Gróð­ur­húsa­loft­teg­und­irnar eru að búa til nýtt veð­ur­far. Ekki bara hærri með­al­hita heldur meiri öfgar yfir höf­uð. Vatns­veður verða tíð­ari og sjáv­ar­mál hækk­ar. Samt sem áður byggja menn borgir, vegi og hús sem ekki munu þola vatns­veðr­ið. „Við ráðum ekki einu sinni við veðrið í dag, hvernig ætlum við þá að ráða við veður fram­tíð­ar­innar?” spyr Anita Verpe Dyrrdal, vís­inda­maður við Norsku veð­ur­stof­una í pistli á NRK.

Engin und­an­komu­leið fyrir vatnið

Gleymið synda­flóð­inu; núna eru allir að tala um skyndi­flóð, eða flash floods á ensku. Margir tala líka um borg­ar­flóð, sem er sér­tækt vanda­mál í borgum heims­ins. Hellidemburnar fara vax­andi og á sama tíma er mann­fólkið búið að mal­bika svo mikið að vatnið kemst ekki niður í jörð­ina. Farðu hér­n’oní, segjum við við vatn­ið, og bendum á hol­ræs­ið. Gleymdu því, svarar vatn­ið. Og flæðir oní kjall­ara í stað­inn.

Auð­vitað munu verða flóð í sveitum líka, en þar getur nátt­úran ráðið við að taka á móti ríf­lega með­al­flæði. Í borg­unum er búið að byggja yfir árfar­vegi og læki og hol­ræsa­kerfið er hannað til að taka á móti ákveðnu magni af vatni. Ef það kemur meira en svo, þá eru afleið­ing­arnar skemmdir á innviðum og eigna­tjón almenn­ings og yfir í frétta­myndir af lög­reglu á gúmmí­bát að bjarga fólki af bíl­þök­um.

Svamp­borgir nýta regn­vatnið

Út um allan heim er verið að reyna að snúa vörn í sókn, auka getu borg­anna til að taka á móti miklu vatni á stuttum tíma og jafn­vel ná að nýta regn­vatn til góðs. Í Osló og fleiri stór­borgum hafa árfar­vegir verið opn­aðir á ný og hann­aðir til að geta tekið á móti og hamið vatns­flaum. Opin rás rúmar meira vatn en lokað rör.

Þetta er sér­lega vel heppnað í Bjerkeda­len garð­inum í Aust­ur-Os­ló, þar sem lands­lags­arki­tektar hafa búið til flottan almenn­ings­garð í kringum nýopn­aðan far­veg Hovin­bekk­en, með bað­strönd­um, leik­svæðum og hjóla­stíg­um. Á fimmtu­dag­inn var hlaut verk­efnið arki­tekta­verð­laun Osló­ar­borgar árið 2015.

Breska blaðið Guar­dian fjall­aði nýlega um svamp­borgir, nýja hugsun í borg­ar­skipu­lagi sem Kín­verjar hafa verið sér­stak­lega áhuga­samir um. Í Kína hafa byggst upp margar stórar borgir á skömmum tíma, án neins þaul­hugs­aðs skipu­lags. Inn­við­irnir ráða ekki við regn­vatnið og á sama tíma skortir neyslu­vatn. 16 kín­verskar borgir hafa fengið fjár­styrk til að þróa og prófa leiðir til að safna regn­vatni í síun­ar­tjarnir og skurði og nota sér­stakt lekt mal­bik til að hleypa vatn­inu niður í jörð­ina. Lang­tíma­mark­miðið er að geta nýtt 60% af regn­vatn­inu sem fellur innan borg­ar­markanna. Á vef Guar­dian var teng­ill á þetta mynd­skeið frá breskum mal­biks­fram­leið­anda sem sýnir steypu­bíl hella 4000 lítrum af vatni á bíla­stæði með slíku mal­biki og það lekur beint í gegn.

Lang­tíma­fjár­fest­ingar

Til að regn­vatn geti nýst sem drykkj­ar­vatn þarf að hreinsa það, en einnig væri hægt að nýta það í kló­sett­lagnir eða annað “grátt vatn” sem ekki þarf að vera jafn­hreint. Fá svæði eða bygg­ingar eru hins vegar með lagna­kerfi sem gerir ráð fyrir slíkri aðgrein­ingu.

Í Los Ang­eles er verið að gera til­raunir með að dæla vatni aftur niður í berggrunn­inn til að fylla á grunn­vatnið á svæð­inu. Þannig má hugsa sér að maður fylli á vatns­tank­inn til að spara til mögru, eða þurru áranna.

Þetta kostar auð­vitað sitt og það er langt í land. En ein­hvers staðar verður að byrja. Þetta er lang­tíma­fjár­fest­ing, sem getur skilað sér í sparn­aði. Það kostar líka sitt að bæta og stækka hol­ræsa­kerf­ið. Í Nor­egi er áætlað að ef vel ætti að vera þyrfti að nota sem nemur heilum fjár­lögum, þ.e. öllum útgjöldum norska rík­is­ins í heilt ár, til að upp­færa hol­ræsa- og gatna­kerfi í norsku þétt­býli til að ná ásætt­an­legu ástandi fyrir 2030. Á sama tíma hafa norsk trygg­inga­fé­lög verið að borga 10-40 millj­arða íslenskra króna á ári í bætur fyrir skaða af völdum óveð­urs á und­an­förnum árum.

Blómin á þak­inu

Torf­þök eru í tísku í stór­borgum heims­ins. Sífellt fleiri háhýsi í London, New York og víðar eru komin með græn þök, ýmist með nytja­plöntum eða skrúð­görð­um. Gróð­ur­inn nýtir nokkuð af vatn­inu sem til fellur og gróð­ur­moldin getur þar að auki auð­veldað vatns­söfnun og –stjórnun á þak­inu, þannig að minna rennur um þak­renn­urnar og niður á göt­urn­ar.

Búgarð­ur­inn Brook­lyn Grange fram­leiðir yfir 25 tonn af líf­rænt rækt­uðu græn­meti á háhýsum í hjarta New York borg­ar. Þar eru meira að segja býflugnabú og hun­angs­fram­leiðsla í háloft­un­um.

Gróð­ur­inn er kær­komin vin fyrir íbúa eða starfs­fólk í hús­un­um. Plönt­urnar virka þar að auki sem sól­hlíf, lækka hita­stigið í hús­inu og þá þarf minni loft­kæl­ingu á heit­ustu dög­un­um. Líkt og aðrar fyr­ir­byggj­andi inn­viða­fjár­fest­ingar af þessu tagi, þá verður að hugsa dæmið til langs tíma.

Norsk hús þola ekki rign­ingu

Norskir vís­inda­menn spá því að úrkoma muni aukast um 18% að með­al­tali í land­inu á þess­ari öld og flóða­hætta magn­ast enn meira en það á vissum stöð­um. Þetta er sam­kvæmt hóf­samasta mati og ein­skorð­ast ekki við Nor­eg, heldur verður vanda­mál mjög víða. Eftir því sem hlýnar og minna fellur af snjó mun draga úr flóðum tengdum vor­leys­ing­um. Á sama tíma fjölgar hellidembunum og flóðum af þeirra völd­um.

Veð­ur­fræð­ing­arnir vara við auk­inni flóða­hættu og meiri öfgum í veð­ur­fari. Bygg­ing­ar­sér­fræð­ingar vara hins vegar við lúm­sk­ari afleið­ingum vatns­veð­urs­ins, nefni­lega raka­skemmdum og myglu­sveppum í bygg­ing­um. Vot­ara veður og hærri hiti verður gullöld fyrir myglu og aðra skað­valda.

Vís­inda­menn í bygg­inga­deild norsku rann­sókn­ar­stofn­un­ar­innar SIN­TEF segja að þrátt fyrir að norskt veð­ur­far hafi lengi verið krefj­andi, þá sé samt eins og mörg norsk hús þoli ekki rign­ingu. Vís­inda­menn­irnir segj­ast sjá að sömu mis­tökin séu gerð aftur og aftur og oft af sama fólk­inu. Stærri fyr­ir­tæki og meiri ein­inga­bygg­ingar gera það að verkum að stað­bundin kunn­átta um veð­ur­far er ekki lengur nýtt við hús­bygg­ing­ar. Menn leita ódýrra lausna sem kemur niður á gæðum bygg­ing­ar­innar og veikir varn­irnar gegn veðri og vind­um.