði við­mæl­andi BBC. Þótt þessi óná­kvæmni vekti vissu­lega athygli og umtal bár­ust brátt aðrar og alvar­legri fréttir af ástand­inu í hinum heims­þekkta klukkuturn­i. 

Bjart­sýnir úrsmiðir

Árið 2007 var klukkan ásamt bjöll­unum yfir­farin og ýmsir hlutir í gang­verk­inu end­ur­nýj­að­ir. Það verk tók sex vikur og þegar því lauk höfðu úrsmiðir (hálf­gert rang­nefni í þessu til­viki) breska þings­ins á orði að ekki yrði þörf á annarri eins yfir­haln­ingu næstu tvö hund­ruð árin. Þau ummæli reynd­ust byggð á mik­illi bjart­sýni því nokkrum árum síðar kom í ljós að margt í þessu flókna og stóra klukku­verki  var farið að gefa sig og nán­ast komið á síð­asta snún­ing. Málið var rætt í breska þing­inu og ákveðið að skipa nefnd til að meta ástandið og koma með til­lög­ur.

Svört skýrsla  

Þing­manna­nefndin lauk störfum fyrir nokkrum vik­um. Skýrsla hennar hefur ekki enn verið birt opin­ber­lega en inni­haldið hefur kom­ist í hendur fjöl­miðla. Nið­ur­staða nefnd­ar­innar er í stuttu máli sú að grípa verði sem allra fyrst til meiri­háttar við­gerða á klukk­unni, bæði úrverk­inu sjálfu og bjöll­un­um. Ef það verði ekki gert sé mikil hætta á að klukkan skemmist svo mikið að hún verði ónot­hæf og jafn­vel ónýt. Breska blaðið Daily Mail hefur eftir breskum þing­manni að sig hefði sundlað þegar hann las skýrsl­una. Engan hefði grunað að ástandið á þessu einu helsta tákni bresku þjóð­ar­innar væri jafn bág­borið og fram kemur í skýrsl­unni. Skýrslu­höf­undar telja að við­gerð á klukk­unni og því sem henni til­heyrir kosti sem sam­svari tæpum átta millj­örðum íslenskra króna, jafn­vel meira. Það er mikið fé en þar með er ekki öll sagan sögð því þing­húsið sjálft er í mik­illi nið­ur­níðslu, utan dyra og inn­an. Kostnaðurinn við þær við­gerðir er met­inn  jafn­gildi fjórtán hund­ruð millj­arða íslenskra króna. Eins og áður­nefndur breskur þing­maður sagði í við­tali við Daily Mail er við­gerðin á Big Ben smá­mál í þeim sam­an­burði. Til tals hefur komið að breska þingið flytji úr þing­hús­inu meðan við­gerð­ir, sem hvorki hafa verið ákveðnar né tíma­sett­ar, fari fram en margir þing­menn hafa lýst and­stöðu við þær hug­mynd­ir.

Sögu­frægar bygg­ingar

Breska þing­húsið heitir réttu nafni Palace of West­min­ster en er yfir­leitt kallað Hou­ses of Parli­ament (hýsir báðar deild­ir, Hou­se, þings­ins) eða ein­fald­lega West­min­st­er. Þing­húsið var byggt á árunum 1840 – 70 á rústum eldra þing­húss sem eyði­lagð­ist í eldi árið 1834. Arki­tekt var Charles Barry. Sam­tímis ákvörðun um bygg­ingu þing­húss­ins var ákveðið að við það skyldi reistur klukku­turn og sér­stak­lega til­tekið að klukku­skífa yrði sýni­leg úr öllum áttum og klukkan skyldi ganga hár­rétt. Turn­inn sem nú ber nafn Elísa­betar II og iðu­lega rang­lega kall­aður Big Ben er 96 metra hár, smíði hans lauk 1859. Klukku­skíf­urnar fjór­ar, ein á hverri hlið, eru í 55 metra hæð. Þær eru um það bil 7 metrar í þver­mál, stóri vísir­inn 4.3 metra langur og sá minni 2.7 metr­ar. Úrverkið situr fyrir neðan skíf­urnar og er engin smá­smíði, vegur 5 tonn. Turn­inn og klukku­skíf­urnar teikn­aði Augustus Pug­in.  

Lög­fræð­ingur og klukku­hönn­uður

Þótt það freist­aði margra að hanna og smíða klukk­una gekk illa að fá ein­hvern til að taka verkið að sér. Til þess voru þær ástæður helstar að hér var um mjög flókið verk­efni að ræða og kröfur þings­ins  strang­ar. Á end­anum tóku þekktir úrsmið­ir, Edward og Freder­ick Dent verkið að sér í sam­vinnu við lög­fræð­ing­inn og áhuga­úrsmið­inn Edmund Beckett Den­i­son. Den­i­son hafði enga form­lega menntun sem úrsmiður en var að sögn ákaf­lega ráð­ríkur og sjálfsör­ugg­ur. Smíði úrverks­ins og skíf­anna fjög­urra gekk vel, bjöll­urnar voru steyptar á þekktu verk­stæði í Lund­ún­um. Eftir að fljót­andi málm­inum hafði verið hellt í mótið tók það málm stóru bjöll­unnar 20 daga að kólna. Sú stóra vegur tæp 14 tonn og er 2.3 metrar á hæð og 2.75 metrar í þver­mál, hinar eru langtum minni. Þegar verið var að prófa stóru bjöll­una vildi ekki betur til en svo að hún hrökk i sund­ur. Þá var steypt önnur bjalla sem flutt var með mik­illi við­höfn niður að West­min­st­er. Klukkan glumdi svo í fyrsta skipti sum­arið 1859. 

Den­i­son krafð­ist þess að kólf­ur­inn yrði hafður mun þyngri en upp­haf­lega var gert ráð fyr­ir, til að slátt­ur­inn yrði öfl­ugri. Það hafði þær afleið­ingar að um það bil tveimur mán­uðum eftir að klukkan var tekin í notkun kom sprunga í hana. Gert var við sprung­una og bjöll­unni snúið og jafn­framt settur í hana létt­ari kólf­ur. Þessar til­fær­ingar eru taldar ástæður þess að hljóm­ur­inn er nokkru dimmari og þyngri en ráð var fyrir gert.  

Hvaðan kemur nafnið Big Ben?

Til­gátur um nafnið Big Ben eru margar en hvað er satt og rétt í þeim efnum er ekki vit­að. Ein til­gát­an, og sú lífseigasta, er sú að þegar þing­menn höfðu rætt klukku­stundum saman um hvað klukkan skyldi heita tók til máls Sir Benja­min Hall. Hann var hár maður vexti og þrek­vax­inn og gekk undir nafn­inu Big Ben. Þing­mað­ur­inn tal­aði lengi og þegar hann sett­ist að lok­inni ræð­unni kall­aði einn þing­maður „Af hverju köllum við hana ekki bara Big Ben“. Hávær hlátra­sköll gullu við í þingsalnum en þarna var nafnið kom­ið. Form­lega heitir stóra bjallan The Great Bell en það nafn þekkja fáir.    

Turn­inn hallar

„Ef turn­inn er lóð­réttur hall­ast kór­inn til hægri“ segir í þekktu ljóði Steins Stein­ars. Það ljóð var, sem kunn­ugt er, ekki ort um breska þing­hús­ið. Ljóðið hefði heldur ekki getað átt við klukku­turn­inn af tveimur ástæð­um: þar er eng­inn kór og svo hitt að turn­inn er ekki lóð­rétt­ur, hann hall­ar. Ekki mikið en þó svo að greina má með berum aug­um. Ekki er vitað um ástæður þessa en ýmsar skýr­ingar á lofti. Fram­kvæmdir við lesta­göng neð­an­jarð­ar, jarð­veg­ur­inn undir turn­inum hafi þornað og fleira er nefnt. Fylgst hefur verið með þessum breyt­ingum frá árinu 1999. Umsjón­ar­maður turns­ins segir að nú um stundir sé meiri ástæða til að hafa áhyggjur af klukk­unni. Miðað við breyt­ingar á halla turns­ins þurfi að gera ráð­staf­anir eftir um það bil 4000 ár, í fyrsta lagi. Það sé því drjúgur tími til und­ir­bún­ings.